نگاهی به فیلم اسپانیایی حفره

پنج شنبه 8 خرداد 1399

فیلم سینمایی حفره با نام جهانی پلتفرم

گمشده در نمادگرایی!

پست اختصاصی آسمونی 

نقد از نرگس خرقانی

  فیلم سینمایی "حفره "با نام جهانی "پلتفرم "در سال 2019 و در اسپانیا ساخته  وبه تازگی در شبکه جهانی "نتفیلیکس "پخش شد.در واقع "نتفیلیکس "امتیاز پخش این فیلم را خریداری کرد.. کارگردان فیلم" گاردر گازتلواوروتیا "است که پیش از این بیشتر به عنوان کارگردان فیلم های کوتاه مطرح بوده است و فیلم "حفره" نخستین فیلم سینمایی این کارگردان است. فیلم "حفره "به عنوان نخستین فیلم سینمایی یک کارگردان، کاری حرفه ای و قابل تامل است و توانسته است شهرت جهانی زیادی برای کارگردانش به همراه داشته باشداز جمله موفقیت های فیلم می توان اشاره کرد به کاندیدا شدن برای بهترین کارگردانی در جشنواره فیلم "گویا "و همچنین حضور پر سرو صدای این فیلم در جشنواره فیلم "تورنتو".

مورد توجه قرار گرفتن فیلم "حفره" توسط جشنواره ها و منتقدان باعث شد که شبکه "نتفیلیکس "نظرش به این فیلم جلب شود و امتیاز پخش آن را خریداری کند و نمایش آن از "نتفیلیکس "باعث شهرت بیشتر ان در بین مخاطبان از کشورهای مختلف جهان شد. اما چیز دیگری که این روزها بیشتر این فیلم را سر زبان ها انداخته  و شهرت آن را افزون کرده است، پرداخت این فیلم به اختلاف طبقانی و توزیع ناعادلانه ثروت در میان طبقات مختلف جامعه است. خصوصا در دوران کرونا که صحبت از بیشتر شدن اختلافات طبقاتی است و بسیاری از آینده بشر در دوران پس از کرونا نگران هستند. داستان فیلم "حفره "درباره یک زندان عجیب و غیرعادی است که در هر طبقه از آن دو هم سلولی با هم زندگی می کنند. هر روز سهمیه غذای زندانیان با یک آسانسور از بالاترین طبقه که طبقه اول زندان است تا پایین ترین طبقه که کسی نمی داند طبقه چندم است برده می شود. اما مساله اینجاست که این غذا ها در طول مسیر افزوده نمی شود و بنابراین هر چه به طبقات پایین تر می رسد دیگر غذایی روی آسانسور باقی نمی ماند.  حضور افراد نیز دلایل متعددی دارد از ارتکاب به قتل گرفته تا کسانی که به صورت خود خواسته و مثلا برای ترک سیگار آمده اند. برای برقراری عدالت هر ماه طبقه دو هم سلولی به شکلی رندومی تغییر می کند. مثلا دو نفر در یک ماه طبقه 48 هستند و ماه بعد ممکن است در طبقات بالای صد باشند. در طبقات پایین که غذایی وجود ندارد انسان هامی خواهند انتقام همه آن محرومیت ها را بگیرند. ظاهرا هم کسی در بیرون از شرایط این زندان که نامش حفره است آگاهی ندارد و به نظر می رسد هر کس پایش به "حفره" برسد سالم از آنجا بیرون نخواهد رفت! بدون شک این زندان کاملا نمادین است و نمایی آخرالزمانی از بشریت است. می توان این زندان را نمادی از جامعه بشری دانست و یک پیش بینی بسیار بدبینانه برای بیشتر شدن اختلاف طبقاتی در جوامع مختلف. شخصیت اصلی فیلم که نامش "گورنگ "با نقش آفرینی ایوان ماساگو است با کتاب مشهور "دن کیشوت"به این زندان ترسناک قدم می گذارد. او رسما خلافکار نیست و برای ترک سیگار به آنجا آمده و قرار است که شش ماه در آن زندان باشد. او تنها یک چیز می توانسته با خود به حفره بیاورد و انتخابش برای این زندان کتاب دون کیشوت بوده است. گورنگ در واقع نماد طبقه متوسط و روشنفکر جامعه است که کتاب خواندن برایش بسیار مهم است. در مقابل "گورنگ" اولین هم سلولی اش "تریماگاسی" پیرمردی است که قبل از آمدن به زندان بیشتر وقت خود را جلوی تلویزیون می گذرانده و یک بار که از یک آگهی تلویزیونی عصبانی بوده، تلویزیون رو به بیرون پرت کرده که روی سر یک پناهجو افتاده است و باعث مرگ آن پناهجو شده. او یک چاقوی بسیار تیز و برنده با خود به زندان آورده است. "تریماگاسی" را می توان نماد طبقه عوام دانست که مهمترین منبع اطلاعات آنها تلویزیون است. رفتار او بسیار منفعت طلبانه است و او نماد کسانی است که در شرایط سخت زودتر خوی حیوانی می گیرند و به انسان های اطراف خود صدمه می زنند! در واقع همه شخصیت های فیلم نمادین هستند و حتی اشیا  نیز گاهی جنبه نمادین پیدا می کنند.

