فیلترینگ هوشمند در اینترنت

فیلترینگ هوشمند در اینترنت

فیلترینگ هوشمند قرار است به صورت خودکار بخش‌های نامناسب از محتوای تبادل شده در اینترنت را تشخیص داده، و آن‌ها را حذف نماید. ایجاد این سامانه پس از درخواست قوه قضائیه برای مسدود کردن نرم‌افزارهای ارتباطی که قوانین ایران را نقض می‌کنند از سوی دولت به عنوان جایگزینی برای مسدودسازی این نرم‌افزارها مطرح گردید. این طرح از آغاز به دلایل فنی از جمله رمزنگاری مورد استفاده در نرم‌افزارهای ارتباطی با انتقادات جدی مواجه و از سوی کارشناسان ناممکن دانسته شد، اما وزارت ارتباطات با سرمایه‌گذاری 200 میلیارد تومانی تلاش کرد این طرح را عملی کند. مطابق برنامه‌ریزی اعلام شده توسط وزارت ارتباطات، این سامانه در پایان خرداد سال 1394 به بهره‌برداری برسد، اما با توجه به عدم امکان فنی پیاده‌سازی، ایجاد این سامانه محقق نشده است.با آسمونی همراه باشید.

تاریخچه فیلترینگ هوشمند در اینترنت

در انتخابات سال 1392، یکی از پایه‌های پیروزی حسن روحانی، استفاده مؤثر هواداران او از شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک، گوگل+، توییتر و … بود. حسن روحانی به‌طور رسمی در توییتر و فیس‌بوک حساب کاربری ایجاد کرد و از طریق آن توانست موجی از هواداران را در فضای مجازی به خود جلب کند. این حضور مورد توجه رسانه‌های جهانی نیز قرار گرفته و حتی مالک توییتر در گفتگویی توئیتری، ورود روحانی را به این شبکه اجتماعی خوش‌آمد گفته و آن را الهام‌بخش خوانده بود.
پس از انتخاب روحانی به عنوان رئیس جمهور، دولت با دستور قضائی برای مسدودسازی نرم‌افزارهای ارتباطی که قوانین ایران را نقض می‌کنند مواجه شد. اما با توجه به اهمیت شبکه‌های اجتماعی اینترنتی برای دولت، و قولی که برای حفظ آن‌ها داده بود، مفهومی به نام «فیلترینگ هوشمند» را به عنوان جایگزین مسدودسازی سایت‌های اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی مطرح کرد

امکان‌پذیری فنی طرح فیلترینگ هوشمند در اینترنت

سازمان ناسودبر بین‌المللی بنیاد مرزهای الکترونیکی (EFF) که در زمینه آزادی‌های شخصی و حریم خصوصی در رسانه‌های دیجیتال فعالیت می‌کند، نرم‌افزارهای ارتباطی را به لحاظ ویژگی‌های آن‌ها از جمله رمزگذاری پیام‌ها مورد بررسی قرار داده است. نتیجه بررسی EFF که در این گزارش اعلام شده، نشان می‌دهد که بیشتر نرم‌افزارهای ارتباطی مانند وایبر، اینستاگرام، پیام‌رسان گوگل و فیس‌بوک، تلگرام، ارتباطات خود را رمزگذاری می‌کنند، و بنابراین وزارت ارتباطات ایران، نمی‌تواند پیام‌های رد و بدل شده را به لحاظ محتوایی مورد بررسی قرار دهد، و در نتیجه انجام فیلترینگ هوشمند در آن‌ها ممکن نیست.

وزارت ارتباطات با توجه به اختیاری بودن رمزگذاری در ارتباطات وب اینستاگرام، طرح فیلترینگ هوشمند را روی این شبکه آغاز کرد، و برخی از صفحات آن از دسترس خارج شد. مدتی پس از این اقدام وزارت ارتباطات، آسوشیتد پرس گزارش داد که اینستاگرام شروع به رمزگذاری ارتباط بین گوشی‌های هوشمند و سرورهای این شرکت کرده‌است و تقریباً 983 صفحه مربوط به خوانندگان و بازیگران غربی که قبلاً مسدود شده بودند باز شده، و تمامی صفحات اینستاگرام در دسترس هستند.

آنچه تاکنون انجام گرفته‌است، پردازش تصویرهای تبادل شده و تشخیص برخی تصاویر هرزه‌نگاری به صورت تقریبی بوده‌است که این شامل تمام تصاویری که مطابق قوانین ایران نامناسب تلقی می‌شوند نخواهد بود. وبگاه اینترنتی رادیو زمانه نمونه‌هایی از تصاویری که در ایران نامناسب تلقی می‌شوند را به یک نرم‌افزار خارجی تشخیص دهنده هرزه‌نگاری داده، و نشان داده است که این نرم‌افزارها که بر اساس تشخیص رنگ پوست انسان عمل می‌کنند، برای تشخیص تصاویر نامناسب کارایی ندارد و صرفاً برای جلوگیری از تصاویر کاملاً عریان قابل استفاده است. این وبگاه نتیجه بررسی‌اش را در مطلبی با عنوان فیلترینگ هوشمند، رؤیای امنیتی ناتمام چنین بیان کرده‌است: «الگوی مورد نظر جمهوری اسلامی برای رتبه‌بندی تصاویر با الگوی عمومی که این نرم‌افزارها شناسایی می‌کنند تفاوت‌های بسیاری دارد.».

