کارکردهای آراستگی در آموزه های قرآن

انسان به سبب گرایش به کمال ، به زیبایی و آراستگی تمایل ذاتی و طبیعی دارد. فطرت کمال خواه انسان موجب می شود تا به طور طبیعی به هر آن چه که زیباست گرایش یابد و در صورتی که به نظر وی امری را می توان به گونه ای آراست تا زیبایی وکمالش آشکار و هویداتر گردد به چنین کاری اقدام می کند.

آراستگی به معنای این نیست که چیزی دارای نقص است و کوشش می شود تا با آراستن این نقص پوشانده شود، بلکه گاه آراستگی برای جلوه گیری بیش تر و ایجاد زیبایی افزون تر صورت می گیرد. بنابراین آراستن هم می توان پوششی برای نقص باشد و هم در راستای افزایش زیبایی انجام پذیرد.  قرآن بیان می کند که آن گاه که خداوند جهان را آفرید با ابزارهایی به آراستن آن اقدام ورزید. از آن جمله ابزارهایی که قرآن برای آراستن جهان بهره برد، ستارگان است تا در چشمان مردمان آراسته و زیبا جلوه کند: ولقد جعلنا فی السماء بروجا و زینها للناظرین؛ در آسمان برج هایی را قرار دادیم و آن را در چشمان بینندگانش آراستیم.(حجر آیه 16) و در آیه 12 سوره فصلت و آیه 6 سوره صافات ستارگان و چراغ های آن را عامل آراستگی آسمان دنیا بر می شمارد.

خداوند به طور خاص گاه به چیزهایی اشاره می کند که به عنوان زینت و ابزار آراستن زمین مطرح می شود و گاه دیگر هر آن چه را که از مظاهر طبیعت در روی زمین قرار داده شده را ابزاری برای زینت و آرایش آن بر می شمارد. گاه بیان می کند که برای آراستن زمین، گیاهان را آفریده و آن را زینت و ابزار آراستن زمین قرار داد(یونس آیه 24) و گاه نیز مظاهر طبیعی زمین را زینت و ابزار آرایش آن بیان می کند و می فرماید: انا جعلنا ما علی الارض زینه لها لنبلوهم ایهم احسن عملا؛ ما آن چه در زمین است زینت زمین قرار داده ایم تا به آزمون دریابیم که چه کسی نیکوتر عمل می کند.(کهف آیه 7) در این آیه سخن از این است که زمین با طبیعت آن آراسته و زینت داده شده است و این زینت برای زمین ولی در راستای آزمون انسان است تا دانسته شود که چه کسی نیکوتر عمل می کند.

بنابراین آراستگی زمین در این آیه به عنوان ابزار آزمون انسان مطرح شده است. بنابراین همان گونه که عاملی زینت زمین است و نیز در چشم بینندگانش آراسته و زیبا جلوه می کند همان طور نیز عاملی مهم برای آزمون انسان ها خواهد بود. در این آیه به کارکرد آراستگی در حوزه آزمون انسان اشاره شده است. در حقیقت کارکرد مهم آراستگی جهان و زمین شناخت انسان هاست تا خود را آن چنان که شایسته و سزاوار است نشان دهند. از این جاست که به مساله کارکردهای آراستگی می رسیم . اگر قرآن بیان می کند که آب (نمل آیه 24)، ستارگان (ملک آیه 5) ، گیاهان (یونس آیه 24) ، محصولات کشاورزی(آل عمران آیه 14) مظاهر طبیعت (کهف آیه 7) ابزار زینت زمین و آسمان در چشم انداز ناظران و بینندگانش یعنی انسان و جن بوده است ، همین امور و امور دیگری نیز به عنوان ابزار زینت و آراستگی انسان قرار گرفته است که از آن جمله می توان به چارپایان (آل عمران آیه 5 و 6) اسب (نحل آیه 5 و 8) خر (همان )، قاطر(همان )، ثروت ( آل عمران آیه 14) زن ( همان) پسران (همان ) زیورآلات (رعد آیه 17) طلا (یونس آیه ) نقره ( آل عمران آیه 14) اشاره کرد.