حفره گاهی این نماد گرایی جذاب جلوه می کند اما گاهی این نمادگرایی جنبه شعاری و سطحی بودن پیدا می کند خصوصا زمانی که کارگردان برای وفادار ماندن به این نمادها مجبور می شود خیلی چیزها را در فیلم فدا کند و حتی باعث می شود که کارگردان در برخی موارد رشته کار، در میان این همه نماد از دستش بیرون برود. به طور مثال دیگر هم سلولی گورنگ زنی است که درگذشته از گورنگ برای حضور در این زندان ثبت نام کرده است و کارمند همان زندان بوده که به خواست خودش به آن زندان آمده. او ادعا می کند که 25 سال برای این سازمان کار کرده اما اطلاعی از اوضاع درونش نداشته و تازه زمانی که به آنجا آمده متوجه شده که چه خبر است. او سعی در اصلاح آدم های آنجا دارد و به طبقه بعد از خودشان نصیحت می کند که غذا کمتر بخورند تا به افراد بیشتری غذا برسد. اما نصایح و توصیه های او مورد توجه هیچ کس نیست و شیوه های اصلاحی او هیچ فایده ای ندارند! او یک سگ کوچک به همراه خود آورده و یک روز خودش غذا می خورد و یک روز سگش تا حقی از کسی ضایع نکند. سگش توسط یکی از زندانیان کشته می شود و او به شدت به هم می ریزد و دست به خودکشی می زند. ظاهرا این خودکش نمادی از نا امیدی از اصلاح ناپذیری جامعه خصوصا در طبقات پایین جامعه است. اما خودکشی این زن بیشتر برای سگش اتفاق افتاده است تا نا امیدی از عدم اصلاح جامعه! خصوصا این سردرگمی در نمادگرایی در پایان بندی فیلم بیشتر خود را نمایان می کند. کودکی چینی به عنوان پیام رسان به مدیران آن زندان برگزیده می شود. او ظاهرا نمادی از نسل آینده است و البته نمادی از اهمیت چینی ها در آینده بشریت! اما واکنش مدیران سازمان به این پیام چیست؟ آیا این پیام باعث فروپاشی این زندان طبقاتی خواهد شد؟! سوالات بی جواب بسیاری در پایان فیلم باقی می ماند که کارگردان با یک پایان بندی باز و فکر نشده به نوعی سلب مسئولیت می کند از همه این پرسش های بی پاسخ برای مخاطب فیلم حفره! فیلم "حفره "با این نماد گرایی هایی که اشاره شد به نظر بسیار پر ادعا می رسد اما در بسیاری موارد این نمادگرایی بیشتر شعاری می شود و خشونت عریانی که در این فیلم وجود دارد نیز بیش از اینکه هنری جلوه کند جنبه سادیسمی به خود می گیرد. گاهی بدون نمایش خشونت هم می توان از خشونت گفت و این بستگی به هنر کارگردان دارد و کارگردان "حفره "بدون توجه به این موضوع خشونت را به بدترین شکل خودش تصویر کرده است. نمایش طبقات پایین این زندان و انسان هایی که شبیه به حیوانات درنده شده اند و به هم رحمی ندارند نیز دیدگاهی بسیار نا امیدانه است هر چند در فیلم تلاش شده این را به گردن سرمایه داری بیاندازد. اما فیلم های بهتر زیادی در نقد سرمایه داری ساخته شده است که یکی از نمونه های مهم آن فیلم "انگل" است که بدون این اداها و شعار زدگی ها بسیار جذاب تر و بهتر به نقد سرمایه داری پرداخته است. اما در پایان باید گفت مورد توجه قرار گرفتن بیش از اندازه فیلم "حفره" بیشتر مربوط به این دوران است و مشخص نیست که این فیلم در گذر زمان و پس از بحران کرونا در جهان نیز در این حد جذاب باقی خواهد ماند. مطمئنا پاسخ این سوال چند سال بعد مشخص خواهد شد.

پلتفرم نرگس خرقانی