نکات حیاتی در جلسه دفاع پایان نامه

دفاع از پایان نامه یعنی ارائه نتایج فعالیت های پژوهشی چند ساله در چند دقیقه بصورت شفاهی در مقابل اساتید کاربلد و این همان چیزی است که آن را به غولی برای دانشجویان تبدیل کرده است. آسمونی در این بخش نکات حیاتی در جلسه دفاع پایان نامه را برای شما عزیزان شرح می دهیم.

نکات حیاتی در جلسه دفاع پایان نامه

 25 نکته مهم که در طول جلسه دفاع باید بدانیم، عبارتند از:

1- در جلسه دفاع پایان نامه خوب و درست شروع کنید

در یک ربع اول دقیقه‌ی اول، چند سؤال را با ریز جزییاتشان جواب داده و تسلطتان را به رخ حضار بکشید  و نحوه‌ی فکرتان  را نشان بدهید (با این روش کمی خیال داورها راحت‌تر می‌شود). اگر چند پاسخ اول شما کوتاه و نامشخص باشد و دانش شما را نشان ندهد، موجب  نگرانی داوران می‌شوید، در نتیجه جوّ جلسه تغییر می‌کند. می‌توانید از این وضعیت جلوگیری کنید.

2- در جلسه دفاع پایان نامه به آرامی یخ جلسه را آب کنید

همه‌ی جلسات دفاع باید با جملاتی آغاز شوند که به‌آرامی یخ جلسه را آب کند، ولی این مسئله اغلب اوقات دانشجویان را دچار مشکل می‌کند. به‌همین سادگی: دانشجویان معمولا این بخش را فراموش می‌کنند. در بخش آغازین باید در 5 تا 10 دقیقه کار خود را معرفی کنید و نتایج اصلی را بیان کنید. این مسئله‌ آن‌قدر اهمیت دارد که آماده نبودن برای آن احمقانه به‌نظر می‌رسد.

3-  در جلسه دفاع پایان نامه سکوت علامت رضاست

امکان ندارد در ابتدای جلسه‌ی دفاع از نتیجه‌ی آن باخبر شوید. داوران ممکن است در ابتدا در مورد پایان نامه نظر بدهند و این امکان هم وجود دارد که این کار را نکنند، ولی اگر کسی نظر خود را بیان نکرد، فکر نکنید که ممکن است نظر منفی داشته باشد. در برخی موارد، قوانین دانشگاه به آنها این اجازه را نمی‌دهد.

4- در جلسه دفاع پایان نامه نقطه ضعف های کارتان را نگویید

کار خود را با اشاره کردن به نقاط ضعف خود و شکسته‌نفسی زیاد شروع نکنید (مثلا نگویید از آنجایی که من این کار یا آن کار را انجام ندادم اصلا فکر نمی‌کردم کارم مورد قبول باشد). یا مثلا نگویید در این مورد موفق نبودید یا این کار را خیلی باقدرت انجام ندادید. اجازه بدهید داورها موقع خواندن به این نکات پی ببرند، اگر متوجه نشدند لازم نیست شما به آنها کمک کنید.

5- در جلسه دفاع پایان نامه سعی نکنید مثل رییس جمهور ها و سیاستمداران حرف بزنید

ممکن است تلاش زیادی برای آماده شدن کرده باشید. همه‌ی پاسخ‌ها را حفظ نکنید به این دلیل که اولا جواب‌هایتان طبیعی نمی‌شود، ثانیا برای داورها هم کاملا واضح است. اگر دانشجو جواب‌هایش را از قبل حفظ کرده باشد، حرف زدنش مانند سیاست‌مدارها می‌شود، یعنی به جای اینکه سؤال‌های داورها را جواب بدهد حرف‌های بی‌ربط می‌زند. من در مورد جلسه‌ی دفاع تمرینی، نظرات متفاوتی شنیده‌ام. برخی افراد واقعا آن را دوست دارند (چون استرس آنها را کمتر می‌کند) اما بقیه فکر می‌کنند خلاقیت جلسه را از بین می‌برد و ذوق شما را کور می‌کند.

