زمان مطالعه: 8 دقیقه
مار افعی

مار افعی

مار افعی، نوعی مار سمی خطرناک است که بیش از 58 گونه دارد.

نام: مار افعی
نام علمی: urasian Vipers
رژیم غذایی: گوشتخوار
میانگین طول عمر: -
وزن: -
اندازه: 25 سانتیمتر تا 3 متر

اگر به دنیای حیوانات و خزندگان مانند مار علاقمندید پس این مقاله هیجان انگیز آسمونی را از دست ندهید چرا که به معرفی مار افعی و انواع مار افعی و مشخصات مار افعی می پردازیم. همچنین انواع مار ایرانی را به شما عزیزان معرفی می کنیم. دعوت می کنیم تا پایان همراهمان باشید.

رفتار و خصوصیات 

مار افعی
مار افعی

مار افعی (Vipers) نام یک سرده از تیره گرزه‌ ماران است. گرزه ماران (Viperidae) نام یک تیره از زیر راسته مارهای زهرآگین است که در سراسر جهان بجز جنوبگان، استرالیا، نیوزلند، ایرلند، ماداگاسکار و هاوایی و دیگر جزایر دور افتاده و بخش شمالی مدار شمالگان یافت می‌شوند. همه آن ها تا اندازه‌ای بلند، دارای دندان های نیش جانبی که اجازه تزریق زهر را به صورت عمیق می‌ دهد. چهار زیر رده تاکنون از آن ها شناخته شده است.

یکی از عوامل تشخیص مارها شکل و مشخصات ظاهری آن ها است. در اندام مارها سه ناحیه وجود دارد (سر، شکم و دم). فاصله بین انتهای سر و قلب را گردن می نامند. شکل مارها متفاوت و اکثرا استوانه ای شکل و قابل انبساط است.

دم مارها معمولا مدور و گرد است مگر در مارهای دریایی که دارای دمی مسطح و پهن هستند. بعضی مارها خیلی بزرک مانند بوآ و برخی کوچک که با کرمها قابل اشتباه اند. بدن مارها از پولک هایی پوشیده شده است که در قسمتهای مختلف بدن به نامهای مختلفی موسوم اند. دانستن تعداد، شکل و قرار گرفتن این پولکها روی بدن، از نظر شناسایی مارها بسیار حائز اهمیت است. این پولک ها در ناحیه سر نامهای مختلفی دارند. پولک ها در ناحیه بدن در قسمت بالایی بنام پولک های پشتی که ممکنست صاف یا تیغه دار باشند و در قسمت پائینی بنام پولک های شکمی و در انتهای بدن و در انتهای دم بنام پولک های سطح زیرین دم موسوم اند.

به طور کلی طرز قرار گرفتن پولک های ناحیه سر و بدن، شکل مردمک چشم یعنی گرد یا بیضی یا عمودی بودن، رفتار، زیستگاه و منطقه پراکندگی مارها حائز اهمیت است. طول بدن مار با اندازه گیری فاصله مابین نوک پوزه یا قسمت قدامی دهان تا انتهای دم و طول دم از ابتدای آنال یا پولک مخرج تا انتهای دم به حساب می آید. مارهای بزرگ ایرانی تا آنجایی که مشاهده و مطالعه شده است در حدود سه مترند و مارهای کوچک از چند سانتیمتر تجاوز نمی کنند. دم مارهای سمی معمولا کوتاه است ولی گاهی ممکن است که بلند باشد.

تغذیه

 تغذیه این مارها متناسب با اندازه و نوع زیستگاهشان متفاوت است، مارهای آبی که زیستگاهشان منحصرا آب نیست - از ماهی و حیوانات کوچکی که در مناطق جنگلی و مرطوب شمال یافت می شوند تغذیه میکنند، مارکوتوله معمولی، عمدتا حشرات را شکار میکند و مارهای بزرگتر، جوندگان، پرندگان کوچک، سوسمارها و مارهای دیگر را شکار می کنند، مار آبی طعمه را با دهان می گیرد، گرگ مار با مهارت دور شکار خود حلقه میزند که از دست نرود، در حالی که حلقه بستن مار درختی و گونه مار به دورشکار به منظور انقباض و خفه کردن آن است.

