چهارم آوریل؛ روز جهانی ویتامین سی

روز جهانی ویتامین سی

ویتامین سی (vitamin C) یا ال-آسکوربات یا اسکوربیک اسید ریز مغذی حیاتی برای گونه‌های پیشرفته پستانداران (انسان، میمون‌ها و مانند این‌ها)، شمار اندکی از گونه‌های دیگر پستانداران (به‌ویژه خوکچه هندی و خفاش‌ها)، تعدادی از گونه‌های پرندگان و برخی ماهی‌ها است. تقریباً به جز مواردی که در بالا ذکر شد، بقیه جانداران این ویتامین را در بدن خود می‌سازند.

در سده نوزدهم و در جریان مبتلا شدن بسیاری از دریانوردان به بیماری اسکروی، این دریانوردان چاره کار را در مصرف مرکبات دیدند و بالاخره در سال 1928 ویتامین سی در میوه پرتقال کشف شد و اسید اسکوربیک نام گرفت.

این ویتامین که از ویتامین‌های محلول در آب است، در میوه‌ها مخصوصاً میوه‌های ترش و مرکبات و دیگر میوه‌ها و گیاهان سبزیجات و صیفی‌ها موجود است. ویتامین سی در برابر حرارت و مواد قلیایی و در طول زمان از بین می‌رود. این ویتامین در واکنش‌های شیمیایی بدن یک حمل‌کننده الکترون و از مهم‌ترین آنتی‌اکسیدان‌ها است که نقش مهمی در سلامتی بدن و دستگاه ایمنی دارد.

فواید ویتامین سی

• ویتامین سی آنتی‌اکسیدان است، یعنی از آسیب رادیکال آزاد به سلول‌ها و بافت‌های بدن جلوگیری کرده و باعث تقویت دستگاه ایمنی می‌شود.
• موجب محافظت پوست در مقابل آثار مخرب اشعه ماورای بنفش نور خورشید می‌شود.
• به افزایش قدرت ایمنی بدن، استحکام لثه‌ها و دندان‌ها کمک می‌کند.
• باعث ساخت کلاژن (قوی‌ترین بخش بافت پیوندی که تمام اعضای بدن را در کنار هم نگه می‌دارد) می‌شود.
• در پیشگیری از بالارفتن کلسترول خون و ایجاد لخته‌های خونی در رگ مؤثر است.
• برخلاف تفکر همگان، کمکی در پیشگیری از بروز سرماخوردگی نمی‌کند و فقط طول دوره بیماری را کوتاه و به تخفیف عوارض آن کمک می‌کند.
• مصرف این ویتامین باعث جذب بهتر آهن در بدن می‌شود و به افرادی که دچار کم‌خونی هستند توصیه می‌گردد.
• به عقیده برخی کارشناسان، احتمال بروز سکته مغزی را در افراد غیر سیگاری تا 30٪ و در افراد سیگاری تا 70٪ کاهش می‌دهد. به اعتقاد این محققان آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند ویتامین سی احتمالاً سلول‌ها را از فشار اکسیدی که در سکته مغزی مؤثر هستند، حفظ می‌کند.

به گفته دانشمندان ویتامین سی که از طریق مصرف طبیعی کسب شود، اثرش بسیار بیشتر است. همچنین در تحقیق دیگری دانشمندان مصرف این ویتامین را در تراکم استخوانی افراد مؤثر دانسته‌اند.در پژوهشی دیگر نیز گفته شده‌است که تزریق مقدار زیادی ویتامین سی به افرادی که دچار سرطان هستند باعث می‌شود که رشد سرطان در آن‌ها را متوقف کند. این ویتامین می‌تواند زنجیره‌ای مخرب در درون سلول بیمار بوجود آورد.

گفته شده که تزریق این ویتامین به موش‌هایی که دچار تومور بودند، اندازه تومورهای آنان را به نصف کاهش داده‌ است. این ویتامین از اکسید شدن چرب‌های حاضر در غشاء سلولی توسط عوامل اکسیدکننده جلوگیری می‌کند. تداوم اکسید شدن سلول‌های چرب و ایجاد تغییراتی در سلول و ماده ژنتیکی سلول باعث بروز برخی سرطان‌ها می‌شود.

کمبود ویتامین سی

ویتامین سی مورد نیاز برای هر فرد سالم 60 میلی‌گرم در روز است. اگر فردی به مدت یک ماه به میزان کمتر از حداقل مورد نیاز این ویتامین را دریافت کند دچار عوارضی مانند بیماری اسکروی، خون‌ریزی لثه و همچنین خشکی پوست و آثار خون مردگی در زیر آن می‌شود.

