مدیریت پسماند چگونه است؟

مدیریت پسماند یا مدیریت زباله مدیریت جمع آوری، حمل و نقل، پردازش، بازیافت یا دفع و انهدام زباله‌ها است. آسمونی در مورد مدیریت پسماند اطلاعاتی برای شما عزیزان تهیه و تنظیم کرده است که دعوت می کنیم مطالعه نمایید.

یکی از آموزش‌هایی که از کودکی به کودکان این مرز و بوم ارایه می‌شود این است که شهر خود را مثل خانه خود بدانند و چنان در بهداشت مادی و معنوی خود بکوشند که در محیط خانه تلاش می‌کنند. اما چه می‌شود که با وجود تلاش بسیار برای جا انداختن فرهنگ توجه به پاکیزگی شهر برخی به مفهوم آن نمی‌اندیشند یا اگر فکر کرده‌اند آن را به کار نمی‌بندند. بارها شده که شاهد دور ریختن زباله از پنجره اتومبیل بوده‌ایم. در اینجا به این موضوع توجه نمی‌کنیم که مسئولیت حفظ پاکی شهر همان‌قدر بر عهده ماست که وظیفه حفظ تمیزی اتومبیل و خانه‌مان. البته بحث زباله‌ها یا پسماند‌ها همانند بسیاری دیگر از مظاهر زندگی اجتماعی از چشم قانونگذاران دور نمانده و در این زمینه قوانین متعددی به تصویب رسیده است. شاید این قوانین بتواند گروه اندکی که سر ناسازگاری با سلامت محیط شهری دارند به مسیر صحیح هدایت کند.

تلاش برای دفع بهداشتی زباله‌ها

تدابیری در برنامه پنجم توسعه برای ممنوعیت دفع غیربهداشتی زباله‌ها اندیشیده شده است. شهرداری شهرهای بالای 200 هزار نفر جمعیت و شهرهای ساحلی و شهرهای حاشیه تالاب‌های داخلی در راستای مدیریت پسماند شهری موظفند تا پایان سال چهارم برنامه پنجم، پسماندهای خود را با روش‌های نوین و فناوری‌های جدید با اولویت روش‌های آلی (ارگانیک) از قبیل کرم پوسال (ورمی کمپوست) بازیافت کنند. از سال پایانی برنامه، هرگونه دفن پسماندها در این گونه شهرها مطلقاً ممنوع است.

این تکلیف قانونی برای شهرداری‌ها در قانون برنامه پنجم توسعه و در بند (الف) ماده 193 پیش‌بینی شده است. آیین‌نامه اجرایی این قانون هم به تازگی به تصویب رسیده است و ابلاغ شده است. بر اساس آیین‌نامه بند (الف) ماده 193 قانون برنامه پنجم توسعه، کلیه شهرداری‌های مشمول این قانون موظفند حداکثر یکسال پس از ابلاغ این آیین‌نامه برای تدوین برنامه جامع مدیریت پسماندهای شهری براساس دستورالعمل طرح جامع مدیریت پسماندها مصوب وزارت کشور اقدام و پس از تصویب در کارگروه استانی به نحوی اقدام کنند که از سال پایانی برنامه پنجساله پنجم ضمن به کارگیری روش های نوین، هرگونه دفن غیربهداشتی در این شهرها انجام نشود.

بنابراین شهروندان باید منتظر باشند که در اجرای این آیین نامه از سال پایانی اجرای برنامه پنجم توسعه یعنی سال 1394 شاهد دفن غیربهداشتی زباله در کشور نباشیم.

علاوه بر شهرداری برای سازمان محیط زیست هم تکالیفی در این قانون پیش‌بینی شده است. سـازمان حفاظت محیط زیست مکلف است با همـکاری دستگاه های عضو کارگروه ملی مدیریت پسماند به منظور تدوین نحوه حمایت از روش‌ها و فناوری‌های نوین مدیریت پسـماند موضوع این آییـن‌نامه و با اولـویت بـخش خصـوصی اقـدام و پس از تصویب در کارگروه ملی، تسهیلات لازم برای حمایت از این برنامه را پیش‌بینی و به معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور برای درج در لایحه بودجه سالانه اعلام کند.

علاوه بر این وزارت جهاد کشاورزی موظف است برنامه حمایتی لازم به منظور اختصاص تسهیلات برای حمایت از تولید و ترویج استفاده از کودهای آلی و زیستی را تهیه و پس از تایید کارگروه ملی به معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور برای درج در لایحه بودجه سالانه اعلام کند.

