محله های شیراز

شیراز شهر راز است، راز عاشقی و دلدادگی، شهر عرفان و سلوک، شهری با ریشه‌های عمیق در دینداری و دانش و وارستگی، شهری که مردمانش همواره به صفا و صمیمت و یک‌رنگی شهره بوده و هستند. ما در این بخش از آسمونی به معرفی محله های شیراز می پردازیم. محله های شیراز شیراز، شهر آفتاب ناز، شهری که گرمای وجود آدم‌هایش، لطف و صفا و محبت شهروندانش،‌ قلب‌ها را به هم گره زده و پیوند داده است، پیوندی عمیق و ماندگار از گذشته تا امروز، با تریشه‌هایی(تکه‌های پارچه) که هیچ‌گاه پاره نمی‌شود. شیراز در گذشته به یازده محله مسکونی تقسیم می شد که در حصاری با هشت دروازه قرار داشت، همه از این هشت دروازه به این شهر تردد می‌کردند. برخی از محله های قدیمی شیراز هنوز باقی است، محله‌هایی نظیر در شازده (درب شاه زاده)، محله میدان شاه، محله در مسجد نو، محله صباغ، محله سر دزک، محله لب آب و محله کلیمی ها و همچنین محله سنگ سیاه،‌ اما این تنها ظاهری است که باقی مانده و باطن اغلب آدم‌هایی است که اجاره‌نشین خانه‌ها هستند. شیرازی‌های قدیمی را امروز کمتر در میان محلات تاریخی این شهر می‌توان یافت، محلاتی که همه در نقاطی قرار گرفته‌است که اکنون بافت فرسوده نام دارد و هزاران مشکل آن را احاطه کرده است.

سنگ سیاه یکی از محله های شیراز محله سنگ سیاه پهنه بزرگی است در جنوب غربی بافت تاریخی که حدوداً 80 هکتار ساخت دارد و از اصلی ترین پهنه های ساختاری بافت تاریخی این شهر است. وجه تسمیه : سیبویه که آرامگاهش در این محله قرار دارد و در سال 200 هـ.ق وفات یافته به دلیل جوان مرگ شدنش، سنگ سیاهی را بر مزار او نهادند که به همین دلیل این محله به نام سنگ سیاه معروف شده و تاکنون به این نام باقی مانده است. برخی هم وجه تسمیه آن را به دلیل وجود سنگ سیاه چهارگوشی می دانند که در محوطه آرامگاه قرار دارد که از تاریخچه این سنگ اطلاعات دقیقی در دست نیست ولی در گذشته مردم شیراز برای شفا یافتن به این سنگ مراجعه می کردند. محله سنگ سیاه و اماکن با    ارزش آن: از جمله اماکن مهم و داشته های موجود در این محور عبارتند از مسجد تاریخی مشیرالملک واقع در بازارچه ارمنی ها و یادمان های تاریخی اقلیت های مذهبی، کلیسای ارامنه و اماکن دیگری همچون موزه هنر مشکین فام، منزل سعادت (منزل خاتم)، منزل ضیائیان و ... که در ادامه بحث به معرفی برخی از آنها می پردازیم. همچنین وجود خانه های قدیمی  و با  ارزش، کوچه پس کوچه های پرپیچ و خم، زیرطاقی ها که همه و همه پدران و مادران ما را به یاد خاطراتی خوش در آن خانه ها می اندازد؛ بوی گل یاس، عطر بهار نارنج، آش نذری مادربزرگ ها، حوض وسط حیاط، شیشه های رنگی درک ها و ارسی های خانه، حمام خزینه ای محله، دولچه دوزهای اطراف، فانوس های نفتی و پیه سوز و ... امامزاده بی بی دختران امامزاده بی بی دختران در خیابان شهید دستغیب و پشت بیت العباس جای دارد. گنبد آجری آن از ساخته های دوره صفویه و زندیه است. آرامگاه بی بی دختران یا  "بی‌بی خدیجه" از فرزندان زین العابدین (ع) و مقبره او زیارتگاه زنان شیرازی است. در قدیم، اطراف آن قبرستان وسیعی بوده که در گذر زمان از بین رفته و تبدیل به مدرسه و منازل مسکونی شده است. درون این حرم، آینه کاری دیده نمی شود اما سنگ نوشته ها و کاشی کاری ها و منبت کاری های زیبایی دیده می شود. در سال های اخیر تعمیرات اساسی توسط اداره اوقاف بر این بقعه انجام شده است و با تخریب مدارس دور و بر و بعضی منازل، فضای اطراف آن را گسترش داده اند.

