ام البنین، مادر حضرت ابوالفضل

حضرت ام البنین دختر خِذام بن خالد بود که به همسری علی بن ابی طالب (ع) درآمد و چهار پسر از آن حضرت به نام‌های عباس، جعفر، عثمان و عبدالله به دنیا آورد. همگی پسران او همراه با سالار شهیدان امام حسین(ع) در کربلا به شهادت رسیدند. برای آشنایی هرچه بیشتر با فضائل و زندگانی آن بانوی با فضیلت و بزرگوار بخش‌هایی از تاریخ که مربوط به ایشان است را در این بخش از پورتال آسمونی مرور می‌کنیم.

حضرت ام البنین (س) کیست؟

نام او فاطمه بود. بعدها، پس از ازدواج با حضرت علی (ع) با کنیه‏ "امُّ البنین" (به معنای مادر پسران) مشهور شد. پدر و مادرش از خاندان بنی کلاب از اجداد بزرگ حضرت محمد (ص) و دارای خوبی‌ها و صفات خانوادگی مشترک بودند. فاطمه دختری پاکدل و باتقوا بود. در روایات آمده است، بعد از گذشت مدتی از ازدواج ام البنین با حضرت علی (ع)، ایشان به امام علی (ع) پیشنهاد کرد او را به نام اصلی‌اش که فاطمه بود، صدا نزند، تا حسنین (ع) با شنیدن نام فاطمه به یاد مادرشان نیفتند. از این رو امام علی(ع) او را ام البنین [مادر پسران] نامید.

وی شرافت خانوادگی و اصالت ذاتی و پاکی فطری را با نیروی جسمانی و زیبایی به همراه داشت. روان پاک و روح تابناک این بانوی پاکدامن که بعدها به "ام‌البنین" شهرت یافت چنان در آسمان ایمان می‌درخشید که پس از فاطمه (س) دختر پیامبر (ص) بلندترین مقام را در میان زنان مسلمان احراز کرد. فضایل اخلاقی، کمالات انسانی، نیروی ایمانی، ثبات و پایداری، شکیبایی و بردباری، بصیرت و دانایی، نطق و سخنرانی او را به شایستگی، بانوی بانوان کرده بود.

نباید از نظر دور داشت که تولد و رشد او در خاندان با اصالت و شجاع، صفات و ویژگی‌های فردی این بانو و صبر و بردباری در خانه امامت و تربیت فرزندانی که همگی پیرو امام خویش بوده و تا آخرین لحظات زندگی خویش دست از ولایت نکشیده‌اند و پیام رسانی و مبارزه سیاسی این بانوی کریمه همه و همه نشان از مجد و عظمت وی دارد.

سیزدهم جمادی الثانی مصادف با سالروز وفات حضرت ام البنین مادر بزرگوار حضرت ابالفضل العباس(ع) علمدار کربلا و برادر با وفای حضرت سیدالشهداء(ع) است مادری که گوهری همچون عباس را در دامن پاک خود پرورش داد که الگوی ادب، ایثار و فداکاری و وفای به عهد برای تمام بشریت تا ابد شد.

ولادت ام البنین

در مورد تاریخ دقیق ولادت حضرت ام ‏البنین اطلاعی در دست نیست و تاریخ‏‌نگاران سال ولادت او را ثبت نکرده‏‌اند، ولی یادآور شده‏‌اند که تولد پسر بزرگ ایشان، حضرت ابوالفضل (ع) در سال 26 هجری قمری اتفاق افتاده است. برخی از تاریخ‏‌نگاران زمان ولادت ایشان را در حدود پنج سال پس از هجرت در حوالی کوفه تخمین می‏‌زنند.

ام‌البنین الگویی تمام عیار

اگر بخواهیم چشم‌اندازی از زندگانی سراسر ایثار و از خودگذشتگی ام‌البنین، مادرِ شجاعت، را در برابر آیندگان بگشاییم باید بگوییم که ام البنین آسمانی زندگی کرد و در دامان حقیقت‌ها پرورش یافت و در بوستان زندگی خویش گل‌هایی را پرورش داد و سپس با دست خویش و از اعماق قلب مطهرش آن را به امام زمان خود، حسین(ع) فرزند پاک بانوی آفرینش، تقدیم کرد.

