مزایده، مناقصه و حراج چیست؟

مزایده و مناقصه و حراج واژه هایی هستند که ویژگی های مشترکی دارند. اما علاوه بر شباهت، تفاوت هایی نیز با هم دارند. آسمونی در این بخش به معرفی مزایده و مناقصه و حراج و همچنین تفاوت مزایده و مناقصه و حراج می پردازد.

حراج چیست؟

درباره اصل واژه حراج در میان زبان‌شناسان اتفاق نظر وجود ندارد. برخی ریشه آن را عربی دانسته‌اند، هم‌چنین برخی ریشه آن را سامی دانسته، گویند نخستین‌بار مصری‌ها این واژه را به‌کار برده‌اند. در زبان عربی نیز از آن به مزایده و مزاد علنی تعبیر می‌شود.حراج در حقوق عبارت از بیعی است، با ندا در دادن برای فروش چیزی تا این‌که به آخرین قیمت پیشنهادی فروخته شود. به عبارت دیگر از در معرض فروش گذاشتن کالایی در میان جمعی تا هر کسی که بهای بیش‌تر بدهد به او بفروشند.

اما در همین زمینه یک مدرس دانشگاه گفت: «حراج در ترمینولوژی حقوق به تخفیف ثالث بر وزن هرات، فروش مال در حضور جمع به وسیله عرضه آن به جمعیت به این ترتیب که پیشنهاد کننده بالاترین قیمت مشتری محسوب است، گفته می‌شود اما در عین حال حراج و مزایده فرق دارند، ولی غالباً به غلط به جای هم به‌کار می‌روند». رسولی می‌گوید: «فروختن چیزی با قیمت پایین‌تر از قیمت اصلی آن را حراج می‌گویند. و در واقع حراج به معرض بیع گذاشتن مطاع در میان جماعتی، تا آن‌که بها بیش‌تر دهد به‌او فروشند و نام دیگر این نوع فروش مزایده است و لفظ حراج عربی نیست چه در عربی حرج به معنی گناه و تنگی است که با این معنی مناسبت ندارد. در اول این لفظ را مردم مصر اصطلاح کردند.» وی خاطرنشان کرد: «با این تعدد نظرات و این‌که در کتب بعضی از نویسندگان حقوقی نیز حراج را مشابه مزایده دانستند، حراج تعاریف متعددی دارد.»

• حراج در قانون شهرداری

اما برای انتظام امور در شهر و رعایت حقوق شهروندان، تقسیمات حوزه شهری، حقوق متقابل شهروندان مقرراتی پیرامون مدنیت چه در سابق چه در حال حاضر در تمام دنیا تعیین و مصوب شده در سال 1334 قانون شهرداری به تصویب رسیده است. در این قانون از حراج نام برده نشده است. اما آیین‌نامه معاملات شهرداری تهران مصوب 17/9/1344 مجلس شورای ملیدر این آیین‌نامه در فصل پنجم با عنوان مزایده در ماده 14 بیان می‌دارد:
«فروش اموال منقول از طریق حراج و اموال غیرمنقول به‌طور کلی از طریق مزایده انجام خواهد یافت. در مورد اجاره اموال غیرمنقول که برآورد اولیه آن سالیانه 60 هزار ریال باشد، بدون مزایده و برای زاید بر آن، انتشار آگهی مزایده ضروری است.» علی صابری با اشاره به موارد فوق می‌گوید: «در تبصره این ماده آمده است که در مورد حراج بایستی روز و محل حراج قبلاً آگهی شود و در آگهی اطلاعات لازم راجع به نوع اشیا قید شود که در مقابل فروش اشیا وجه نقد دریافت می‌شود و پرداخت هر نوع مالیات و عوارض بر عهده خریدار خواهد بود.» وی افزود: «طبق قانون فوق در معاملات شهرداری تهران حراج همانند مزایده و مناقصه نیاز به آگهی دارد. که شرایط و نوع کالا باید در آگهی درج شود، فروش باید نقدی است بوده و اموال منقول به معرض حراج گذاشته شوند.»

