کرکس ها

کرکس یا لاشخور پرندگانی هستند که بیشتر از مردار تغذیه می‌کنند. این پرنده یا پرنده‌های هم‌خانواده با آن را در فارسی مرغ مردارخوار، دژکاک، دال و لشخور نیز نامیده‌اند. با آسمونی همراه باشید.

معرفی کرکس

کرکس یا لاشخور اشاره به دو گروه متفاوت از پرندگان شکاری لاشه‌خوار، شامل کرکس‌های جهان جدید بومی قاره آمریکا و کرکس‌های جهان قدیم بومی آفریقا و اوراسیا دارد. در استرالیا و جنوبگان نیز هیچ کرکسی بومی نیست؛ با این حال کرکس‌های سرسفید توانسته‌اند از خط والاس عبور کنند.

ویژگی‌های کرکس‌ها

• از ویژگی‌های کرکس‌ها سر بی‌ پر و تاس آن‌ها است. ویژگی دیگر آن‌ها این است که بر خلاف بیشتر پرندگان دیگر، آن‌ها آشیانه نمی‌سازند. کرکس‌ها به تیزپروازی، دوربینی و درازی عمر معروفند.
• کرکس دارای منقار قوی برگشته و گردن و سر سخت و بال‌های پهن بزرگ می‌باشد. در نواحی کوهستانی زندگی می‌نماید و بیشتر از لاشه تغذیه می‌کند. هنگام پرواز گسترش بال‌های کرکس بالغ بر سه متر می‌شود. پنجه‌های کرکس برخلاف منقار پرقدرتش نسبتاً ضعیف است بطوری که به‌وسیله پنجه‌هایش قادر نیست جز طعمه‌های بسیار کوچک را نگهداری کند و به همین جهت است که بیشتر از لاشه حیوانات دیگر تغذیه می‌کند.
• پرواز وی نسبتاً آهسته ولی دارای اوج است و در مدت طولانی صورت می‌گیرد. قدرت دید این پرنده بسیار زیاد است به گونه‌ای که از فاصله‌های دور طعمه‌های کوچک را به‌خوبی می‌بیند و کوچک‌ترین حرکت از دیدش پنهان نمی‌ماند.
• کرکس‌ها به‌ندرت به حیوانات تندرست حمله می‌کنند ولی ممکن است حیوانی زخمی یا بیمار را بکشند. در زمان جنگ‌ها بر فراز نبردگاه‌ها شمار زیادی کرکس دیده شده‌است. کرکس‌ها حیواناتی سودمند برای جلوگیری از گندیدگی و عفونت‌زایی مردارها هستند به ویژه در مناطق گرمسیر.

کرکس‌ها چگونه تغذیه می‌کنند؟

کرکس‌ها لاشخور هستند یعنی حیوانات مرده را می‌خورند. آن‌ها به ندرت به حیوانات سالم حمله می‌کنند، اما ممکن است حیوانات مجروح یا بیمار را بکشند. کرکس دارای منقاری بزرگ و برگشته است. منقار کرکس قوی است اما نه آنقدر که بتواند بدن مردار را بشکافد. هنگامی که پوست لاشه خیلی ضخیم باشد که او نتواند آن را بدرد، معمولا صبر می کنند تا پرندگان قوی‌تر این کار را برایش انجام دهند و سپس برای خوردن لاشه اقدام می‌کند.

در میدان‌های جنگ تعداد زیادی لاشخور دیده می‌شود که برای خوردن جنازه‌ها هجوم می‌آورند. زمانی که طعمه فراوان است، این پرندگان غول‌پیکر آنقدر پرخوری می‌کنند تا چینه‌دان آن‌ها حسابی پر و متورم شود. سپس خواب‌آلود یا بی‌حال منتظر می‌مانند تا غذای آن‌ها هضم شود. کرکس می‌تواند تا حدود ۲۰ درصد وزن بدن خود غذا بخورد.