از دیگر ابزارهای زینت که خاص انسان است، ایمان است که قرآن آن را زینت دل های مومنان بر می شمارد و می فرماید: لکن الله حبب الیکم الایمان و زینه فی قلوبکم؛ ولی خداوند ایمان را محبوب شما گردانده و آن را زینت دل های شما قرار داده است.(حجرات آیه 7) این آیه به خوبی به دسته دیگری از ابزارهای آراستگی و زینت اشاره می کند که بیرون از دایره زینت های ظاهری است و به امور باطنی و روانی بر می گردد.

به این معنا که ابزارهایی نیز وجود دارد که باطن و روح آدمی را زینت می بخشد که از آن میان می توان به ایمان اشاره کرد. نکته دیگر آن که زینت و آراستگی اختصاص به امور ظاهری ندارد بلکه شامل امور باطنی و روحی نیز می شود و روح انسان نیز در جست و جوی آراستگی است که ایمان بهترین ابزار آراستگی روح و روان آدمی است. سخن از کارکردهای آراستگی است. با توجه به آیاتی که درباره ابزارهای آراستگی وارد شده است می توان این مطلب را به دست آورد که آراستگی در راستای آزمون آدمی در این دنیا و نشان دادن باطن و شاکله شخصیتی اوست. انسانی که در دنیا قرار می گیرد به جهت اختیار و اراده می تواند دو سوی خیر و شر را در خود تقویت کند و به عروج و یا هبوط تمایل و گرایش یابد.

این ظرفیت انسانی است که وی را مکلف قرار می دهد و امکان بازخواست و محاکمه و نیز کیفر و پاداش را فراهم می آورد.

انسان این ظرفیت را دارد که بندگی را به کمال نشان دهد و با کمال مطلق همراهی کند و به در جست وجوی آن حرکت و تلاش نماید؛ چنان که می تواند در سوی دیگر حرکت کند و به دوزخ پستی و دوری از رحمت و فضل خداوئدی برسد. از آن جایی که باطن اشخاص برای خودشان گاه مشخص نیست و گاه نیز با القای توجیه و معاذیر اعمال و رفتار خویش را خوب و پسندیده نشان می دهد ؛ نیاز به اموری است تا وی را بیازماید و شخصیت و شاکله وجودی فرد را هم به خود شخص نشان دهد و هم عذر و توجیه را از دستش برباید.

این آزمون همانند آزمونی است که ابلیس در آن قرار گرفت و به ابلیس و دیگر فرشتگان مقام عزت و قرب الهی فهماند که ابلیس موجودی کافربوده و ظاهر ایمان را به نفاق حفظ می کرد و در آزمون سجده به آدم (ع) باطن خویش را نمودار ساخت که در آیات 35 تا 40 سوره بقره بدان پرداخته شده است. انسان در جهان مادی با ابزارهای مادی که بیش تر در حوزه امور آرایش و زینت می گنجد آزموده می شود. از این رو اموری چون زن و ثروت و پسر و مال و منال ابزارهایی برای آزمون وی قرار داده شده است.