• تعریف متفاوت در آیین‌نامه

آیین‌نامه مصوب سال 1344 شهرداری در فصل پنجم به عنوان مزایده پیرامون حراج نگاه دیگری دارد. ماده 13 این آیین‌نامه می‌گوید: فروش اموال منقول و غیرمنقول و اجاره اموال غیرمنقول شهرداری از طریق مزایده کتبی صورت خواهد گرفت. لکن در مورد فروش اموال منقول و اجاره دادن فرآورده‌های واحدها و مؤسسات تابعه شهرداری با جلب موافقت انجمن شهر می‌توان از طریق مزایده حضوری (حراج) اقدام کرد. این مدرس دانشگاه با اشاره به تبصره این ماده می‌گوید: در مورد مزایده حضوری (حراج) باید روز و محل حراج قبلاً آگهی شود و در آگهی اطلاعات لازم راجع به نوع اشیا قید شود و تصریح شود که در مقابل فروش اشیا وجه نقد دریافت می‌شود و پرداخت هر نوع مالیات و عوارض بر عهده خریدار است.

مناقصه چیست؟

مناقصه در لغت‌نامه‌ی دهخدا خریدن مال یا اموال و … از طرف مأمور رسمی به کمترین قیمتی است که از طرف فروشندگان پیشنهاد می‌شود. همچنین ممکن است که موضوع مناقصه، انجام دادن عملی باشد. در اصطلاح نیز مناقصه از این تعریف ابتدایی دور نیست و همانطور که از نام این نهاد پیداست، هرگاه فروشنده -چه دولتی و چه شرکتی خصوصی- نیازمند خرید کالا یا خدماتی باشد، با رعایت شرایط و مقرراتی می‌تواند از این روند خاص خرید استفاده کند و کالا و خدمات موردنیاز را به کمترین قیمت فراهم آورد.

• مزایای مناقصه

این فرایند برای طرفین مناقصه مزایایی دارد که غالبا همین مزایا سازمان‌های دولتی و شرکت‌های خصوصی را به برگزاری آن ترغیب می‌کند، البته سازمان‌های دولتی برای بخش خاصی از تأمین کالا و خدمات‌شان ملزم به استفاده از این فرایند هستند.
در یک سوی این فرایند، مناقصه‌گزار و در سوی دیگر مناقصه‌گر وجود دارد. مناقصه‌گزار دستگاه یا ارگانی است که برگزاری مناقصه را برعهده دارد و نیازمند خرید کالا و خدمات است. مناقصه‌گر شخص حقیقی یا حقوقی است که در مناقصه شرکت ‌می‌کند.
مناقصه‌گزار با برپایی مناقصه از طریق این رقابت به بهترین کالا و خدمات با کمترین قیمت دست می‌یابد. گاه مناقصه به عللی چون اعلام غیرواقعی هزینه‌ی انجام موضوع مناقصه از سوی مناقصه‌گر یا ارائه‌ی سوابق غیرواقعی برای برد در مناقصه از طرف او، با مشکل مواجه می‌شود؛ اما باید بدانیم که تأمین کالاها و خدمات در شرکت‌های دولتی غالبا از طریق مناقصه انجام می‌گیرد تا با استفاده از فضای رقابتی، به کیفیتی بالا و هزینه‌ی مناسبی دست یابند.

• مناقصات دولتی

از آنجا که در اغلب مناقصات، مناقصه‌گزار یک سازمان دولتی اعم از وزارتخانه، مؤسسه‌ی غیرانتفاعی وابسته به دولت، بانک و مؤسسه‌ی اعتباری دولتی، شرکت بیمه‌ی دولتی، مؤسسه‌ی عمومی یا نهاد عمومی غیردولتی است، عموم مقررات ناظر بر مناقصه نیز در قالب مقررات مصوبه‌ی مجلس شورای اسلامی می‌گنجد. مقرراتی مثل قانون برگزاری مناقصات و همچنین آیین‌نامه‌ی معاملات دولتی که به ترتیب در سال‌های 49 و 83 تصویب شد‌ه‌ است.

روش‌های برگزاری مناقصات دولتی

مناقصات دارای تقسیم‌بندی‌های گوناگونی هستند. از نظر مراحل بررسی به یک مرحله‌ای و دو مرحله‌ای تقسیم‌بندی می‌شوند.

روش یک مرحله‌ای از روش های مناقصات دولتی

در روش یک مرحله‌ای نیاز به ارزیابی فنی پیشنهادها نیست و پیشنهادات مناقصه‌گران در یک جلسه بررسی و برنده‌ی مناقصه اعلام می‌شود.