زیستگاه

زیستگاه این موجودات بسیار متنوع است، به عنوان مثال، آنها را می توان در بیشتر قاره آفریقا، آسیا و همچنین در بیشتر قلمرو اروپا یافت. افعی ها در استپ های خشک و در آب و هوای مرطوب جنگل های استوایی احساس بسیار خوبی دارند. آنها می توانند در دامنه های صخره ای کوهستان مستقر شوند و در جنگل های شمال ساکن شوند. اصولاً افعی ها سبک زندگی زمینی را ترجیح می دهند، اما در میان بستگان آنها اغلب چنین افرادی وجود دارند که سبک زندگی زیرزمینی پنهان از چشم کنجکاو را دارند.

تولید مثل

تولید مثل مار افعی
تولید مثل مار افعی

مارها با استفاده از فرمون جفت خود را جذب می کنند. مارهای ماده استروژن تولید می کنند. این‌ ماده، نقش مهمی در جذب مارهای نر دارد. مارهای ماده در هر سال 1-2 بار تخم می گذارند. مارهای ماده با آزاد کردن فرمون ها (مواد بودار) از غدد پوستی که در پشت آن ها قرار دارد، به نرها اطلاع می دهند که آماده جفت گیری هستند.
مارها اندام تناسلی ندارند. از روی ظاهر، مارها دیمورفیسم جنسی (تفاوتهای بصری بین جنس های مختلف جانوران) را نشان نمی دهند. در مارها، شما نمی توانید تفاوت مارهای نر و ماده را از روی ظاهر تشخیص دهید. 
از لحظه آغاز فرآیند جفت گیری تا تخم گذاری مار ماده، این روند حدود 30 تا 45 روز به طول می انجامد. تخمک ها و بچه ها بدون توجه به بزرگ یا کوچک بودن مار، زمان یکسانی برای رشد خود نیاز دارند. مارها نسبت به پستانداران دوره بارداری نسبتاً کوتاهی دارند.

حفاظت ها و تهدیدها

مارهای افعی به دلیل شکار شدن به خاطر سم و پوستشان به تدریج در معرض انقراض قرار گرفته اند. این مار گونه های بسیار زیادی حدود 58 گونه مختلف دارد که برخی از آنها به شدت درحال انقراض اند. مار ایرانی هم یکی از گونه های مار افعی است که درحال انقراض قرار گرفته است.

افعی دشمن حیواناتی ازجمله جوندگان، پرندگان کوچک، سوسمارها و مارهای دیگر می باشد. حتی دیده شده که مار افعی توانسته جوجه تیغی را هم با آن همه خار ببلعد. بنابراین بیشتر حیوانات را به راحتی می تواند شکار کند.

انواع مارها

  • مار افعی کوهی ایرانی و اروپایی

 مار افعی دو سر
افعی کوهی ایرانی

افعی کوهی ایرانی (Vipera albicornuta) نام یک گونه از تیره گرزه‌ماران است. مار افعی اروپایی معمولی (Vipera berus) نام یک گونه از سرده افعی است.

  • مار افعی شاخدار دم عنکبوتی

 بزرگترین مار افعی
بزرگترین مار افعی

افعی شاخدار دم عنکبوتی نام یک گونه از سرده افعی شاخدار ایرانی است که فقط در غرب ایران یافت شده‌ است و در سال 2006 توصیف شد. سر مار به افعی‌های شاخدار شباهت دارد ولی دم آن دارای یک جسم کروی شکل با فلس‌هایی آویزان است که باعث شده شباهت زیادی به عنکبوت داشته باشد. مار با چرخش دم پرندگان در حال شکار را فریب می‌ دهد. نام علمی آن Pseudocerastes urarachnoides می‌باشد که urarachnoides ریشه‌ای از یونان باستان دارد و به معنای عنکبوت می‌باشد و به دم عنکبوتی شکل آن اشاره دارد. اسم رایج و غیر علمی آن افعی شاخدار دم عنکبوتی است.