مسجد مشیرالملک: مسجد مشیرالملک در بازارچه ارمنی ها و نزدیک به محله سنگ سیاه قرار دارد. این مسجد توسط مشیرالملک ساخته شده است. "میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک" در سال 1226 (هـ.ق) متولد و در سال 1254 هـ.ق به لقب مشیرالملکی و ضابطی نقاطی از فارس منصوب شد. او به جز این مسجد، حسینیه ای نیز در نزدیکی همین مسجد ساخت. این حسینیه سالها جایگاه تعزیه داری بود و در اوایل سده اخیر تبدیل به «دبیرستان سلطانی» شد که هم اکنون نیمه مخروبه است و نیاز به یک بازسازی اساسی دارد. مسجد مشیرالملک در سال 1264 (هـ.ق) پی ریزی شد و در سال 1274 (هـ.ق) به پایان رسید. این مسجد دارای سردری بسیار زیباست که به وسیله کاشی کاری های رنگی آراسته شده است. طول آن 45 و عرضش 30 متر است. در حیاط آن چندین شبستان و حجره های دوطبقه وجود دارد که در گذشته مورد استفاده طلاب علوم دینی قرار می گرفته است. شبستان زمستانه آن به سبک بسیار زیبایی کاشی کاری شده و تاریخ 1279 بر روی کتیبه آن به چشم می خورد. بر بالای این شبستان دو گلدسته کاشی کاری شده ساخته شده است. شبستان دیگری پشت این رواق است که امروزه کمتر مورد استفاده قرار می گیرد. در این شبستان چهارستون مارپیچی قرار دارد. در سمت غرب حیاط، شبستان اصلی مسجد قرار دارد. بر بالای سر  در ورودی این شبستان شعر زیر نوشته شده است: در فارس ابوالحسن مشیرالملک است در بحر سیادت و سعادت نیک است تاریخ بنای مسجدش گفت خِرَد آبادی مسجد از مشیرالملک است در شبستان اصلی مسجد، 10 ستون سنگی بزرگ قرار دارد و محرابی زیبا نیز در سمت قبله آن ساخته شده است. در میان حیاط خانه حوض بزرگی از سنگ ساخته شده که در قدیم از آب روان پر می شده است. در بالای اتاق غربی مسجد ساعت بزرگی نصب شده که در قدیم صدای آن در تمام شهر طنین انداز بود. در سال 1383 خورشیدی شهرداری و سازمان میراث فرهنگی با خرید منازل روبروی مسجد، محوطه جلوی آن را تسطیح و نماسازی کرده و به صورت زیبایی سنگ فرش نموده است. هم چنین طاق مشتری که در جنب مسجد قرار دارد و به صورت کوچه ای قدیمی است، بازسازی شده تا در آینده به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری مورد استفاده علاقمندان قرار گیرد. کلیسای حضرت مریم (ارامنه): این کلیسا در بازارچه ارمنی ها ـ جنب مسجد مشیرالملک ـ قرار دارد و یکی از شاهکارهای هنری است که گچبری ها و نقاشی های زیبایی در سقف آن ایجاد شده است. این کلیسا در سال 1072 (هـ.ق) در زمان سلطنت شاه عباس دوم ساخته شده است.