6- در جلسه دفاع پایان نامه ممکن است از سؤالات دوستانه به بحث‌های جدی برسید

جلسه‌ی دفاع در ابتدا ممکن است خیلی دوستانه به‌نظر برسد ولی ناگهان خیلی پیچیده شود. کلماتی که استفاده می‌شوند برخی اوقات به زبانِ دوستانه و خودمانی و گاهی هم خیلی رسمی و تخصصی هستند. دانشجو باید بتواند هر دو نوعِ بیان را به‌راحتی به‌کار ببرد.

7- در جلسه دفاع پایان نامه به بهانه‌ی نگاه کردن به پایان نامه‌ اضطرابتان را کم کنید

شب قبل از دفاع به‌اندازه‌ی کافی بخوابید، غذای مناسب بخورید و استرس خود را از بین ببرید. اگر در جلسه استرس زیادی داشتید به بهانه‌ی چک کردن چیزی در پایان نامه، خودتان را آرام کنید. همین‌طور می‌توانید بگویید «میشه وقت بدین این رو بنویسم؟» به این شکل می‌توانید کمی استراحت کنید تا حال‌تان بهتر شود.

8- در جلسه دفاع پایان نامه بر روی سهمتان در دانش جهانی تمرکز کنید

یکی از مهم‌ترین مواردی که داوران روی آن تمرکز دارند کمک شما به دانش جهانی است. در واقع همین دانش جهانی است که ارزش کار شما را بالا می‌برد. پس باید بدانید سهم شما در دانش جهانی چقدر است و باید بتوانید در مورد آن توضیح بدهید و آن را روشن کنید.

می‌توانید آن را بنویسید. در مورد آن با استاد راهنما و هم‌کلاسی‌ها حرف بزنید. سعی کنید کار خود را به سایر کارهای انجام شده در این حوزه ربط بدهید و بیان کنید کار شما چه تفاوت‌هایی دارد.

9- در جلسه دفاع پایان نامه خودتان را برای یک جلسه‌ی دفاع  یک تا سه ساعته آماده کنید

دانشجویان همیشه می‌پرسند که جلسه‌ی دفاع احتمالا چقدر طول می‌کشد. خوب مسلما طول جلسات متفاوت است. تحقیقات نشان داده‌اند بیشتر جلسات دفاع علوم طبیعی و عملی بین یک تا سه ساعت طول می‌کشند. در حالی که جلسات دفاع هنر، علوم انسانی و علوم اجتماعی معمولا کمتر از دو ساعت طول می‌کشند. در مورد جلسات علوم طبیعی و عملی 43 درصد موارد دو ساعت یا کمتر طول می‌کشند و در مورد هنر، علوم انسانی و علوم اجتماعی 83 درصد موارد این‌طور هستند.

10- در جلسه دفاع پایان نامه از دفاعتان لذت ببرید

بهترین توصیه‌ این است که «سعی کن از آن لذت ببرید.» قبل از دفاع این توصیه به نظر مسخره می‌آید، ولی در ادامه‌ی جلسه می‌بینید که واقعا درگیر بحث شده‌اید. این یکی از ابتدایی‌ترین فرصت‌هایی است که در آن می‌توانیم با کسانی حرف بزنیم که نه‌تنها در مورد موضوع ما اطلاعاتی دارند، بلکه با ما موافق هم هستند. این فرصت بزرگی است که ابعاد تحقیق خود را بسنجید، اگر این دیدگاه را داشته باشید آن‌وقت می‌بینید خیلی هم دشوار نیست.

11- در جلسه دفاع پایان نامه داوران را درگیر توضیحاتتان کنید.

اگر در طی مدت طولانی تنها متکلم باشید و داده پراکنی کنید، زمان زیادی نخواهید توانست مخاطب خود را با همه تمرکز، متوجه خود نگه دارید. به عنوان مثال، دست زیر چانه زدن در هنگام گوش دادن توسط داوران یکی از مصادیقی هست که می توانید متوجه شوید که مسیر اشتباه را در پیش گرفته اید. چاره چیست؟ آیا باید دیگران هم صحبت کنند؟ خیر.  بایستی بخشی از کار را با سوال شروع کنید. به عنوان مثال، ” ما در ابتدای پروژه، سوالمان این بود که چرا سلول a پس از در معرض قرار گرفتن دز b از داروی c دچار تخریب سلولی می شود و همانطوری که شما هم کاملا می دانید این نتیجه طبیعی نیست…” کمی مکث هم همراه آن کنید.در هر دو حالت به حرف شما می اندیشد و فرصت می دهید ذهن او به تکاپو برای همراهی با متن سخن شما بیفتد.