آقامیری عضو کارگروه فیلترینگ نتیجه فیلترینگ هوشمند اینستاگرام را این‌چنین بیان کرده‌است: «این پروژه زمانی که هنوز بحث HTTPS نبود و ارتباطات به بستر HTTP بود قابل اجرا بود که با تغییر بستر به HTTPS اکنون پروژه دیگر کار نمی‌کند». اعلام رسمی عدم توانایی فنی برای فیلترینگ هوشمند اینستاگرام این واقعیت را تأیید می‌کند که در شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر وب که از پروتکل‌های ارتباطی رمزگذاری شده مانند HTTPS استفاده می‌کنند، امکان اجرای فیلترینگ هوشمند وجود ندارد. علاوه بر این، در نرم‌افزارهای پیام‌رسان نظیر وایبر، اینستاگرام، پیام‌رسان گوگل و فیس‌بوک، تلگرام و سایر پیام رسان‌ها که ارتباطات خود را به‌طور کامل رمز می‌کنند، انجام فیلترینگ هوشمند اساساً ممکن نیست. تنها راه کنترل، قطع کامل دسترسی به این شبکه هاست.

هزینه طرح فیلترینگ هوشمند در اینترنت

مرتضی براری، معاون امور دولت، مجلس و استان‌ها در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در مهر ماه 1394، سرمایه‌گذاری انجام شده برای فیلترینگ هوشمند در سال 1393 را 200 میلیارد تومان اعلام کرد. علی اصغر عمیدیان، معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در بهمن ماه 1394، مجموع مبلغ قراردادهای منعقد شده در زمینه فیلترینگ هوشمند را بالغ بر 110 تومان اعلام نمود.هزینه گزاف انجام این طرح و بی‌اثر بودن آن، انتقاد برخی رسانه‌ها را برانگیخته است.

مجریان طرح فیلترینگ هوشمند در اینترنت

روابط عمومی مرکز ملی فضای مجازی در مهر 1393، پژوهشکده فضای مجازی دانشگاه شهید بهشتی و سازمان تبلیغات اسلامی (مؤسسه اطلاع‌رسانی تبیان) را به عنوان مجریان اولیه طرح معرفی کرده‌است. مسئول وقت هر دو مؤسسه، دکتر علیرضا طالب‌پور بوده‌است. طالب‌پور در مهر 1394 با حکم حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید مهدی خاموشی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی کنار رفت و حجت‌الاسلام سید محمدرضا آقامیری جایگزین او شد. با این وجود او همچنان در هیئت مدیره تبیان حضور دارد.

یک سال و نیم پس از آغاز طرح و پس از ناکامی در دستیابی به اهداف تعیین شده، وزیر ارتباطات با دعوت همگانی به فیلترینگ هوشمند گفته: «امید است این موضوع توسط دانشگاهیان دنبال شود و در این کار هم هیچ محدودیت مالی نداریم». این سخن به لحاظ ابهامات دربارهٔ اصل طرح، هزینه آن و عدم شفافیت در هدف‌گذاری مورد انتقاد رسانه‌ها قرار گرفته‌است.معاون وزارت ارتباطات از همکاری 11 دانشگاه در بررسی این طرح خبر داده است که این فعالیت موازی نیز با توجه به عدم امکان فنی اجرای طرح، به ابهامات در سرنوشت طرح دامن زده است.

نتیجه طرح فیلترینگ هوشمند در اینترنت

مطابق برنامه‌ریزی اعلام شده توسط وزارت ارتباطات، قرار بود این سامانه در پایان خرداد سال 1394 به بهره‌برداری برسد. واعظی در بهمن 1393 از پایان گرفتن مرحله نخست فیلترینگ هوشمند و آغاز مرحله دوم آن خبر داد. اینستاگرام، به عنوان اولین محل آزمایش فیلترینگ هوشمند معرفی شد، اما پس از مدتی کوتاه، اینستاگرام ارتباط بین گوشی‌های هوشمند و سرورهای این شرکت را رمزگذاری کرد و فیلترینگ هوشمند در عمل متوقف شد.

بنابر گفته وزیر ارتباطات، قرار بوده‌است نرم‌افزار فیلترینگ هوشمند صد در صد بومی باشد و طراحی آن در داخل انجام بپذیرد. یکی از دلایلی نیز که تاکنون این طرح اجرایی نشده است، دشواری طراحی بومی آن بوده‌است. اما با توجه به رمزگذاری داده‌های تبادل شده در نرم‌افزارهای ارتباطی، به لحاظ فنی امکان پیاده‌سازی این سامانه وجود ندارد،  و پس از گذشت 15 ماه، ایجاد این سامانه محقق نشده است.