فلسفه مهریه در ازدواج چیست؟

مرد به هنگام اجرای صیغه عقد، چیزی را به همسرش تقدیم می‌کند که در اصطلاح مهریه یا صداق نامیده می‌شود. این هدیه و بخشش که از طرف مرد انجام می‌شود، امروزه به هدف پایبندی به لوازم زندگی مشترک و ارتباط زناشویی یا ضامنی برای حق طلاق زن است. اما فلسفه مهریه یا همان هدف مهریه چیست؟ پورتال آسمونی در ادامه این مقاله مطالب مفیدی را در مورد فلسفه تعیین مهریه برای ازدواج عنوان می کند که در ادامه می خوانید

پدید آمدن مهریه نتیجه تدبیر ماهرانه ‏ای است که در متن خلقت و آفرینش برای تعدیل روابط زن و مرد و پیوند آنها به یکدیگر بکار رفته است و ریشه در حیا و عفاف زن دارد. زن با الهام فطری دریافته است که عزت و احترام او به این است که خود را رایگان در اختیار مرد قرار ندهد. و همین سبب شده که زن توانسته با همه ناتوانی جسمی، مرد را به عنوان خواستگار به آستانه خود بکشاند و مردها را به رقابت با یکدیگر وادار کند.

در طول تاریخ زن در مرد تأثیر فراوان داشته است، تأثیر زن در مرد از تاثیر مرد در زن بیشتر بوده است بسیاری از هنر نمایی‏ها و شجاعت‏ها و دلاوریها و نبوغ‏ها و شخصیت‏های مرد مدیون زن و خودداری‏های ظریفانه او است، مدیون حیا و عفاف زن است. برای همین زن همیشه در روحیات مرد تأثیر می‏گذاشته و مرد دراجتماع، آنگاه که حیا و عفاف و خود داری زن از میان برود و زن بخواهد در نقش مرد ظاهر شود اول به زن مهر باطله می‏خورد و بعد مرد مردانگی خود را فراموش می‏کند و سپس اجتماع در اثر فساد و بی بندباری و شکسته شدن نظام و ارکان خانواده منهدم می‏گردد.

در روایات اسلامی وارد شده که مرد از زن شهوانی‏تر نیست بلکه بر عکس است. لکن زن در مقابل شهوت از مرد تواناتر و خود دارتر آفریده شده است و مرد در مقابل غریزه از زن ناتوان‏تر است، این خصوصیت همواره به زن فرصت داده است که دنبال مرد نرود و زود تسلیم او نشود و بر عکس مرد را وادار کرده است که به زن اظهار نیاز کند و برای جلب رضای او اقدام نماید. یکی از آن اقدامات این بوده که برای جلب رضای او و به احترام موافقت او هدیه‏ای بنام«مهریه» نثار او می‏کرده است.

مهریه ماده‏ای است از یک آئین نامه کلی که طرح آن در متن خلقت ریخته شده است و با دست فطرت تهیه گردیده است.

در اسلام هم مهریه یک چیز ابداعی و اختراعی نبوده بلکه اسلام مهریه را به حالت فطری و طبیعی آن برگردانید.

مهریه در لغت به معنای کابین و جنسی که در وقت نکاح بر عهد شوهر است می باشد و در اصطلاح حقوقی نیز مهر یا صداق مالی است که زن بر اثر ازدواج مالک آن می گردد و مرد ملزم به پرداخت آن به زن می باشد.

فلسفه تعیین مهر از نگاه اسلام، تنها جنبه مادی و اقتصادی ندارد بلکه بسیاری از ابعاد معنوی و تربیتی لطیف که حاکی از پیوند محبت و عشق و بقا و تکامل بوده نیز منظور شده است. برای این که هویت معنوی- نه اقتصادی- مهر روشن گردد لازم است برخی دستورات آسمانی که درباره تعیین صداق و تبیین مهر در احادیث آمده است مورد دقت قرار گیرد. برای نمونه اولین کابینی که برای مبدأ نسل کنونی بشر یعنی نکاح آدم و حوا (ع) معین شد آموزش احکام بود، چنان که بر اساس حدیثی که زراره از امام صادق (ع) نقل می کند: خداوند به حضرت آدم فرمود: «رضای من آن است که معارف دین مرا به او بیاموزی، آدم گفت: قبول کردم». همچنین گاهی رسول اکرم (ص) که صداق برخی اصحاب را تعلیم سوره ای از قرآن قرار می داد. به هر حال فلسفه مهریه را در امور ذیل خلاصه می توان کرد.