یعنی مدام سوال و چالش ها را مطرح کنید و خودتان جواب بدهید تا ذهن شنونده درگیر شود. مطمئن باشید  با این روش خسته نمی شود. فراموش نکنید، خستگی داور نتیجه خوبی ندارد! در طی صحبت، با آوردن نام افراد قدری فضای جلسه را عوض کنید و مراتب قدردانی خود را از راهنمایی هایشان در میان صحبت ها نشان دهید.

12- در جلسه دفاع پایان نامه اصل ساده فراموش شده!

اگر موفقیت شما نتیجه کار تیمی بوده، بد نیست کمی از موفقیت کسب کرده و اعتبار را با افرادی که حق دارند (اساتیدتان) هم سهیم شوید و همه اعتبار و همه چیز های خوب را برای خود نخواهید! البته پیامی هم به اساتید محترم از طرف اینجانب: در پایان نامه ای که استاد راهنمای آن هستید، شما بزرگترین نقش را دارید و آن همان راهنمایی دانشجو است. به عبارتی بیشترین اعتبار را شما کسب کرده اید. پس سعی کنید در جلسه دفاع، با اعتباری که به دانشجوی خودتان می دهید، لذت انجام موفقیت آمیز اولین کار علمی دوران زندگی اش را به او بدهید.

13- در جلسه دفاع پایان نامه چند مرحله ای صحبت کنید.

حتما کتاب داستان خوانده اید. کتاب دارای چند فصل است و در برخی از فصل ها به اوج می رسد و در برخی از فصل ها از شدت هیجان کم می شود. شما نیز بایستی فراز و نشیب هایی به صحبت ها و لحن خود بدهید. در دقیقه 12 ام از ارائه خود ناگهان نوع لحن را عوض کنید و جدی تر، وارد مباحث دقیق و اصل مطلب و کاری که کرده اید شوید. کاری کنید که کسی خسته نشود. کاری کنید که تغییرات لحن و اسلایدهای شما ناگهانی باشد و اینطوری متوجه فاز و مرحله جدید شوند. با اینکار شما زمان جلسه را به دست گرفتید، به نوعی که وقتی ارائه شما تمام شود فرصت سوال پرسیدن از شما با انرژی کافی فراهم خواهد بود!

از سوال نترسید! اگر بخواهید با زیرکی، وقت را با ارائه سنگین و خسته کننده خود بگیرید تا وقت سوال کردن از شما کمتر شود، نتیجه بر عکس خواهید گرفت و خواهید دید سوال هایی که از شما پرسیده می شود، سخت تر و خسته کننده تر خواهد شد. انگار مغز انسان تقلید می کند. هر آنچه در 30 -45 دقیقه ارائه دیده است را عینا با رفتار مشابه پاسخ می دهد.

14- در جلسه دفاع پایان نامه هرگز پشت به مخاطب نباشید حتی یک لحظه!

این را تنها به جهت موضوع بی احترامی به داوران عرض نکردم، بلکه بیشتر به این خاطر که وقتی شما تمرکزتان را از لپ تاپ و نگاه کردن به حضار، به محل سومی (صفحه نمایش پروژکتور) معطوف کنید، به مراتب کنترل کمتری به جلسه و اوضاع خواهید داشت. البته حفظ احترام بر شما واجب است و ربطی به جلسه دفاع ندارد. ضمنا از ژست هایی که بیانگر دانش فوق العاده شما در آن زمینه تحقیقاتی است به شدت پرهیز کنید. مصادیق مختلفی دارد. یک مثال: در حال ارائه دستی را در جیب گذاشته و قدم زنان مباحث علمی را بیان کنید.

15- در جلسه دفاع پایان نامه دست پاچه نشوید!