همانند سایر جنس‌های افعی‌ های شاخدار، این مار دو برآمدگی بالای چشمانش دارد که نمایی شبیه شاخ به آن بخشیده‌ است. برای اولین بار در سال 1968 پژوهشگران آمریکایی یک نمونه از افعی‌های شاخدار را در ایران پیدا کردند که نام علمی Pseudocerastes persicus بر آن نهاده شد؛ ولی در سال 2006 مجدداً گونه‌ای پیدا شد که با موارد قبلی تفاوت زیادی داشت. تقریباً بین 16 تا 17 فلس بین دو شاخ وجود دارد و فلس‌های بدن نسبت به گونه‌های دیگر زبرتر است. تقریباً 15 جفت فلس زیر دمی وجود دارد و فلس‌هایی دارد که اطراف دم شبیه پای بندپایان به نظر می‌رسد. نوک دم برجسته و حالت کروی دارد که شبیه بدن عنکبوت است. استفاده از دم برای فریب پرندگان در مطالعات بعدی اثبات شد. هنگام تحقیق در مورد ویژگی فریب دم این‌گونه یک ویدئو نیز تهیه شد.

  • انواع مارهای ایران

تا آنجایی که مشاهده و مطالعه شده است، مارهای بزرگ ایران در حدود 2 متر هستند و مارهای کوچک از چند سانتیمتر تجاوز نمی‏ کنند. در ایران بیش از 21 گونه مار سمی و نیمه سمی و 35 گونه مار غیرسمی و بیش از 5 گونه مار دریایی وجود دارد. مارهای سمی ایران به اسامی مختلفی از جمله موارد زیر نامیده می‏شوند: افعی البرزی، افعی پلنگی، طلحه مار، یله مار، تیرمار، آلوسر، کورمار، مارشتری، مار درفشی، مار پلنگی، گرگ مار، گوند مار، لوس مار، سیاه سوجه، مار آتشی، قمچه مار، مار قیطانی، مار خالدار، کک مار، افعی زنجانی، افعی دماوندی، افعی تکابی، افعی آذربایجانی، کوتوله مار، مارگورخری، مارخاکی.

در ایران چهار گروه مار سمی به شرح زیر وجود دارد که ممکن است گزش آنها عوارض نامطلوبی به بار آورد:

  1. گروه افعی ‏ها (مانند افعی و گرزه مار)
  2. گروه مارهای کبرا (مانند کبرا و کفچه مار)
  3. گروه مارهای دریایی
  4. گروه مارهای نیمه سمی

مار گزیدگی

لازم به ذکر است که معمولا مارهای غیر سمی سهم بیشتری در به وجود آوردن حوادث مارگزیدگی دارند. سم خطرناک مارگزیدگی در ایران بیشتر مربوط به گروه افعی ‏ها و به خصوص گزش گرزه مار یا افعی است که غالبا در چراگاه ها و مناطق کشاورزی اتفاق می‏افتد. شایع‏ ترین نقاط بدن که توسط مارها مورد گزش قرار می‏گیرند، دست ها و پاها هستند. بر حسب گونه مار، علایم و نشانه ‏های بالینی مارگزیدگی متفاوت است. حجم مار، سن مار، مقدار تزریق سم، قدرت کشندگی سم، محل تزریق سم در بدن و فاکتورهای متفاوت دیگر در بروز تظاهرات بالینی مارگزیدگی مؤثرند. با توجه به این عوامل بسیاری از افرادی که توسط مارهای سمی گزیده می‏شوند دچار مسمومیت خفیف شده و تظاهرات بالینی قابل توجهی از خود نشان نمی‏ دهند.

بسیاری از تظاهرات بالینی مارگزیدگی ارتباطی به آثار اختصاصی سم تزریق شده توسط مار ندارد. به طوری که تهاجم مار و فروشدن دندانها در بدن، باعث ترس و وحشت فرد مارگزیده خواهد شد و علاوه بر آن انجام بعضی از اقدامات و کمک های اولیه ممکن است باعث تپش قلب، لرزش، برافروختگی، تعریق، احساس سنگینی، درد قفسه سینه، نفس زدن، گیجی، غش، گرفتگی و بی حسی دست و پا، بی حالی و کرختی شود، یا به عنوان مثال بستن محکم عضو مورد گزش توسط بند و غیره می‏تواند باعث تورم و تغییر رنگ عضو شود. مصرف بعضی داروهای سنتی نیز می‏تواند باعث تهوع و استفراغ شود.

