8 دی؛ دومین جشن دیگان

8 دی؛ دومین جشن دیگان

ایرانیان قدیم، گذشته از جشن‌هایی که به مناسبت‌های گوناگون برگزار می‌کردند، همنام شدن روز و ماه را هم در هر ماه جشن می‌گرفتند.

از این گونه جشن‌ها در ماه‌های پیش، جشن‌هایی چون تیرگان و مهرگان را داشتیم. اما ماه دی تفاوتی اساسی با ماه‌های دیگر دارد. از یک‌سو، «دی» نام هیچ یک از امشاسپندان یا ایزدان آیین زردشت نیست، در حالی که دیگر ماه‌های سال و بیشتر روزهای ماه با نام این نیروهای مینوی نامگذاری شده‌اند که هنوز هم این نام‌ها در تقویم ایرانی باقی است.

از سوی دیگر، در هر ماه، سه روز به نام «دی» نامگذاری شده است و به این ترتیب، در ماه دی سه جشن با نام دیگان داریم. «دی» از چنان اهمیتی برخوردار بوده که سه روز در هر ماه را به نام خود اختصاص داده است.

واژه دی که در اوستا «دتهوش» یا «دزوه» است، به معنی دادار یا آفریننده و آفریدگار است که همیشه به مانند صفتی برای اهورامزدا آورده شده است.

واژه «دی» از مصدر «دا» آمده است که در اوستا و فارسی هخامنشی (پارسی باستان) و سانسکریت به معنی دادن، آفریدن، ساختن، و بخشیدن، است.

آسمونی : در پهلوی «داتن» و در فارسی «دادن» شده است و «داتر» که در پهلوی «داتار» و در فارسی «دادار» یا آفریدگار گفته می‌شود و در خود اوستا در آفرینگان گاهنبار بند 11 صفت دتهوش برای دهمین ماه سال بکار رفته است.

دی از دیدگاه ابوریحان بیرونی

ابوریحان بیرونی درباره «دی» می‌گوید:

دی ماه، نخستین روز آن خرم روز است و این روز و ماه هر دو به نام خداوند است که «هرمز» نامیده می‌شود، یعنی حکیم و دارای رای و آفریدگار. در این روز عادت ایرانیان چنین بوده که پادشاه از تخت شاهی پایین می آمد و جامه‌ای سفید می‌پوشید و در بیابان بر فرش‌های سپید می‌نشست و دربان و یساولان را که شکوه پادشاه با آن‌ها است به کنار می‌راند و هر کس که می‌خواست پادشاه را ببیند، خواه دارا و خواه نادار بدون هیچ گونه نگهبان و پاسبان، نزد شاه می‌رفت و با او به گفتگو می‌پرداخت.

در این روز پادشاه با برزگران می‌نشست و در یک سفره با آن‌ها خوراک می‌خورد و می‌گفت که من مانند یکی از شماها هستم و با شماها برادرم، زیرا استواری و پایداری جهان به کارهایی است که به دست شما انجام میشود و امنیت کشور نیز با من است، نه پادشاه را از مردم‌گریزی است و نه مردم را از پادشاه… 

فلسفه ماه دی و جشن های دیگان

 اگر به نام سی روز ماه توجه کنید مشاهده می‌کنید که روزهای هشتم و پانزدهم و بیست و سوم هر ماه به نام دی نامگذاری شده که برای تشخیص آنها از همدیگر هر یک به نام روز بعدش خوانده شده است.

برای هر یک از این روزها در دی ماه آیین‌هایی هم نقل شده است و برخی از این جشن‌ها نام خاصی هم به خود گرفتند.

• روز نخست دی ماه (اورمزد روز در دی ماه) = نخستین جشن دیگان: خرم روز
• روز هشتم دی ماه (دی به آذر روز در دی ماه) = دومین جشن دیگان
• روز پانزدهم دی ماه (دی به مهر روز در دی ماه) = سومین جشن دیگان: جشن تبیکان
• روز بیست و سوم ماه (دی به دین روز در دی ماه) = چهارمین جشن دیگان

آداب جشن های دیگان در ایران باستان

 دی به آذر، دی به مهر و دی بدین با نخستین روز ماه که اورمزد روز است، ارتباط دارند.  پس این چهار روز به یکدیگر پیوند دارند و شاید به همین دلیل است که برخی از پژوهشگران در دی ماه چهار جشن دیگان در نظر گرفتند. بنابراین در ماه دی، چهار روز به نام خدا نامیده و در ماه دی چهار بار جشن دیگان برگزار می‌شود. در هندوانه و خربزه و آجیل و شیرینی تهیه می‌کند و تا پاسی از شب اورمزد و دی ماه (شب چله) همه با شادی و خرمی شب را می‌گذرانند.

دی به آذر، دومین جشن دیگان است که در روز هشتم دی ماه جشن گرفته می‌شود. در این روز نیز زرتشتیان مانند سایر جشن‌ها به نیایش اهورامزدا می‌پردازند.

«آتورپات مانسپندان» یکی از بزرگ‌ترین روحانیان زردشتی دوران ساسانیان درباره دی به آذر روز می‌گوید:

دی به آذر روز، به شستشوی سر و پیرایش موی و ناخن بپردازید.