حتی اگر در هنگام سوال کردن به شما گفتند در اسلاید سوم وسط صفحه چه نوشته اید، هول نشوید! مجدد همان لپ تاپ و کامپیوتر را دنبال کنید و به صفحه پروژکتور نگاه نکنید. به جرات می توان گفت، نگاه کردن به صفحه پروژکتور و دنبال مطلب گشتن در آن، در حین پرسش و پاسخ، کار بسیار نادرستی است و کافیست مطلبی را در صفحه پروژکتور پیدا نکنید و تازه حضار بخواهند شما را راهنمایی کنند. این اتفاق به طرز باور نکردنی کبریت به انفجار کشیدن انبار تمرکز شما خواهد بود… پس تنها به دو مکان نگاه کنید: اول اساتید و حضار و دوم صفحه مانیتور روبرویتان!

16- اهمیت نور در جلسه دفاع پایان نامه

نور جلسه را طوری تنظیم نکنید که همه جا تاریک باشد و فقط نور لپ تاپ بر صورت شما بتابد و در تاریکی بدرخشید! روشن کردن چراغی در انتهای اتاق ارائه هیچ مشکلی ندارد. البته بایستی اسلاید ها را روز قبل در آن نور بطور امتحانی تست کنید که آیا از همه نقاط اتاق به خوبی دیده می شود یا خیر. پس زمینه و نور اسلاید های شما در ارائه مهم هست. هر نوع تم را برای نمایش انتخاب نکنید.

17- در جلسه دفاع پایان نامه پذیرایی را به دیگران واگذار کنید.

منظور این است که از خرید تا توزیع پذیرایی، خودتان را اصلا درگیر نکنید. خب، واضح است که اگر روزهای قبل در دفاع دوستانتان این لطف را برایشان کرده باشید، در این مورد مشکلی نخواهید داشت. فراموش نمی کنم، ماه رمضان سالها پیش بود، برای یکی از دوستان، الطاف در حدی بود که یک کمیته پذیرایی مهیا شد. موارد پذیرایی بسته بندی و توزیع شد تا بعد از افطار میل کنند! من هم در انیمیشن اسلایدهایش به او کمک می کردم! طفلی در طول تحصیلش کلی لطف کرده بود و در روز دفاع، کمتر کسی را می دیدی که نشسته باشد. یکی را می دیدم که برایش لپ تاپ آورده، یکی هم برایش خرید کرد، یکی اطلاعیه ها را نصب کرد… و البته گفته باشم… خودش ارائه داد!

در این میان ممکن است شما از آنهایی باشید که تا به حال برای دفاع کسی کمکی نکرده اید، حالا باید چه کار کنید!! راه حلش ساده است. از یکی از دوستان و یا بستگان نزدیک خود خواهش کنید، شاید یکی دلش برایتان سوخت و حاضر به کمک شد! در این هنگام مشکلی نیست و مجاز هستید (برخلاف توصیه در قسمت اول از وبلاگ تراپیپر) که یکی از جوان های همسن فامیل را برای این کار بگمارید. البته تاکید کنید بدون همراه! مهمانی نیست!

در نهایت اگر یک دوست با معرفت هم پیدا نشد، از یکی از کارمندان دانشگاه از روز قبل بخواهید به شما لطف کرده و در مقابل، شما نیز پاسخ محبتش را بدهید. پس هرگز خودتان را درگیر این کار نکنید!

18- در جلسه دفاع پایان نامه از سوال نهراسید.

ببینید دوستان! داوران، پایان نامه شما را روزها قبل مطالعه کرده اند. سوالاتی را نوشته اند و در روز دفاع آمده اند تا پاسخ آنها را از شما بپرسند.

بنا را بگذارید فرد سوال کننده برای درک خودش از واقعیت سوال می پرسد و نه کم کردن نمره شما، غرض ورزی و یا خدای ناکرده خودنمایی مقابل بقیه! توجه داشته باشید، نوع نگرش شما و تصور شما از حقیقت پشت حوادث که چرا و به چه منظوری فلان سوال از من در حال پرسش است، تاثیر بسزایی در نتیجه و توانایی شما در کنترل جلسه دارد.