زندگانی این بانوی حرم علی بن ابی طالب(ع) آیینه‌ای است برای هدایت بشر امروز و به ویژه درسی برای زنان برجسته است.

ازدواج امیرالمؤمنین علی (ع) با ام البنین (س)

پس از آنکه امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) به سوگ پاره تن و ریحانه رسول خدا محمد بن عبد الله (ص) یعنی سرور زنان عالمیان حضرت فاطمه زهرا (س) شهیده راه ولایت و امامت نشست، برادرش عقیل بن ابی طالب (ع) را که آشنا به انساب عرب بود، فرا خواند و از او خواست برایش همسری از تبار دلاوران برگزیند تا پسر دلیری برای مولا به ارمغان آورد که سالار شهیدان حسین بن علی (ع) را در کربلا یاری کند.

عقیل، ام البنین کلابیه (ع) را برای حضرت علی (ع) برگزید که قبیله و خاندانش، بنی کلاب، در شجاعت بی‌مانند بودند. بنی کلاب از حیث شجاعت و دلاوری در میان عرب زبانزد بودند.

حضرت امیرالمؤمنین (ع) این انتخاب را پسندید و عقیل را به خواستگاری نزد پدر ام‌البنین (س) فرستاد. پدر، خشنود از این وصلت مبارک، نزد دختر خود شتافت و او نیز با سربلندی و افتخار پاسخ مثبت داد و پیوندی همیشگی بین وی و مولای متقیان علی بن ابی طالب (ع)برقرار شد.

امام (ع) در او عقلی سترگ، ایمانی استوار، آدابی والا و صفاتی نیکو مشاهده کرد و او را گرامی می‌داشت و از صمیم قلب در حفظ حرمت او می‌کوشید. سن ازدواج ام البنین طبق برخی روایات، حدود 15 سال بوده است.

ام البنین مادری مهربان برای حسنین (ع)

ام البنین پس از این که وارد زندگی مولای متقیان شد خود را کنیز حسنین می‌دانست و بر آن بود که جای خالی مادرشان را در زندگی دو سبط پیامبر اکرم(ص) و دو ریحانه رسول خدا (ص) و دو سرور جوانان بهشت پر کند؛ مادری که در اوج شکوفایی پژمرده شد و آتش به جان فرزندان خردسال خود زد.

فرزندان رسول (ص) در وجود این بانوی پارسا، مادر خود را می‌دیدند، و رنج فقدان مادر را کمتر احساس می‌کردند. ام‌البنین (س)، فرزندان دخت گرامی رسول اکرم را بر فرزندان خود که نمونه‌های والای کمال بودند مقدم می‌داشت و بخش عمده محبت و علاقه خود را متوجه آنان می‌کرد.

ام البنین (س) بعد از واقعه کربلا

ام البنین در واقعه کربلا حضور نداشت. هنگامی که کاروان اسیران کربلا وارد مدینه شد، شخصی خبر شهادت فرزندانش را به او داد؛ اما او از سرنوشت امام حسین(ع) پرسید. ام البنین وقتی خبر شهادت چهار فرزندش و امام حسین(ع) را شنید، گفت:‌ «ای کاش فرزندانم و تمامی آنچه در زمین است فدای حسین می‌شد و او زنده می‌ماند». این سخنِ او را برخی دلیل دلدادگی عمیق او به اهل بیت و امام حسین(ع) دانسته‌اند.

ام البنین پس از باخبر شدن از شهادت فرزندانش، هر روز با نوه‌اش عبیدالله (فرزند عباس) به قبرستان بقیع می‌رفت و در آنجا اشعاری که خود سروده بود، می‌خواند و می‌گریست. اهل مدینه گرد او جمع می‌شدند و همراه او گریه می‌کردند. حتی گفته شده که مروان بن حکم یکی از حاکمان مدینه، نیز با آنان همراه می‌شد.