انواع کرکس

دال پشت سفید خاوری (کرکس رامپ سفید)

دال پشت سفید خاوری (کرکس رامپ سفید) 75 سانتی‌متر است ؛ یک دال کوچک و خیلی پررنگ که قسمت پایین پشت و دمگاهش سفید و بقه سطح پشتی آن قهوه‌ای مایل به سیاه و دارای لکه‌های ریز نخودی می باشد . سر و گردنش خاکستری پر رنگ است ، پوشپرهای زیر دم و ران‌های سفید رنگ دارد . در پرواز تضاد بین پوشپرهای سفید زیر بال و شاهپرهای نخستین و ثانوی سیاه ، جلب توجه می کند . دال پشت سفید ، رفتاری همچون دال دارد . این پرنده اجتماعی است واغلب اجازه ی نزدیک شدن را به انسان می دهد.

دال (کرکس گریفون)

دال (کرکس گریفون) ۹۵ تا ۱۰۳ سانتی‌متر است ؛ از نظر طرح بدن در حال پرواز با لاشخورهای دیگر فرق دارد ، بدین ترتیب که بالهائی پهن و بسیار دراز با شاهپرهای نخستین گسترده دارد که انتهای گرد بال را تشکیل می دهد ، دمش چهارگوش ، تیره و خیلی کوتاه است ، سطح زیرین بال‌ها از زیر بغل تا خم بال نوارهای عرضی کمرنگ دارد و سر کوچکش بطور کامل به داخل شِـنِـل فرو رفته است .

پروبال خاکی رنگ آن با شاهپرهای تیره بال ودمش تضاد خاصی دارد ، سر و بدنش پوشیده از کرکپر سفید است . رنگ شنل در پرنده بالغ نخودی رنگ و در پرنده نابالغ قهوه‌ای رنگ می باشد . هنگام تغذیه و استراحت به‌طور دسته‌جمعی دیده می شوند .

کرکس سیاه (دال سیاه)

دال سیاه یا کرکس سیاه نوعی لاشخور بزرگ است که در اروپا و آسیا از اسپانیا تا کره می‌زید. این پرنده معمولاً تمام طول سال را در یک منطقه می‌ماند و فقط به مناطقی که از زمستان‌های سخت برخوردارند مهاجرت می‌کند.خوردن طعمه‌های مسموم و کاهش لاشه‌ها در دو قرن اخیر نسل دال سیاه را در بسیاری از کشورهای اروپایی و شمال آفریقا بر انداخته است. امروزه نیز استفاده از موش‌کش‌ها در تبت و زنده‌گیری از طبیعت (برای فروش به باغ وحش) در کشورهای شوروی سابق نسل این حیوان را تهدید می‌کند.

هما ( همای سعادت ، مرغ استخوان خوار)

هما ( همای سعادت ، مرغ استخوان خوار) 100 تا 110 سانتی‌متر ؛ طرح مشخص بدن در حال پرواز ، این پرنده را از سایر لاشخورها متمایز می سازد . بیشتر به یک شاهین عظیم شباهت دارد تا به یک لاشخور . بال‌های آن دراز ، کم عرض و زاویه‌دار و دمش بلند ، لوزی شکل و تیره‌رنگ است .

سطح پشتی ، بال‌ها و دم آن سیاه مایل به خاکستری و سرش بطور کلی نخودی رنگ است ، اطراف چشم و ناحیه پس منقار آن سیاه رنگ می باشد که به یک دسته موی سیاه ریش مانند در زیر منقار منتهی می شود . سطح شکمی نارنجی ، مایل به زرد ، ناحیه سینه به‌طور واضح نارنجی رنگ است که با بال‌های تیره تضاد خاصی نشان می دهد .