خوب به این واقعیت توجه کنید، حتی اگر تفکر سالمی پشت سوال نباشد، طرز رفتار و برخورد درست شما می تواند این ضربه را مانند ضربه گیر به حداقل  برساند. پس دنیا را از قبل برای خودتان تیره و تار نکنید که فلانی قرار است من را ضایع کند یا اینکه فلانی همیشه سوال های سخت و نفس گیر می پرسد، و از حرف هایی که ترس برانگیز باشد بپرهیزید.

آخرش قرار است چه شود؟ ببینید از اسم جلسه کاملا مشخص است، بایستی از خود دفاع کنید و قرار نیست چیزی نشنوید. بنابراین تلاش کنید که قدری از سوالات (نه همه سوالات) را به خوبی جواب دهید و بابت برخی دیگر اعلام ناتوانی تان را با سکوت و اینکه “نتوانستم روی این بخش کار کنم” نشان دهید. خاطرتان باشد نمره تان به خاطر اعتراف به ندانستن کم نخواهد شد. این را گفتم برای آنهایی که گلویشان خشک می شود و رنگشان با سوالات پی در پی می پرد و سرخ می شود. نمره زمانی کم خواهد شد که ندانید و بخواهید با جواب بی ربط جواب دهید.

همیشه نگاه جدی داوران را به معنی شرایط سخت تصور نکنید. در جواب دادن هم اصلا نیازی نیست با سرعت عمل کنید. به عکس های داوران در تصویر نگاه کنید. به نظر من بیشتر در چهره هایشان تازگی مبحث موج می زند تا آماده شدن برای پرسیدن سوال های سخت!

19- جلسه دفاع پایان نامه جلسه دفاع است، جلسه تدریس شما نیست.

فراموش نکنید جلسه دفاع است، جلسه تدریس شما نیست. بایستی از کاری که کرده اید با توضیحات دقیق و مفصل دفاع کنید. این موضوع را خیلی از دانشجو های تحصیلات تکمیلی که همزمان تدریس هم می کنند، توجه نمی کنند! برخی اوقات آنقدر رفتار دانشجو زننده می شود و اگر احیانا مقالاتش در یک ژورنال خیلی مهم چاپ شده باشد دچار غرور می شود که استاد داور محترم چنین تصور می کند که آمده تا درس یاد بگیرد! البته در جلسه دفاع همه درس یاد می گیرند اما نه اینقدر نمایان و درشت! که شما در نقش استاد هستید. حتی در جلسات تدریس هم بایستی مراقب باشید که غرور نداشته باشید، فرق شما با دانشجوی شما در آن زمینه تحقیقاتی فقط به اندازه یک ترم است! بعد از اتمام ترم ممکن است دانشجوی شما در آن زمینه متبحر تر از خود شما شود. پس غرور بی جا نداشته باشید و البته ربطی به بحث ما ندارد… ناخود آگاه یاد این نوشته ام افتادم (لینک) و به یکی از دلایلی که چرا ما در لبه علم بسر نمی بریم؟ در آنجا تنها یک علت اشاره شد، هم اینک علت دیگر را غرور می بینم. با اندک مطلبی که یاد می گیریم فراموش می کنیم که مانده است تا بزرگ شویم، بگذریم… مصادیق غرور و بی احترامی به حضار خیلی زیاد و گوناگون است. حس بد منتقل نکنید.

20- در جلسه دفاع پایان نامه موضوعاتی که در کنترل شما نیست.

مواردی مثل قطعی برق، افتادن صفحه پروژکتور، خاموش شدن ناگهانی پروژکتور و… به هیچ عنوان نقصی را متوجه شما نمی کند. در این مواقع، خونسردی خودتان را حفظ کنید. خیلی خونسرد در محل ارائه تان پشت کامپیوتر بایستید و اجازه دهید دوستانتان رفع مشکل کنند. البته اگر کامپیوترتان ویروسی باشد و ناگهان وسط کار هنگ کند، نقص متوجه شماست. گفته باشم!

21- در جلسه دفاع پایان نامه خود را درگیر حاشیه نکنید

امروز روز بزرگی در زندگی شماست. می‌توانید دوستان و اقوام را به جلسه دفاع دعوت کنید و یا اینکه فقط همکلاسی‌ها هم رشته‌ای ها را در جلسه دفاع خود داشته باشید. تعداد مهمانان و فضای جلسه نباید به گونه‌ای باشد که تمام ذهن شما را اشغال کند.

