وقف چیست + انواع وقف و ثواب آن

وقف

وقف یکی از سنت‌های حسنه اسلامی است که درباره ثواب و فضیلت آن نیز به طور مکرر در منابع فقهی یاد شده است.

اگر می خواهید با وقف و انواع و قوانین آن بیشتر آشنا شوید این بخش آسمونی را تا پایان مطالعه نمایید چرا که به معرفی کامل وقف می پردازیم.

وقف چیست + انواع وقف و ثواب آن

وقف سنتی کهن و ایرانی است که مردم ایران پس از ورود اسلام به این کشور با آن آشنا شدند.

در زبان پهلوی واژه‌های اَشوداد، اَهُلوُداد و روانیگان کم و بیش چنین کاربردی دارند.

وَقف به معنای هدیهٔ ابدی برای خدمت عمومی یا نگه داشتن اصل چیزی و جاری بودن منفعت آن در جهت خیر و نیکی و رضای خداست.

به تعریف دقیق (ماده 55 قانون مدنی) وَقف عبارت است از این‌که «عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود.».

جمع این واژه اوقاف است و به مال و زمین وقف شده، موقوفه گفته می‌شود.

وَقف از جمله عقود معینی است که در فقه اهل سنت و امامیه از اعتبار خاصی برخوردار است.

 قرآن و احادیث

در قرآن کریم کلمهٔ وقف نیامده است، ولی عناوینی همچون صدقه، خیر، برّ، انفاق، احسان در قرآن آمده است،

و هر یک از این عناوین بر وقف صدق می‌کند، زیرا هم صدقه است و هم برّ و نیکی است ولی در عین حال عنوانی خاص برای وقف است،

یعنی بین وقف و بین این عناوین عام و خاص مطلق است و عنوانی خاص می‌باشد.

در اکثر قریب به اتفاق احادیث نیز لفظ وَقف به کار برده نشده است

اما برای تشویق مردم به آن روایات و حدیث‌های متعددی موجود است

و ثواب‌های فراوانی برای کسانی که به انجام آن همت بگمارند وعده داده شده است.

یکی از این احادیث حدیث «صدقهٔ جاریه» است که در جواهر آمده:

در مسالک است و از تذکره نیز حکایت شده و در مهذب‌البارع و تنقیح هم آمده که علماء فرموده‌اند:

مراد از صدقه جاریه همان وقف است.

کلمه وَقف در زبان فارسی به معنی ایستادن، توقّف، حبس کردن، منحصر کردن چیزی، به کسی است.

اهمیت در اسلام

یکی از خصوصیات انسان مؤمن تخصیص دادن قسمتی از مالش برای نیازمندان است «و فی اموالهم حق معلوم* للسائل والمحروم».

یکی از بهترین نوع تخصیص مال،

وقف است که انسان مؤمن قسمتی از مالش را در جهت رفع مشکل موسسه‌های خدمات رسانی به اجتماع

و نیازمندان وقف می‌کند که دائماً صرف آن شود.

پیشینه در ایران

در اواخر شاهنشاهی ساسانیان بنیادهای نیکوکاری به منظور رستگاری روان در ایران بنیاد شد

که پول آن صرف کمک به تنگدستان و احداث تأسیسات عام‌المنفعه می‌شد.

همین بنیادها بعدها الگویی برای وقف اسلامی شدند.

در ایران در تشکیلات اداری دورهٔ سامانیان (261 – 389 هجری) از دیوان موقوفات یا دیوان اوقاف نام برده شده

که کار آن رسیدگی به امور مساجد و اراضی موقوفه بوده‌است.

شرایط

برای انعقاد وَقف به جز «شرایط اساسی صحت قراردادها» شرایط خاصی ضروری می‌باشد که عبارت‌اند از:

حبس عین: واقف (وَقف دهنده) در مدت وَقف، حق هیچ گونه دخل و تصرفی در عین موقوفه ندارد.

یعنی واقف حق ندارد که مال موقوفه را بفروشد

یا اینکه هرگونه نقل و انتقال حقوقی نسبت به مال موقوفه انجام دهد یا تصرفی در مال موقوفه بکند که منافی وَقف باشد.

تسبیل منفعت:، وَقف در صورتی صحیح می‌باشد که منظور واقف از وَقف حبس عین به منظور قرب الهی و فی سبیل الله باشد.

قابلیت بقای عین: «فقط وَقف مالی جایز می‌باشد که با بقای عین بتوان از آن منتفع شد...»

(ماده 58 قانون مدنی) بنابراین وَقف مالی که در صورت استفاده از آن مال، قابلیت بقا ندارد باطل می‌باشد؛

به عنوان مثال خوراکیها را نمی‌توان وَقف نمود.

قبض عین:وَقف از عقود تشریفاتی می‌باشد

بنابراین وَقف زمانی تحقق پیدا می‌کند که واقف عین موقوفه را در اختیار موقوف علیه (کسی که وَقف به نفع اوست) یا موقوف علیهم قرار دهد

و عین موقوفه به قبض موقوف علیه یا موقوف علیهم درآید.