انسان به خاطر گرایش به کمال و زیبایی به این امور زیبا دل می بندد و در ورای این امور خداوند را از نمی بیند و او را از یاد می برد. زنی که به عنوان عامل و ابزار آرایستگی مردان شمرده می شود به جهت افراط و اسراف در آن عاملی می شود تا نتواند به درستی در این دنیا به وظیفه خویش عمل کند. چنان مال و ثروت نیز نقش آراستگی خویش را از دست می دهد و عامل زیان و ضرر انسان می شود. کسانی که در جست و جوی کمال واقعی هستند می بایست در دنیا از این ابزارهای آراستگی به بهترین وجه بهره برند و به دام اسراف و افراط نیافتند. خداوند در آیه 31 سوره اعراف به صراحت به انسان هشدار باش داده و می فرماید: یا بنی آدم خذوا زینتکم …. و لاتسرفوا انه لایحب المسرفین ؛ ای فرزندان آدم زینت های خویش را برگیرد …. و اسراف در آن نکنید ؛ زیرا خداوند اسراف کنندگان را دوست نمی دارد.در حالی خداوند در آیات قرآنی به اسراف در زینت و آراستگی هشدار می دهد که آن را امری مباح دانسته بلکه کسانی که از زینت و آراستگی دوری می کند و یا حتی آن را برخود حرام می کنند ، نکوهش کرده و آنان را از این گونه رفتار باز می دارد و می فرماید: قل من حرم زینه الله التی اخرج لعباده ؛ بگو چه کسی زینت های خدا را که برای بندگانش بیرون آورده و پدیدار ساخته، حرام کرده و تحریم نموده است.(اعراف آیه 32) خداوند در این آیه بیان می کند که چیزهایی دنیا که به عنوان زینت جهان و زمین و انسان قرار داده شده است ، همه رزق و روزی انسان است و در این دنیا همگان می بایست از آن بهره مند گردند ؛ هر چند که این چیزها در آخرت خالص و خاص مومنان خواهد بود و دیگران از آن بهره و سودی نخواهند برد.(همان) بنابراین استفاده مومنان از زینت های خدادادی امری نه تنها پسندیده در بینش و نگرش قرآن است بلکه در آیه 32 سوره اعراف بهره مندی انسان از این زینت های خدادادی را هدف و مقصود آفرینش آن ها دانسته است. با این همه نباید از کارکرد آزمونی زینت و ابزارهای آن در جهان مادی غافل ماند؛ به این معنا که این ابزارها هر چند که برای بهره مندی انسان در این دنیا آفریده شده است ولی همین امور می تواند به عنوان بزرگ ترین و مهم ترین ابزار آزمون قرار گیرد. قرآن تبیین می کند که چگونه شیطان (نمل آیه 22 تا 24) با تزیین اعمال باطل و زشت انسان ها ( انعام آیه 43) و یا حتی زینت های پاک و پاکیزه و ایجاد انگیزه اسراف (اعراف آیه 31) آنان را از خداوند دور می سازد.  هوای نفس انسان نیز می تواند موجب شود تا وی از خدا غافل گردد و به سوی شیطان متمایل شود و همین نعمت های خداداد و زینت های الهی که برای انسان آفریده شده است وی را از خدا دور سازد.(یوسف آیه 18و طه آیه 96) هوای انسانی می کوشد تا هر آن چه را خود بدان گرایش دارد به تزیین بیارآید و در دل و چشم انسان زیبا و پسندیده جلوه دهد تا بدین روش آدمی را از اعتدال دور ساخته و به سوی افراط و اسراف سوق دهد.

شیطان نیز که دشمن سوگند خورده بشریت است می کوشد تا با تبادل گفتار ظاهر زیبا و آراسته مردمان را فریب دهد( انعام آیه 112) و دوری از آموزه های قرآنی و وحیانی آسمانی را زیبا جلوه دهد.(فتح آیه 11 و 12) چنان که خورشید پرستی به جای خداپرستی (نمل آیه 22 تا 24) فرزندکشی برای بتان و خدایان دروغین (انعام آیه 137) را در چشمان مردمان زیبا و آراسته بنمایاند و این گونه آنان را از خدا که خالق و آفریدگار این زیبایی ها و کمالات است دور سازد. به نظر می رسد برای رهایی از آراستگی دورغین شیطان و هوای نفس و نیز بهره مندی از زیبایی هایی واقعی و آراستگی راستین یادکرد خداوند بهترین روش باشد که قرآن بر آن تاکید می ورزد. انسان باید از آراستگی برای رسیدن به کمال بهره مند شود و از این که در دام آراستگی دروغین شیطان و یا اسراف و زیاده روی در آن بیافتد به خدا پناه برد. آراستگی حق انسان و هدف آفرینش است و آراستگی حقیقی کمال آدمی است و آن عبارت است از هر چیزی که در دنیا و آخرت موجب عیب و عار برای انسان نشود بلکه وی را به خدا و کمالات واقعی نزدیک سازد. بنابراین در انتخاب آرایش و ابزارهای آن و نیز چگونگی بهره برداری از آن ها می بایست کمال هوشیاری و بیداری را داشته باشد تا در دام آراستگی ای نیافتد که وی را به گمراهی می کشاند؛ به ویژه آن که قرآن به انسان هشدار می دهد که از کارکردهای مهم آراستگی و زینت ، آزمون انسان در این دنیاست تا خوب از بد و مومن از کافر بازشناخته شود و معلوم گردد که چه کسی بهترین و نیکوکارترین اعمال را انجام می دهد و چه کسی به سوی زشتی و بدی و کفر گرایش دارد.