شما خود را بهتر از هر کسی می‌شناسید. مراقب سلامتی خود باشید تا در جلسه دفاع بیمار نشوید. خود را آرام ولی بانشاط نگاه دارید روحیه خود را حفظ کنید و نشاط خود را به حاضرین منتقل کنید.

وضع ظاهری وپوشش می‌تواند قضاوت را تحت تأثیر قرار دهد نیازی نیست کار خاصی بکنید فقط کافیست تا پوششی مناسب بر تن داشته باشید کمی رسمی بودن ضرری ندارد.

پذیرایی از مهمانان را بر عهده شخصی دیگر بگذارید همه کارهای جانبی را به تنهایی انجام ندهید زیرا تمرکز را از شما خواهد گرفت.

بهتر است جلسه دفاع را به اول وقت موکول نکنید ساعت 10 صبح به بعد زمان مناسب‌تری است. برای روزهای قبل و بعد از جلسه وقت خود را آزاد کنید تا در صورت تغییر ساعت دفاعیه مشکلی پیش نیاید.

22- نقش نور و تنظیم روشنایی در جلسه دفاع پایان نامه

نیازی نیست تا تمام اتاق را تاریک کنید. تابش نور لپ تاپ در تاریکی بر چهره و درخشش صورت جلوه خوبی ندارد. در بخشی از انتهای سالن می‌توانید نور اندکی را داشته باشید. اگر نگران نمایش صحیح اسلایدها هستید بهتر است در روز قبل از ارائه نور مورد نظر را تنظیم و اسلایدها را بررسی کنید. نور پس زمینه و اسلایدها می‌تواند تأثیر مستقیمی در نظر اساتید و بالطبع نمره نهایی داشته باشد.

23- در جلسه دفاع پایان نامه چالش ایجاد کنید و داورها را درگیر کنید

صحبت کردن طولانی هر شنونده ای را خسته می کند. برای حفظ کردن تمرکز حاضرین، صدایی رسا داشته باشید چرا که لحن آرام و یکنواخت برای مدتی طولانی پسندیده نیست. در حین جلسه دفاع از پایان نامه نباید با دیگران صحبت کنید ولی به خوبی می‌توانید از دیگران سؤال کنید. سؤال شخصی و از فرد خاصی نباید باشد بلکه مهم ایجاد چالش در ذهن شنونده است. از جملاتی استفاده کنید که شنونده‌ها به حرف‌های شما بیندیشند و سخنان را دنبال کنند تا به نتیجه منطقی برسند. مدام سوالی را مطرح کنید و در جملات بعدی پاسخ را در قالب نتیجه پژوهش‌هایتان مطرح کنید. با این روش حاضرین خسته نمی‌شوند. جلسه دفاع از پایان نامه کلاس درس نیست و نمی‌بایست به جلسه‌ای آموزشی تبدیل شود. از پژوهش‌هایتان توضیحات مفصل و دقیقی را ارائه دهید ولی سعی در تفهیم و تدریس مطلب نداشته باشید.

هرگز در هنگام دفاعیه به حاضرین پشت نکنید و نحوه کار را به گونه‌ای تنظیم کنید که مجبور به این کار نشوید. این کار بی احترامی محسوب می‌شود و علاوه بر آن می‌بایست در تمام مراحل حاضرین را زیر نظر داشته باشید. لوازم مورد نیاز را از قبل در دسترس قرار دهید تا نیازی به ترک جلسه نباشد. مراقب ژست‌هایی که به خود می‌گیرید باشید هیچ استادی دست در جیب کردن را کار پسندیده‌ای نمی‌داند. فقط به اساتید و حاضرین و لپ تاپ خود نگاه کنید از نگاه کردن به پروژکتور و اطراف بپرهیزید.