روش دو مرحله‌ای از روش های مناقصات دولتی

در روش دو مرحله‌ای مناقصه‌گزار پیشنهادها را از لحاظ فنی و بازرگانی بررسی می‌کند. پس از بررسی‌های فنی، پیشنهادهایی که امتیاز این مرحله را کسب کرده باشند، مشاهده می‌شوند و با ارزیابی مالی، برنده‌ی مناقصه تعیین می‌شود.
از منظر دعوت مناقصه‌گران، مناقصات به 2 روش عمومی و محدود تقسیم می‌شوند. در روش عمومی، آگهی مناقصه برای عموم آگهی می‌شود. اما در روش محدود، به تشخیص مسئول دستگاه اجراکننده‌ی مناقصه، آگهی مناقصه از طریق دعوتنامه به کسانی که شایسته‌ی شرکت در مناقصه هستند ارسال می‌شود.

• پیروزی در مناقصه

برای پیمانکاران، برنده شدن در مناقصات دولتی و خصوصی، همیشه دغدغه‌ی مهمی بوده است؛ اما همین مسئله گاه باعث می‌شود تا پیمانکار یا مناقصه‌گر شرایط واقعی اجرای قرارداد را نادیده بگیرد یا به آنها توجه نکند و قیمت‌های بسیار نازلی را صرفا برای پیروزی در مناقصات پیشنهاد کند. از طرفی، ترفندها و روش‌های بسیاری در دنیای تجارت برای پیروزی در انواع مناقصات وجود دارد. اما بهتر است مناقصه‌گر از ابتدا به انتهای مسیر خود بیندیشد. چرا که ناتوانی در انجام پروژه یا ارائه‌ی خدمات و کالاها به مناقصه‌گزار، کارنامه‌ی بدی را برای مناقصه‌گر باقی می‌گذارد و ضمنا اغلب اوقات موجب ورشکستگی او خواهد شد.

مزایده چیست؟

آنچه که به عنوان تعریف مزایده یا حراج معمولاً ارائه می‌شود در واقع نوع خاصی از مزایده‌است که آنرا با عنوان مزایده انگلیسی یا مزایده استاندارد معرفی خواهیم کرد. اما اصولاً در هر مزایده سه عنصر مزایده گذار، کالا و پیشنهاد دهنده گان وجود دارد و مزایده زمانی شکل می‌گیرد که تقاضا برای کالا یا کالاها بیشتر از مقدار موجود است و پیشنهاد دهندگان برای بدست آوردن کالا با یکدیگر رقابت می‌کنند. در هر مزایده، مزایده گذار تلاش می‌کند تا کالای خود را به بیشترین قیمت ممکن به فروش بگذارد و در مقابل، پیشنهاد دهندگان در پی تصاحب کالا با کمترین قیمت می‌باشند. انواع مختلف مزایده، هر کدام در پی یافتن روشی هستند که از یک طرف این حس را در پیشنهاد دهندگان به وجود آورد که کالا را به قیمت قابل قبولی خریده‌اند و از سوی دیگر افراد را ترغیب کند تا نزدیکترین مبلغ به آنچه که حاضر به پرداخت آن برای کالای مورد نظر هستند را پیشنهاد دهند.

• پارامترهای مزایده

پارامترهای زیر را برای مزایده‌های مختلف می‌توان برشمرد:

کالاها

1. دارای قیمت نامشخص (مخفی از عموم) باشند.
2. دارای قیمت مشخص باشند
3. دارای قیمت وابسته باشند

پیشنهاد 

1. سرباز باشد (تمامی پیشنهاد دهندگان از پیشنهادات با خبرند)
2. سربسته باشد (پیشنهاد دهندگان از پیشنهادات دیگر بی خبرند)

پیشنهادِ پیشنهاد دهندگان

1. با اولین پیشنهاد به پایان رسد
2. سیر صعودی داشته باشد
3. سیر نزولی داشته باشد

اقلام پیشنهادی

1. یکی
2. چندین کالای مشابه
3. چندین کالای غیر مشابه
4. سبدی از اقلام مختلف

تشخیص برنده مزایده 

1. اولین قیمت (بالاترین قیمت)
2. دومین قیمت،
3. nامین قیمت

علاوه بر موارد فوق پارامتر دیگری به نام زمان را نیز باید افزود.

زمان مزایده 

1. محدود باشد
2. نامحدود و پایان آن در اختیار مزایده گذار باشد
3. نامحدود و پایان آن با پیروزی یک پیشنهاد دهنده تعیین گردد.