موزه هنر مشکین فام: بنای موزه یکی از خانه های قدیمی شیراز مربوط به اواخر دوران قاجار و موسوم به خانه فروغ الملک از خاندان قوام است. مساحت کلی بنا نزدیک به 1100 متر مربع است که شامل 4 حیاط، عمارت شاه نشین، حوض خانه، حمام و ... این بنا در بافت قدیمی شیراز ـ پشت بی بی دختران ـ قرار دارد، که در سال 1382 برای تأسیس موزه خانواده مشکین فام در اختیار آقای حسن مشکین فام قرار گرفته است. اشیای موجود در موزه شامل صدها قطعه اثر هنری است که طی بیش از نیم قرن با عشق و علاقه گردآوری شده و شامل دو بخش عمده یعنی آثار هنری خانواده مشکین فام و آثار هنرمندان معاصر فارس است که بنا به نوع اثر هنری و یا روش و دوره آفرینش، در قالب بخش های گوناگون زیر تقسیم بندی شده‌ است:

1. بخش آثار حجاری از آثار استاد حاج حبیب مشکین فام و سایر حجاران شیراز
2. بخش آثار خوشنویسی شامل آثار خوشنویسان بزرگ معاصر شیراز: خانواده وصال، خانواده ارسنجانی، فتح علی حجاب، محمد مدتی و ...
3. بخش آثار نقاشی شامل آثار نقاشان معاصر فارس با آثاری از غلامحسین صابر، جمشید کریمی، خلیل توللی، منوچهر قصر، بهرام دبیری، حسام ابریشمی، بیژن بهادری کشکولی، علی اصغر تجویدی و ...
4. بخش عکس شامل: عکس چهره های علمی، فرهنگی و هنری فارس و ایران (عکس های حسن مشکین فام که طی 30 سال تمیز و گردآوری شده است).
5. بخش اتاق قدیمی شامل مبل، صندوقچه، بخاری، چرخ خیاطی و ...

لزوم احیای بافت محلی سنگ سیاه: تمامی اینها می توانند دلایل قاطع و محکمی باشند که کارشناسان را وادار به تأمل بیشتر بر روی بافت قدیم شهر کنند و لزوم حفظ و احیای بافت قدیم شهر را اثبات کنند چرا که هیچکس دوست ندارد که آلبوم قدیمی خاطراتش را نابود کند. از طرفی ما با حفظ و احیای این چنین بافت هایی می توانیم زمینه بازدید گردشگران را فراهم کرده و فرهنگ غنی گذشتگانمان را به نسل های بعد معرفی و آن را به رخ جهانیان بکشیم. در صورتی که می بینیم متأسفانه چنین نشده و این بافت تبدیل به زیستگاهی برای موش، مور و مار و معتاد و همچنین مکان مناسبی برای اتباع بیگانه که عمدتاً افغانی هستند، شده است که همه این مسائل با فرسودگی بافت جمع شده و موجبات ناامنی هر چه بیشتر این محله را فراهم کرده است. از دیگر مشکلات این بخش ترافیک موجود در این محور و همچنین عرض کم معابر می باشد که باعث می شود خودروهای امداد نتوانند به برخی از بخش های این بافت خدمات  مناسبی ارائه دهند و همچنین وضع نامناسب معابر و بدنه های شهری موجود در بافت و کاملاً بیرون زدگی ها و عقب نشستگی های افراطی برخی بناها می باشد. با عنایت به مطالب فوق و آشنایی با داشته های با ارزش بافت تاریخی محله سنگ سیاه، ضرورت طرح مرمت و احیای آن احساس می شود. لازم به ذکر است که طرح مرمت و احیای محور سنگ سیاه از سال 1379 آغاز شده است و هم اکنون نیز اقداماتی در دست اجرا می باشد. امید است که مسئولان و کارشناسان توجه بیشتری نسبت به این منطقه داشته باشند و زمینه ایجاد محیطی امن و مناسب که بتواند نمادی از فرهنگ گذشتگان ما باشد و آن را به جهانیان تبلیغ کند را فراهم آورند. شیراز میگن نازه واسه آفتاب جنگش!