مسئول بهداشت شهری

اما باید دید سازمان مسئول در حوزه بهداشت شهری کدام سازمان است. قطعا شهرداری‌ها به عنوان متولی مدیریت شهری بیشترین مسئولیت را در این حوزه دارند و بخشی از عوارضی که از شهروندان دریافت می‌کند بهای خدماتی است که در این خصوص ارایه می‌دهند اما اگر بخواهیم دیدی کلی و جامع داشته باشیم، علاوه بر شهرداری دیگر سازمان‌ها و از همه مهمتر تک‌تک شهروندان دارای مسئولیت هستند.

دو دسته مسئولیت را می‌توان نام برد؛ یکی مسئولیت قانونی است که با توجه به آنچه پیش از این گفته شد سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت جهاد کشاورزی هم مسئولیت دارند و یکی مسئولیت اخلاقی که همه سازمان‌ها، نهادها و شهروندان اخلاقا مسئول هستند به حفظ بهداشت عمومی توجه داشته باشند.

اهمیت مدیریت پسماند

مدیریت پسماندها یکی از مهمترین نیازهای امروز زندگی شهرنشینی است. توسعه بی‌رویه شهرها و رشد جمعیت در اثر مهاجرت پی‌در‌پی یکی از عوامل اصلی تخریب محیط‌زیست و تولید فزاینده زباله‌ها در شهر تهران است. شهر تهران در معرض انواع مختلفی از آلودگی‌ها قرار دارد که از جمله آنها می‌توان به آلودگی صوتی، آلودگی هوا، وجود فاضلاب‌ها و وجود زباله‌ها اشاره کرد. وجود این آلودگی‌ها نه تنها موجبی برای افزایش هزینه‌های اقتصادی بلکه تهدیدی برای سلامت انسان در هر دو جنبه روحی و جسمی محسوب می‌شود.

شهروندان حافظان واقعی زیبایی شهر

یکی از شاخص‌های زیبایی شهر، پاک بودن شهر از آلاینده‌های مختلف است. بر خلاف سایر شاخص‌های زیبایی و به طور کلی دیگر مسئولیت‌های شهری، جلوگیری از ایجاد زباله و حفظ سلامت محیط زیست، کاری نیست که بشود تنها آن را به دوش متولی این امر یعنی شهرداری‌ها گذاشت. در این مورد، تک‌تک شهروندان شهر مسئول تلقی می‌شوند.

در مورد آلاینده‌ها این خود شهروندان هستند که می‌توانند کنترل امر را بر عهده بگیرند و زباله‌های کمتری تولید کنند. در واقع اگر ما می‌خواهیم که در محیطی عاری از انواع آلاینده‌ها زندگی کنیم خودمان باید عزممان را جزم کرده و زباله‌های کمتری تولید کنیم. هر یک از ما روزانه مقادیر عظیمی زباله تولید می‌کنیم، از بطری‌های آب معدنی گرفته تا آلودگی صوتی و آلودگی هوا در نتیجه استفاده از وسایل حمل‌ و نقل خصوصی که در صورت کنترل آنها قطعا با آرامش و آسایش بیشتری در شهر زندگی خواهیم کرد. شهری که نه تنها بر کیفیت زندگی ما تاثیرگذار است بلکه می‌تواند بر کمیت آن نیز تعیین‌کننده باشد و بر طول عمر ما بیفزاید یا از آن بکاهد.

پسماند‌ها فرهنگ‌سازی یا قانونگذاری

آنچه که بایدها و نبایدهای هر امری را تعیین می‌کند، قانون است. در مورد پسماند‌ها و آلاینده‌های محیط نیز وضع به همین صورت است. در واقع، قابل انکار نیست که در درجه اول ارتقای سطح فرهنگ مردم است که می‌تواند تاثیرگذار باشد و شکی نیست که تاثیرگذاری فرهنگ‌سازی به مراتب از تهدید و ضمانت اجرای قانونی بیشتر است؛ اما تا زمانی که در خصوص امری قانون وضع نشده باشد، یعنی ضوابط و بایدها و نبایدهای آن موضوع در مجموعه‌‌ای مدون جمع‌آوری نشده باشد، خیلی نمی‌توان به اجرای آن امیدوار بود.

این مسئله در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مورد توجه قرار گرفته است. اصل پنجاهم قانون اساسی به منظور جلوگیری از تخریب محیط زیست تصریح کرده است: در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌شود. از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.

قانون مدیریت پسماندها در سال 1383 در راستای اجرایی کردن یکی از جنبه‌های اصل مذکور به تصویب رسید. این قانون به تعریف پسماند، ذکر انواع آن، مسئولیت شهروندان و مجازات آن‌ها در صورت تخلف از مقررات پیش‌بینی شده و وظایف نهادهای مسئول در خصوص این امر پرداخته است.