در واقع با جمع‌بندی این پارامترها می‌توان به دو تفاوت مهم در مزایده‌های مختلف رسید:

1. فرمت فرایند مزایده
2. اطلاعات موجود دربارهٔ خرید کالا
3. انواع مزایده

• تقسیم مزایده‌ها از دیدگاه امنیت و خصوصی

مزایده خصوصی

در این مزایده مشخصات پیشنهاد دهنده قیمت مخفی است و بنابراین هر کسی که کالای به مزایده گذاشته شده را خریداری می‌کند به عنوان بی نام شناخته می‌شود. این نوع مزایده معمولاً در مواردی به کار می‌رود که به دلایل امنیتی لازم است نام خریدار مخفی بماند، مانند مزایده برای نقاشی‌های بسیار گران‌قیمت یا جواهرات عتیقه.

مزایده عمومی

در این نوع نام پیشنهاد دهندگان قیمت مشخص است و هر فردی می‌تواند در مزایده شرکت کند.

• تقسیم مزایده ها از دیدگاه مزایده گذار و کالا

مزایده مبادله‌ای

شرکا که شامل تعدادی از خریداران اصلی و حرفه‌ای هستند بر کار مزایده نظارت می‌کنند تا کسی تخلف نکند.

مزایده فروشی

که برای اقلام هنری و کالاهایی به کار می‌رود که تنها یک نوع از آنها وجود دارد.

مزایده دلالی

برای اشیاء خاص جهت کلکسیون، ماشین یا ماشین آلات به کار می‌رود.
اما از دیدگاه ساختاری انواع زیادی از مزایده‌های مختلف را می‌توان برشمرد که در اصل هریک از آنها ویژگی‌هایی را برای قیمت و تعداد کالا، شکل پیشنهادات و زمان مزایده تعیین می‌کنند.

• مهم‌ترین و اصلی‌ترین مزایده‌ها

1. مزایده انگلیسی،
2. مزایده هلندی،
3. مزایده اولین قیمت مخفی،
4. مزایده دومین قیمت مخفی

دو مزایده اول جزو مزایده‌های باز محسوب می‌شوند و دو مزایده آخر مزایده‌های سربسته هستند.

مزایده انگلیسی یا مزایده استاندارد

این نوع مزایده مرسوم‌ترین نوع مزایده‌است. در این مدل خریداران برای خرید یک کالا با پِشنهاد قیمت بالاتر از قیمت پیشنهادی قبلی با یکدیگر رقابت می‌کنند. مزایده زمانی به اتمام می‌رسد که پیشنهادی بالاتر از پیشنهاد فعلی وجود نداشته باشد یا اینکه پیشنهاد قیمت به مبلغ از پیش تعیین شده‌ای که آنرا «Buy-Out» می‌نامند، برسد. در این هنگام پیشنهاد دهنده با بالاترین قیمت کالا را خریداری می‌کند. فروشنده می‌تواند یک قیمت رزو شده را اعلام کند که در این صورت کالا به قیمتی پائین تراز مبلغ فوق به فروش نخواهد رفت.
در روش دیگر مزایده انگلیسی افرادی متقاضی خرید کالا می‌شوند و سپس قیمت کالا از یک مقدار حداقل شروع شده و متناوباً افزایش می‌یابد و با افزایش قیمت افرادی اعلام می‌کنند که از مزایده خارج شده‌اند و زمانی که یک خریدار از مزایده خارج شد دیگر نمی‌تواند به مزایده بازگردد و مزایده زمانی به اتمام می‌رسد که تنها یک نفر باقی بماند.

مزایده هلندی

این مزایده که به مزایده چینی نیز مشهور است، بدین شکل است که مزایده گذار، مزایده را با بالاترین قیمتی که مورد نظرش است آغا زمی کند و سپس از قیمت مرتباً کاسته می‌شود تا زمانی که خریداری برای قیمت پیشنهادی یافته شود یا اینکه قیمت به حداقل قیمت از پیش تعیین شده برسد. خریدار آخرین قیمت اعلام شده را پرداخت می‌کند. این نوع مزایده برای مواقعی مناسب است که فروش سریع کالاها مهم است و بنا براین فروش تنها با یک پیشنهاد به انجام می‌رسد. این مزایده به دلیل استفاده فراوان آن در حراج گل هلندی به مزایده هلندی مشهور شده است. مزایده هلندی گاهی برای توصیف مزایده‌های آنلاینی که چندین کالای مشابه در یک زمان و به تعداد برابر از بالاترین پیشنهادات به فروش می‌رسند، نیز به کار می‌رود. اقتصاد دانان مزایده اخیر را با عنوان مزایده انگلیسی چند گانه صعودی نیز می‌خوانند. در عمل مشاهده می‌شود که در مزایده هلندی مزایده گذار سود بیشتری را از مزایده خواهد برد چرا که اگر شخصی واقعاً خواهان یک کالا باشد نمی‌تواند صبر کند تا قیمت کالا خیلی پائین بیاید چرا که هر لحظه ممکن است فرد دیگری پیشنهاد خرید بدهد و بنابراین مزایده گذار کالا را می‌تواند اغلب با قیمتی نزدیک به حداکثر به فروش بگذارد.