پرنده نابالغ سر و گردنی تیره دارد . هما از لاشخورهای دیگر فعالتر و معمولا تک‌زی است ، گاها آنرا مرغ استخوان خوار نیز می نامند و اینگونه خواندن این پرنده بدین سبب است که استخوان های بزرگ را از ارتفاع زیاد بر روی سنگ ها و صخره ها رها می کند تا خرد شوند و از تکه های استخوان نیز تغذیه می کند ، در واقع استخوان خواری از عادات تغذیه این پرنده زیبا است .

هما یا مرغ استخوان‌خوار نوعی کرکس بزرگ است که در کوه‌های مرتفع آفریقا، جنوب اروپا و آسیا زندگی می‌کند.
هما در تمام طول سال یک جا می‌ماند و هر فصل فقط یک یا دو تخم می‌گذارد. این پرنده مانند دیگر کرکس‌ها عمدتاً لاشه‌خوار است اما عمدهٔ غذای آن را مغز استخوان تشکیل می‌دهد. هما استخوان‌های بزرگ را از ارتفاع زیاد به روی سنگ‌ها پرتاب می‌کند تا به قطعات کوچک‌تر شکسته شود. گاهی هم از لاک‌پشت‌های زنده به همین روش تغذیه می‌کند.

هما در اسطوره‌های ایرانی جایگاه مهمی دارد و معروف است که سایه‌اش بر سر هر کس بیافتد به سعادت و کامرانی خواهد رسید به همین دلیل به مرغ سعادت معروف شده‌است.
در افسانه‌های ایران مثل ققنوس در اساطیر مصر و یونان صاحب کرامت است. همادر ادبیات ایران به عنوان نماد سعادت است و برعکس جغد که نماد شوم است البته هما می‌تواندپرنده‌ای افسانه‌ای و اساطیری باشد . در قصه‌ها و مثل‌های ایرانی از هما به عنوان پرنده سعادت یاد شده‌است.

در خرابه‌های تخت جمشید که پایتخت هخامنشیان بوده‌است دو مجسمه سنگی از هما پیدا شده‌است. این نشان می‌دهد که هما در زمان ایران باستان نیز پرنده سعادت بوده‌است.

جثهٔ هما بیشتر شبیه به یک شاهین عظیم‌الجثه است تا یک کرکس و تنها کرکسی است که سرش پر دارد. ارتفاع هما 95 تا 125 سانتی‌متر، فاصلهٔ بین دو بال آن 275 تا 308 سانتی‌متر و وزن آن 4.5 تا 7.5 کیلوگرم است.

کرکس مصری (کرکس کوچک)

کرکس مصری (کرکس کوچک) 53 تا 65 سانتی‌متر است ؛ لاشخوری کوچک و سیاه و سفید که از سایر لاشخورها کوچکتر است ، طرح بدنش در حال پرواز با بال‌های دراز ، مستقیم و نوک‌تیز به رنگ سیاه و سفید و دم سه‌گوش سفید ، خیلی مشخص است . سر و گلوی پرنده بالغ پوستی زردرنگ و بدون پر دارد ، پس سر و گردنش را انبوهی از پرهای کوتاه و فشرده می پوشاند ، پرو بالش سفید چرک و شاهپرهای نخستین آن سیاه‌رنگ است .

منقارش از منقار لاشخورهای دیگر باریکتر است . رنگ پر و بال پرنده نابالغ بر حسب سن ، از قهوه‌ای پررنگ تا سفید چرک تغییر می کند و سر و پرهای انبوه گردنش تقریبا قهوه‌ای رنگ است . با اینکه این پرنده چندان اجتماعی نیست ، گاهی دو یا سه‌ تای آن همراه با چند ( دال ) بر سر یک لاشه جنگ می شود تا پس مانده پرنده‌های بزرگ‌تر را بخورند . آشغال و زباله را در جستجوی گوشت و مواد حیوانی دیگر زیر و رو کند ( رجوع شود به لک‌لک سفید که طرح بالش در پرواز مشابه این پرنده است و اغلب با بال باز اوج می گیرد )