ام البنین را ادیب و شاعری فصیح و اهل فضل و دانش دانسته‌اند که در رثای حضرت عباس این اشعار را سروده بود و می‌خواند:

یا من رَاَی العباس کرّ  / علی جماهیر النقد

و وراه من ابناء حیدر  /  کل لیث ذی لبد

انبئت اَنّ ابنی اصیب  /  براسه مقطوع ید

ویلی علی شبلی اما / ل براسه ضرب العمد

لو کان سیفک فی ید / یک لما دنا منه احد

«ای کسی که عباس را دیدی که بر دشمن حمله می‌کرد و فرزندان حضرت علی (ع) پشت سر او بودند. می‌گویند دست فرزندم قطع شده و بر سرش عمود فرود آمده. اگر شمشیرت را در دست داشتی کسی به تو نزدیک نمی‌شد»

وفات ام البنین (س)

این بانوی کریمه و بزرگوار، مادر چهار شهید و همسر شهید، برگ زرینی از کتاب تاریخ را بر جای گذاشت و جاودانه شد. ام‏‌البنین همسر امام علی (ع) و مادر سردار کربلا، نزد مسلمانان جایگاهی ویژه دارد، چون نزد خداوند از مقام و منزلتی والا برخوردار است، و این مقام به واسطه تقدیم خالصانه فرزندان در راه خدا و استواری و عبودیت ایشان است.

از این‏‌رو، مؤمنان حاجت‏مند و دردمند او را به درگاه حضرت باری تعالی شفیع و واسطه قرار می‏‌دهند و غم و اندوهشان را با زیارت مزار آن بانو می‏‌زدایند. حضرت ام البنین پس از یک زندگی شرافتمندانه و تربیت فرزندانی غیور و جاودانه، در مدینه وفات یافت و در بقیع به خاک سپرده شد. امروزه قبر مطهر آن بانو که همانند ائمه بقیع (ع) به سبب کینه دیرینه دشمنان خاندان رسول خدا بدون بارگاه و مضجع است پناهگاه ارادتمندان و محبانش است.

نسب شمر و ام البنین (س)

نسب شمر بدین صورت است: شمر بن ذی الجوشن بن شرحبیل بن الأعور بن عمر بن معاویه و که معاویه همان، ضباب بن کلاب باشد. یعنی شمر از قبیله بنی کلاب است‏.

اما ام البنین یا همان فاطمه کلابیه، نسبش عبارت است از : ام البنین فاطمه بنت حزام بن خالد بن ربیعه بن الوحید بن کعب بن عامر بن کلاب‏.
پس در کلاب نسب هر دو به هم می‌رسد و هر دو کلابی هستند اما به هیچ وجه شمر برادر ام البنین نیست. اینکه می گوید: خواهر زادگان ما در امان هستند منظورش این است که مادر ایشان از قبیله ما است و مانند خواهر ما محسوب می‌شود نه اینکه واقعا خواهر ما باشد. در اعراب رسم بود اگر از ایشان دختری با طایفه دیگری ازدواج می‌کرد حتی اگر چند نسل هم از او می‌گذشت یعنی فاصله حتی به چند نسل هم می‌رسید فرزندان او را با انتساباتی این گونه مورد خطاب قرار می‌دادند.

جایگاه‌ حضرت ام البنین (س) نزد شیعیان

عالمان شیعه شجاعت، فصاحت و علاقه‌ ام البنین به اهل بیت به‌ ویژه امام حسین(ع) را ستوده و از او به نیکی و بزرگی یاد کرده‌اند. به گفته شهید ثانی و مقرم ام البنین نسبت به خاندان پیامبر، محبت شدیدی داشت و خود را وقف خدمت به آنان کرده بود. اهل‌بیت نیز برای او احترام ویژه‌ای قائل بودند و در روزهای عید، نزد او می‌رفتند. باقر شریف قرشی نیز گفته است در تاریخ زنی همچون ام البنین دیده نشده که نسبت به فرزندان هووی خود محبتی خالصانه ورزد و آنان را بر فرزندان خویش مقدم بدارد.

سید محمود حسینی شاهرودی (متوفی 1394ق) از مراجع تقلید شیعه و از شاگردان میرزای نائینی و آقا ضیاء عراقی گفته است من در مشکلات، برای ام البنین صد مرتبه صلوات می‌فرستم و حاجت می‌گیرم. برخی گزارش‌ کرده‌اند که‌ ام البنین در میان زنان شیعه جایگاه ویژه‌ای دارد. زنان ایرانی برای برآورده شدن حاجات خود و همچنین برای بالا بردن نیروی شکیبایی و تحمل مصائب به او متوسل شده و سفره‌های نذری به نام او برگزار می‌کنند. همچنین در برخی از مناطق شیعی سفره‌هایی با نام «سفره مادر حضرت ابوالفضل» یا «سفره‌ ام البنین» مرسوم است.