• مزایده چندگانه

این مزایده هم نوع دیگری از مزایده هلندی است که در بالا به آن اشاره شد، این مزایده زمانی انجام می‌شود که مزایده گذار می‌خواهد چندین کالا را به مزایده بگذارد ولی نمی‌خواهد همه اقلام را در یک پیشنهاد به یک نفر بفروشد.در واقع مزایده گذار می‌خواهد چندین کالا را در یک مزایده قرار دهد به طوری که افراد مختلف بتوانند در یک یا تعداد بیشتری از کالاها پیروز شوند. پیشنهاد دهنده دارای این اختیار است که تنها برای یک کالا یا برای تمام کالاها پیشنهاد قیمت دهد. شکل مزایده بسیار شبیه به مزایده انگلیسی است به این صورت که خریداران با بالا بردن پیشنهاد بر سر کالاها با یکدیگر رقابت می‌کنند. برندگان مزایده کسانی هستند که بالاترین پیشنهاد را در لیست داده‌اند و می‌توانند تمام کالاهای مورد تقاضایشان را خریداری کنند. به عنوان مثال چنانچه 16 کالا به مزایده گذاشته شده‌است، و حداقل 6 نفر هریک برای خرید 3 کالا پیشنهاد داده‌اند، آنگاه حداکثر تنها 5 تفر که بالاترین پیشنهادات را داشته‌اند قادر خواهند بود که هر 3 کالای خود را خریداری کنند و نفر ششم تنها می‌تواند یک کالا را خریداری کند و مزایده گذاران دیگر نیز هیچ کالایی نخواهند داشت.

مزایده اولین قیمت مخفی

که به مزایده بالاترین پیشنهاد مخفی نیز مشهور می‌باشد، بدین شکل است که تمام پیشنهاد دهندگان در یک لحظه پیشنهاد خود را ارائه می‌کنند و بنا براین هیچ‌یک از پیشنهاد دهندگان از پیشنهاد فرد دیگر مطلع نیست و سپس کالا به پیشنهاد دهنده با بالاترین قیمت فروخته می‌شود.

مزایده دومین قیمت مخفی

در این مزایده که به مزایده ویکری(Vickery Auction) نیز مشهور است، همانند مزایده قبل پیشنهاد دهندگان از پیشنهاد یکدیگر مطلع نمی‌باشند، اما بر خلاف مزایده قبل، فرد برنده دومین پیشنهاد قبل از پیشنهاد خودش را پرداخت می‌نماید. در تئوری این مزایده از نظر ریاضی مشابه با مزایده انگلیسی است چرا که پیشنهاد دهندگان را ترقیب می‌کند تا مبلغ واقعی مورد نظرشان را بیان کنند.

انواع دیگری از مزایده ها

اما علاوه بر مزایده‌های اصلی ذکر شده مزایده‌های مختلف دیگری نیز وجود دارد که بعضاً بسیار به مزایده‌های مذکور شبیه می‌باشند:

مزایده ترکیبی

در بعضی از موارد خریداران نیازمند مجموعه‌ای از کالاهای به حراج گذاشته شده می‌باشند که یه آن بسته خرید می‌گویند. به عنوان مثال اگر یک دوچرخه را در نظر بگیرید، چنانچه چرخهای دوچرخه جداگانه و بدنه دوچرخه جداگانه به فروش برسد، یک پیشنهاد دهنده ممکن است برای سبدی مشتمل بر یک چرخ و یگ بدنه 0 دلار پیشنهاد دهد ولی برای سبدی شامل دو چرخ و یک بدنه 200 دلار پیشنهاد بدهد.
اگر خریدار مجبور باشد برای هریک از کالاهای درون سبد به طور جداگانه در مزایده شرکت کند، ممکن است که دچار ضرر شود چراکه چنانچه در خرید کالاهای ابتدائی سبد موفق شود با شکست خوردن در مزایده کالاهای بعدی سبد دچار خسران می‌شود و اگر در کالاهای ابتدائی شکست بخورد. این مشکل با فروش تمام کالاها به صورت هم‌زمان و اجازه دادن به خریدارن برای خرید چندین کالا، قابل حل شدن است.
در چنین مزایده‌ای اگر پیشنهاد دهنده در مجموعه کالاهایی که متقاضی آن است برنده شد، تمام سبد به او تعلق می‌گیرد و در غیر این صورت هیچ‌کدام از کالاها به او اختصاص داده نمی‌شود. خریداران همچنین ممکن است تنها بتوانند یک سبد را برای خرید انتخاب کنند و نه بیشتر. مرتب ساختن پیشنهادات خریداران برای اینکه مشخص شود کدام خریدار در مزایده کدام سبد برنده‌است (و گاهی محاسبه مبلغی که برای سبد باید پرداخته شود) معمولاً بسیار پیچیده‌است. برای محاسبه معمولاً از الگوریتم‌های بهینه‌سازی مانند برنامه‌ریزی خطی استفاده می‌کنند.

مزایده در زمان محدود

از نظر ساختاری کاملاً شبیه به مزایده انگلیسی است اما مزایده در یک زمان مشخص پایان می‌یابد. در برخی موارد مدت مزایده چند روز یا چند هفته به طول می‌انجامد، اما اغلب از ساعت شنی برای مشخص کردن طول زمان مزایده استفاده می‌شده‌است. در یکی از قدیمی‌ترین روشهای این مزایده از شمع برای طول مدت زمانی استفاده می‌ شده‌ است و مزایده تا زمانی ادامه می‌یافته که شمع روشن است. ویژگی این مزایده این است که در لحظات پایانی فرصتی برای فکر کردن بر روی افزایش قیمت برای پیشنهاد دهندگان نیست.

مزایده با سرویس پیشنهادی استاندارد

پیشنهاد دهندگان پیشنهاد خود را به صورت زوج‌های مرتب(s,d) ارائه می‌دهند، که در آن s تعداد سهم درخواستی و d تخفیف درخواستی به درصد است. برنده موظف است sسهم را با پیشنهاد استاندارد با تخفیف d٪ خریداری نماید.

مزایده هم‌زمان یا مزایده ژاپنی

در این مزایده تمامی پیشنهادات در یک لحظه ارائه می‌شود و پیشنهاد دهندگان با انگشتان دست مبلغ پیشنهادی خود را اعلام می‌کنند در عمل این مزایده در یک لحظه قابل انجام نیست چرا که مزایده گذار زمانی را برای مشاهده علائم دست هر فرد صرف می‌کند، و این مزایده با سر و صدای زیاد پیشنهاد دهندگان برای جلب توجه مزایده گذار همراه است و معمولاً برای کالاهایی انجام می‌شود که فروش سریع آنها مطلوب است مثل غذای تازه.

مزایده با پیشنهاد قابل مشاهده

در این مزایده پیشنهاد دهندگان و مبلغ هر پیشنهاد مخفی است اما بالاترین پیشنهاد مشخص می‌باشد و هر زمانی که پیشنهادی بالاتر ارائه گردید به جای پیشنهاد قبلی قرار داده می‌شود.

مزایده با مبلغ واحد

این مزایده برای کالاهایی است که چندین نمونه یک شکل (یا کالای قابل تقسیم) به معرض فرو ش گذارده می‌شود؛ و در N کالا به n پیشنهاد برتر با قیمت بالاترین پیشنهاد شکست خورده فروخته می‌شود.

تفاوت حراج با مزایده و مناقصه

با شرایطی که در آیین‌نامه مذکور آمده در هر حال نوع معامله حراجی با مناقصه و مزایده متفاوت است، اما شرایط عمومی برای انجام حراج با مناقصه و مزایده متفاوت نیست، در واقع تنها تمایز حراج با مناقصه و مزایده همان نصاب است که عنوان حراج گرفته است.