1. مهریه تجلی فطرت و طبیعت است: هدیه دادن به محبوب به عنوان اظهار محبت و نشان دادن علاقه، امری فطری و طبیعی است که معمولا از سوی کسی که پیش قدم می شود و طالب و یا خواستگار است ارایه می گردد. این امر حتی در میان بسیاری از موجودات رایج است. مثلا مسأله ای که به تازگی کشف شده این است که زاغچه نو پس از بازدید آشیانه های مورد نظر به اتفاق همسر آینده اش به او یک حشره هدیه می کند.
2. مهریه قانون عشق و جذب است: مرد از نظر آفرینش مظهر طلب، عشق و تقاضا است و زن مظهر محبوبیت و معشوقیت می باشد. مهریه از جانب مرد یک اظهار عشق و محبت فوق العاده برای زن می باشد که حتی بالاتر از بخشش و هدیه های معمولی است. مهریه پاداش و نشانه حیا و عزت زن است. مهر با حیا، عفت و عزت زن یک ریشه دارد.
3. مهریه باعث بقای خانواده و مانع از فروپاشی آن است. برخی مردان هوس باز گاه بدون هیچ دلیلی همسر را ترک و زن دیگری را انتخاب می کنند. مهریه مانع عمده ای در مقابل این هوس رانی ها است.
4. مهر باعث تعادل اقتصادی است. هر چند زن دارای استقلال مالی و اقتصادی از نظر اسلام است ولی به طور معمول در جوامع ابتکار عمل به دست مردان است. در صورت طلاق و جدایی احتمال این که زن بدون پشتوانه اقتصادی بماند بسیار زیاد است. وجود مهریه یک نوع احساس امنیت اقتصادی و پشتوانه برای زن می باشد.

نتیجه آن که: مهریه از نظر اسلام تنها جنبه مادی ندارد بلکه افزون بر آن، حکمت های دیگری نیز در تعیین مهر نهفته است. بنابراین نه تنها به زنان به عنوان کالا نگاه نشده بلکه ارزش و احترام زن به وسیله وضع و تأیید چنین قانونی محفوظ مانده است.

می‏توان مهریه را بعنوان یک پشتوانه اجتماعی برای زن محسوب کرد زیرا در صورت جدایی زن و مرد، زن متحمل خسارت بیشتری می‏شود زیرا مرد طبق استعداد خاص بدنی معمولاً در اجتماع نفوذ و تسلط بیشتری دارد و همچنین مردان برای انتخاب همسر مجدد امکانات بیشتری دارند ولی زنان بیوه با از دست رفتن سرمایه جوانی و زیبایی امکاناتشان برای انتخاب همسر جدید کمتر است مهریه چیزی به عنوان جبران خسارت برای زن و وسیله‏ای برای تأمین زندگی آینده اوست

قرآن کریم با لطافت و ظرافت بی نظیری می‏گوید: (وآتُو النِسأَ صَدُقاتِهِنَّ نَحْلًَْ)؛ (سوره نسá آیه 4) یعنی مهریه زنان را که به خود آنها تعلق دارد (نه به پدران یا برادران آنها) و عطیه و پیشکشی است از جانب شما به آنها به خودشان بدهید. قرآن کریم در این جمله کوتاه به سه نکته اساسی اشاره کرده است: اولاً با نام صدُقه یاد کرده است نه با نام مهریه زیرا نشانه راستین بودن علاقه مرد است. دیگر اینکه با ملحق کردن ضمیر (هُنَّ) به این کلمه می‏خواهد بفرماید که مهریه به خود زن تعلق دارد نه پدر و مادر، مهریه مزد پرورش و شیردادن و تغذیه و خوراک او نیست. سوم اینکه با کلمه نحله کاملاً تصریح می‏کند که مَهر هیچ عنوانی جز عنوانی تقدیمی و پیشکشی و عطیه و هدیه ندارد.

بنابراین مهریه از احساسات دقیق و عطوفت‏آمیز مرد ناشی شده نه از احساسات خشن و مالکانه او، آنچه از ناحیه زن در این امر دخالت داشته، حسن خودداری مخصوص او بوده نه ضعف و بی اراده بودن او، مهریه تدبیری است از ناحیه قانون خلقت برای بالا بردن ارزش معنوی زن و قرار دادن او در سطح عالیتری.

در حقیقت ارزش معنوی مهریه برای زن بیش از ارزش مادی آن است.

گذشته از اینها می‏توان مهریه را بعنوان یک پشتوانه اجتماعی برای زن محسوب کرد زیرا در صورت جدایی زن و مرد، زن متحمل خسارت بیشتری می‏شود زیرا مرد طبق استعداد خاص بدنی معمولاً در اجتماع نفوذ و تسلط بیشتری دارد و همچنین مردان برای انتخاب همسر مجدد امکانات بیشتری دارند ولی زنان بیوه با از دست رفتن سرمایه جوانی و زیبایی امکاناتشان برای انتخاب همسر جدید کمتر است مهریه چیزی به عنوان جبران خسارت برای زن و وسیله‏ای برای تأمین زندگی آینده اوست.

سوال: اگر شوهر به علت فقر مالی، توانایی پرداخت مهریه، همسر خود را در حال حیات و یا بعد از فوت نداشته باشد، آیا با مطالبه همسر در زمان حیات و یا پس از مرگ، پرداخت مهریه واجب می شود؟

آیة الله بهجت(ره):

اگر در زمان حیات زن مطالبه کند؛ بر مرد واجب است. ولو بنحو اقساطی به طور ممکن مهریه اش را بدهد و بعد از مرگ هم اگر ماترکی دارد از اصل ماترک باید مهریه اش را بدهند و اگر هیچ ماترکی ندارد، وظیفه ای نیست.

سوال: اگر زن مهرش را از شوهر بطلبد ولی او قادر به پرداخت آن نباشد، تکلیف چیست؟

همه ی مراجع: اگر شوهر به جز خانه و اثاث آن و چیزهای دیگری که به آن نیاز دارد و یا در شأن او است چیز دیگری نداشته باشد، زن نمی تواند مهر خود را از او مطالبه کند بلکه باید صبر کند تا او بتواند بدهی خود را بپردازد.