در پژوهشی دانشمندان به این نتیجه رسیدند که وجود چربی زیاد در غذا باعث می‌شود که ویتامین سی خاصیت ضد سرطانی خود را از دست بدهد. دانشمندان می‌گویند وقتی مخلوطی از بزاق و مواد غذایی در معده با شیره آن مخلوط می‌شوند، ویتامین سی موجود در مواد غذایی می‌تواند رادیکال‌های آزاد، یعنی همان موادی که سرطان‌زا هستند را از بین ببرد، رادیکال‌های آزادی مانند نیتریت که در مواد غذایی آماده و کنسروی، مانند سوسیس و کالباس به مقدار زیاد وجود دارند.

اما در یک تحقیق، هنگامی که مقدار بیشتری چربی به همین مخلوط غذایی اضافه شد دیده شد که دیگر ویتامین سی نمی‌تواند این واکنش شیمیایی را انجام دهد.

محققان مصرف این ویتامین را به کسانی که از بیماری‌های قلبی رنج می‌برند نیز توصیه کرده‌اند. زیرا کمبود ویتامین سی باعث تصلب شریان شده و کمبود آن در بیماران قلبی با خشکی و سفتی رگ‌ها همراه است و باعث به وجود آمدن درد در این افراد می‌گردد.

کمبود ویتامین سی سبب می‌شود که اسپرم‌ها به هم بچسبند و این دلیل 16 درصد موارد ناباروری در مردان است. نگهداری طولانی مدت در یخچال‏، پختن، گرمای هوا، نور و دخانیات باعث از بین رفتن این ویتامین می‌شوند. از این رو افراد سیگاری به این ویتامین نیاز بیشتری دارند. شیر مادر دارای مقادیری از ویتامین سی است و به همین جهت بانوان باردار باید از مقدار بیشتری از این ویتامین مصرف کنند.

افراد زیر در معرض کمبود ویتامین سی هستند:

• نوزادانی که در سال اول زندگی از شیر گاو یا شیرهای تغلیظ‌شده‌ استفاده می‌کنند
• افراد در معرض سوء‌تغذیه (مصرف‌کنندگان مواد مخدر و الکل، افراد مسن، افراد مبتلا بی‌اشتهایی و ایدز، برخی از افراد مبتلا بیماری‌های ذهنی)
• افراد مبتلا به دیابت تیپ یک
• افراد دارای بیماری‌های رودهٔ کوچک (مانند بیماری کرون، سلیاک، ویپل)
• زنان باردار و شیرده
• بیماران تحت دیالیز
• بیماران مبتلا به تیروتوکسیکوز
• سیگاری‌ها
• افراد مبتلا به اختلالات انباشت آهن در بدن

مصرف بیش از اندازه ویتامین سی

معمولاً اضافه این ویتامین از راه ادرار دفع می‌شود. اما مصرف خیلی زیاد آن باعث تکرر ادرار، سنگ کلیه و اسهال می‌شود. همچنین مصرف زیاد این ویتامین به صورت دارو باعث بروز اختلالات گوارشی، خطر ابتلاء به سنگ اگزالات در مجاری ادراری و اعتیاد بدن به مقدار زیاد مصرف این دارو می‌شود.

منابع غذایی حاوی ویتامین سی

بیشتر جانداران این ویتامین را خود می‌سازند اما جاندارنی مثل انسان نیز وجود دارند که باید این ویتامین را در طول روز از موادی که مصرف می‌کنند به دست بیاورند. این ویتامین هم به صورت طبیعی در منابع گیاهی و جانوری موجود است و هم به صورت مصنوعی و قرص.

منابعی که بیشترین مقادیر این ویتامین را در خود دارند عبارتند از: فلفل تند، توت فرنگی، کلم بروکلی، گریپ فروت، گوجه فرنگی، انبه، سیب زمینی، هندوانه، اسفناج، کلم، نارنگی و مرکبات، کیوی و دیگر میوه‌ها و سبزی‌ها و جگر. در میان سبزی‌ها، سبزی‌های تیره برگ ویتامین سی بیشتری دارند و جعفری شش تا هفت برابر سایر سبزی‌ها دارای ویتامین سی است.

نگهداری طولانی مدت این مواد غذایی در یخچال، پختن، گرمای هوا، نور و دخانیات باعث از بین رفتن این ویتامین می‌شوند. می‌توان این ویتامین را 3 تا 6 ماه در دمای زیر صفر نگهداری کرد اما پس از آن تجزیه می‌شود.

از آن‌جا که مصرف دخانیات ویتامین سی را از بین می‌برد، افراد سیگاری به مصرف این ویتامین نیاز بیشتری دارند. همچنین شیر مادر نیز دارای مقادیری از ویتامین سی است و به همین جهت زنان باردار باید از مقدار بیشتری از این ویتامین مصرف کنند.