ارکان قانونی مدیریت پسماند

طبق بند (ب) از ماده 2 قانون مدیریت پسماندها، پسماند به مواد جامد، مایع و گاز (‌غیر از فاضلاب) گفته می‌شود که به طور ‌مستقیم یا غیرمستقیم حاصل از فعالیت انسان بوده و از نظر تولیدکننده زائد تلقی می‌شود. براین اساس پسماندها به پنج گروه تقسیم می‌شوند:

1. پسماندهای عادی: به همه پسماندهایی گفته می‌شود که به صورت معمول از فعالیت‌های روزمره انسان‌ها ‌در شهرها، روستاها و خارج از آنها تولید می‌شود از قبیل زباله‌های خانگی و نخاله‌های ‌ساختمانی.
2. پسماندهای پزشکی (‌بیمارستانی): به کلیه پسماندهای عفونی و زیان‌آور ناشی از بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی، درمانی، ‌آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و سایر مراکز مشابه گفته می‌شود. سایر پسماندهای خطرناک بیمارستانی از شمول این تعریف خارج است.
3. پسماند‌های ویژه: به همه پسماندهایی گفته می‌شود که به دلیل بالا بودن حداقل یکی از خواص ‌خطرناک از قبیل سمیت، بیماری‌زایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و مشابه آن به ‌مراقبت ویژه نیاز داشته باشد و آن دسته از پسماندهای پزشکی و نیز بخشی از پسماند‌های ‌عادی، صنعتی، کشاورزی که نیاز به مدیریت خاص دارند جزء پسماندهای ویژه محسوب‌ می‌شوند.
4. پسماندهای کشاورزی: به پسماند‌های ناشی از فعالیت‌های تولیدی در بخش کشاورزی گفته می‌شود از قبیل‌ فضولات، لاشه حیوانات (‌دام، طیور و آبزیان) محصولات کشاورزی فاسد یا غیر قابل‌مصرف.
5. پسماندهای صنعتی: به کلیه پسماند‌های ناشی از فعالیت‌های صنعتی و معدنی و پسماند‌های پالایشگاهی‌صنایع گاز، نفت و پتروشیمی و نیروگاهی و امثال آن گفته می‌شود از قبیل براده‌ها، سرریزها ‌و لجن‌های صنعتی.

اگر آشغال بریزید جریمه می‌شوید

بر اساس ‌ماده 16 قانون مدیریت پسماند نگهداری، مخلوط کردن، جمع‌آوری، حمل و نقل، خرید و فروش، دفع، ‌صدور و تخلیه پسماندها در محیط، بر طبق مقررات این قانون و آیین‌نامه اجرایی آن خواهد ‌بود. در غیر این صورت اشخاص متخلف به حکم مراجع قضایی به جزای نقدی در بار اول ‌برای پسماند‌های عادی از 500 هزار ریال تا 100 میلیون ریال و برای سایر پسماند‌ها از دو میلیون ریال تا 100 ‌میلیون ریال و در صورت تکرار، هر بار به دو برابر مجازات قبلی در این ‌ماده محکوم می‌شوند.

همچنین در ماده 10 آیین‌نامه اجرایی این قانون مصوب 1384 تصریح شده است که بخشداری‌ها باید براساس شیوه‌نامه‌‌های ارسالی از طرف وزارت کشور نسبت به جمع آوری‌، حمل و دفع پسماند‌های عادی بین راهی از قبیل پسماند‌های رستوران‌ها، پمپ بنزین‌ها و سایر تاسیسات ‌اطراف راه‌ها و حریم راه‌ها اقدام کنند. بر اساس تبصره این ماده راهداری‌ها باید در مدیریت پسماندهای حریم جاده‌ها و اماکن بین راهی با بخشداری‌ها همکاری‌ کنند.

نکته قابل توجه این است که در قانون و آیین نامه اجرایی این قانون، وظایفی که بر دوش تولیدکنندگان پسماندها گذاشته شده است، براساس نوع پسماندها فرق می¬کند. یعنی تولیدکنندگان پسماندهای عادی، ویژه، پزشکی، صنعتی و کشاورزی هر یک وظایف خاصی به عهده دارند که مهم‌ترین آن جداسازی پسماندهای مختلف از یکدیگر و بازیافت است. یعنی برای مثال تولیدکنندگان پسماندهای ویژه باید این نوع پسماندها را از پسماندهای عادی جدا کنند.

با توجه به آنچه گفته شد اگر چه رعایت بهداشت در شهرها تا حد زیادی به فرهنگ ساکنان آن بستگی دارد و از طریق کار فرهنگی بیش از هر چیز می‌توان به این موضوع دل بست اما قانون برای آنکه بهداشت در محیط شهری تضمین شود، بایدها و نبایدهایی را پیش‌بینی کرده است که در قانون مدیریت پسماند، قانون برنامه پنجم توسعه و آیین‌نامه اجرایی بند (الف) ماده 193 قانون برنامه پنجم توسعه ذکر شده است.