هر یک از روابط که بین دو یا چند شخص حقیقی یا حقوقی شکل گیرد منجر به ایجاد حق و حقوقی برای طرفین می‌شود و نیازمند وضع قوانین خاص خود است. حراج، مزایده، خرید و فروش و مواردی از این دست نیز از دید قانون‌گذار پوشیده نمانده و برای رعایت اصولی حق مشتری و حتی حق فروشنده قانون‌گذار قوانینی را وضع و بر اجرا و ضمانت اجرای آن تأکید دارد. بر همین اساس و با توجه به رواج حراج‌های متعدد فصلی و مناسبتی در این گزارش به روابط و حق و حقوقی که برای مشتری و فروشنده به واسطه حراج اجناس به وجود می‌آید پرداخته و کمی از لحاظ حقوقی مزایده و مناقصه و حراج را با یکدیگر مقایسه کرده‌ایم. در این بین با حراج در یک سازمان و به عنوان مثال قواعد حاکم بر حراج در شهرداری‌ها نیز گذری داشته و آن را نیز بررسی کرده‌ایم. 

هر فردی ممکن است در رسیدن به اهداف مالی و رفع نیازهای اجتماعی، اقتصادی و مواردی از این دست، خود از طرق مختلف یکی را انتخاب و اقدام کند معاملاتی را انجام دهد و گاهی روش خاص را برگزیند، مثلاً برای فروش مال خود می‌تواند بدون کسب سود مال را بفروشد یا با کسب سود بفروشد یا اساساً به کم‌تر از میزان خریداری شده بفروشد. یکی از آن طرق می‌تواند حراج باشد. اما همین حراجی که تقریباً می‌توان گفت که هر 3 ماه یک‌بار و در پایان هر فصل در اکثر کشورها رواج یافته است، نیز تابع قوانین خاصی است که باید برای تضعیف نشدن حقوق مشتری رعایت شود.

اما در همین رابطه نیز باید گفت که از طرفی اصل وفای به عهد از اصول اولیه انسانی است و به لحاظ گرایش و تعلقات انسان، در مواردی قادر به اجرای این اصل نیست و از آن‌جا که برای هر فردی ممکن است حوادث و مشکلات و موانعی به‌وجود آید و زندگی روزمره خصوصاً معاملات اقتصادی او را دچار خطر و تزلزل کند یا در اثر این حوادث سرمایه‌اش را از دست بدهد و هم‌چنین این‌که در اثر عوامل اجتماعی دیگر از اموال خود چشم پوشی کرده و آن‌را رها کند و نتواند به تعهدات و عهد خود وفا کند. برای این قبیل موارد قواعد شرعی و قانونی وضع شده، گاهی مال او توقیف و به طریق حراج به فروش می‌رسد که این ممکن است ناشی از حکم مقام قضایی یا دستور اداری مقام صالح است گاهی مالی که صاحب کالا رها کرده متروکه و بلاصاحب تلقی و به طریق حراج به‌فروش می‌رسد.

• سازمان تعزیرات

بیش‌ترین حراج رایج در کشور حراج فصلی است که 3ماه یک‌بار و در پایان هر فصل صورت می‌گیرد و فروشندگان طبق قواعد تعزیرات حکومتی لازم است که قبل از به حراج گذاشتن اجناس خود درخواست صدور مجوز حراج را به سازمان تعزیرات داده و بر اساس مصوبه این سازمان اجناس خود را با 30 درصد تخفیف ارایه کند. گفتنی است، طبق قوانین بازرسان تعزیرات حکومتی در طول مدت حراج به فروشنده‌ای که درخواست ارایه کرده و موفق به اخذ مجوز لازم برای حراج شده است سر زده و در صورت تخلف جرایمی طبق قوانین برای واحد متخلف درنظر می‌گیرند.
اما در این میان کم نیستند افرادی که بدون اخذ مجوز حراج به نصب تابلوهای حراج پرداخته و با این روش مشتری را به مغازه‌ ایشان کشانده و اغلب اجناس خود را با قیمت بالا و بدون تنزل قیمت به مشتری ارایه می‌کنند، این واحد‌های متخلف در صورت رؤیت و بازدید نماینده سازمان تعزیرات حکومتی با بررسی جرایم مرتکب شده به جریمه نقدی یا پلمپ واحد صنفی خود محکوم می‌شوند. البته با همه این موارد کم نیستند افرادی که یا به واسطه جهل به قانون یا به واسطه کسب سود بیش‌تر و با نیت سوء‌استفاده به نصب تابلوهای حراج در درب مغازه اقدام و حراجی غیرقانونی را رقم می‌زنند.