به طور کلی، آثار مسمومیت با سم مار شامل آثار موضعی مانند: تورم، التهاب، سیاه شدن موضع گزیده شده، تاول و… آثار عمومی مانند: تهوع، استفراغ، سر درد، فلج اعصاب، اختلالات خونی، فلج تنفس، مشکلات عضلانی، قلبی، کلیوی، و غیره است.

این علایم معمولا در ظرف مدت چند دقیقه تا چند ساعت و روز اتفاق می‏افتد . ولی گاهی ممکن است به علت واکنشهای حساسیتی نسبت به سم مار در طی مدت زمان کوتاهی اختلال هشیاری، استفراغ، دردهای شکمی، و خس خس سینه بروز کند.

صدای مار شاخدار
مار افعی

نشانی های مارهای سمی را می توان چنین خلاصه کرد: در گروه افعی ها سرمثلثی شکل یا گوشه دار و از پولک های کوچک پوشیده شده است، مردمک چشم عمودی و دم کوتاه است و دارای گردن مشخص هستند.

در گروه الاپیده یا مارهای کبری معمولا سر مار به اندازه بدن و در امتداد آن قرار دارد و از پولک های مشخص یا قرینه که با شکل پولک های بدن متفاوت است پوشیده می باشد. در حالت طبیعی ناحیه گردن کاملا مشخص نیست. مردمک چشم گرد یا بیضی و دم نستا بلند است.

هشت گونه از مارهای خانواده کلو بریده سمی و بقیه غیر سمی اند، سم نیش خلفی هشت گونه از این مارها، هنگام شروع به بلعیدن طعمه و جهت بی جان کردن آن موثر واقع می شود، نیش خلفی بیشتر جهت محکم گرفتن شکار اختصاص یافته و معمولا برای کار دفاعی مورد استفاده قرار نمی گیرد. زهر آلود شدن انسان توسط این مارها بسیار نادر است و معمولا زمانی روی می دهد که در موقع دستگیری یا اسارت با بی احتیاطی با آنها رفتار شود، البته گزش این مارها دردناک است ولی خطر مرگ ندارد.

رفتار بعضی از مارهای این گروه از دید رفتارشناسی نیز درخور توجه است، طلحه مار با بلند کردن سرو پهن کردن پوست گردن حرکات کبری را تقلید می کند، شتر مار (که سمی نیست) درمواردی که احساس خطر میکند، ادای مارجعفری را درمی آورد، حتی از لحاظ تقلید صدای جزجزآن و با جدیت تمام، مانند افعی ها سر را برای گاز گرفتن به جلو می اندازد، واکنش مار موشخور خاوری که غیر سمی و بی آزاد است در مقابل تجاوز، بسیار کمیاب است، چون پس از برخاستن ، به طور تهدید آمیزی، خود را با جهش از هوا به طرف متجاوز پرتاب میکند.  

نظر خود را درباره «مار افعی» در کادر زیر بنویسید :
لطفا شرایط و ضوابط استفاده از سایت آسمونی را مطالعه نمایید
ارزیابی مهاجرت
: برای دریافت مشاوره درباره مار افعی فرم زیر را تکمیل کنید

هزینه مشاوره ۳۰ هزار تومان می باشد

پاسخ مشاوره شما ظرف 1 روز کاری در پنل شما درج می شود و پیامک دریافت می کنید


دسته بندی های وب سایت آسمونی

آسمونی شامل بخش های متنوعی است که هر کدام از آنها شامل دنیایی از مقالات و اطلاعات کاربردی می باشند، شما با ورود به هر کدام از دسته بندی های مجله اینترنتی آسمونی می توانید به زیردسته های موجود در آن دسترسی پیدا کنید، برای مثال در دسته فیلم و سینما؛ گزینه هایی مثل نقد فیلم، معرفی فیلم ایرانی، فیلم بین الملل، انیمیشن و کارتون و چندین بخش دیگر قرار دارد، یا بخش سلامت وب سایت شامل بخش هایی همچون روانشناسی، طب سنتی، نکات تغذیه و تناسب اندام می باشد.