24- اهمیت جواب دادن به سوالات حاضرین در جلسه دفاع پایان نامه

درجلسه دفاع از پایان نامه زمانی را به جواب دادن به سؤالات حاضرین اختصاص دهید. نیازی نیست خود را درگیر استرس کنید. به یاد داشته باشید که به موضوع تسلط کافی دارید و می‌توانید به هر سوالی پاسخ دهید. طولانی کردن زمان صحبت کردن نمی‌تواند مانع از پرسیدن سؤالات حاضرین شود. در مواقعی که با پرسش مواجه می‌شوید از دانش خود و لپ تاپ کمک بگیرید هرگز در صفحه پروژکتوربه دنبال جواب نباشید. این کار تمرکز را از شما خواهد گرفت و موجب سر در گمی بیشتری خواهد شد.

با آرامش به هر سوالی که پرسیده می‌شود پاسخ دهید. در نظر داشته باشید که اساتید و حاضرین می‌خواهند سوالت خود را بپرسند تا موضوع را بهتر درک کنند. تصور نکنید هر سوالی که پرسیده می‌شود با غرض ورزی و به قصد تخریب شماست. فکر و ذهن خود را در گیر این مسئله نکنید. طرز تفکر شما می‌تواند تأثیر زیادی بر توانایی و کنترل جلسه داشته باشد. در بدترین شرایط ممکن است سؤال همراه با تفکر خاصی باشد، به سادگی با پاسخ قاطع و روشن خود همه تفکرات پشت سؤال را از بین ببرید. در صورتی که پاسخ سوالی را نمی‌دانید با حفظ آرامش بگویید که پاسخ را نمی‌دانید و پژوهش‌هایی در این زمینه انجام نداده‌اید. ضرورتی ندارد تا پاسخ هر سوالی را بدانید. مهم نحوه برخورد و توانایی کنترل جلسه است.

25- اتمام جلسه دفاع پایان نامه به نحو مطلوب

در پایان از تمام کسانی که در انجام پروژه پایان نامه همراهتان بودند و کسانی که به نوعی کمک راهنمایی‌تان کرده‌اند تشکر و قدردانی کنید به ویژه از اساتید راهنما. به یاد داشته باشید که همه مراحل پایان نامه را به تنهایی انجام نداده‌اید و این جلسه دفاع نتیجه کارهای قبلی و کمک‌های دیگران است. این جلسه برای ارزیابی فعالیت‌های شماست ولی نیازی نیست تمام اعتبار را به خود اختصاص دهید.

بطور کلی به یاد داشته باشید:

•     داوران را درگیر توضیحات کنید، آنها نباید خسته شوند (تکنیک لازم  داره در قسمت بعدی توضیح میدم).
•     سرزنده و با روح باشید.
•      صدایی تاثیر گذار، قوی  و رسا داشته باشید. آرام صحبت نکنید.
•     از کارهایی که باعث پرت کردن حواس حاضرین می شود جلوگیری کنید.
•     تمرین واقعی داشته باشید.
•     مناسب ترین پوشش ممکن (ساده، تمیز و اتو شده)  را داشته باشید.
•     حرف های تکراری را حذف کنید.
•     چند مرحله ای صحبت کنید و با میزان هیجانی که به موضوع می دهید به شنونده القا کنید که بخش جدیدی شروع شده.
•     از یک هفته قبل مراقب سلامتی تان باشید (همیشه هستید اما  آن هفته بیشتر) و برنامه غذایی مناسبی داشته باشید.
•     شب قبل از دفاع استراحت کنید.
•     ساعت ارائه را قبل از 10 صبح نگذارید.
•     پذیرایی را به دیگران واگذار کنید.
•      قرار ملاقات ها را حوالی آن روز کاملا کنسل کنید.
•     لوازم را بیاورید و روز قبل در محل ارائه قرار دهید. مثل پوینتر لیزری و یا چوب دستی اشاره، اگر لازم دارید.
•     محل ارائه را روز قبل بررسی کنید. نور، وسایل مورد نیاز و چگونگی کار با لوازمی مثل پروژکتور.
•     از ارائه و اسلایدها، نسخه بک آپ تهیه کنید، روی فلش مموری و سی دی بطور جداگانه.
•     نوع قرار گیری تان در هنگام ارائه بسیار مهم است، هرگز پشت به مخاطب نباشید، حتی یک لحظه!
•     تعداد اسلاید ها مناسب باشد، طوری که بتوانید در تایم مورد نظر به راحتی و بدون عجله ارائه بدهید.