معرفی شهر تاریخی سامرا عراق
سامرا بین مسلمانان شیعه اهمیت مذهبی دارد. این شهر یکی از شهرهای مذهبی عراق به شمار می‌رود، مدفن دو تن از امامان شیعه حسن عسکری و علی نقی در آنجا قرار دارد. علاوه بر اینکه مقبرهٔ دو تن از امامان شیعه آنجاست، شیعیان معتقدند که مهدی موعود نیز در این شهر زاده شده‌است. مسجد جامع سامرا یکی از بناهای مهم این شهر می‌باشد که منارهٔ آن شهرت ویژه‌ای دارد.
معتصم بالله خلیفهٔ عباسی (خلافت از 218 قمری) دستور ساختن شهر را داد و پس از اتمام به آنجا نقل مکان کرد. بدین ترتیب پایتخت خلافت از شهر بغداد به سامرا منتقل شد. این شهر به نام سازنده آن عسکر المعتصم نیز نامیده می‌شد. لقب عسکری حسن عسکری امام یازدهم شیعیان برگرفته از این نام است.
بابک خرمدین، رهبر جنبش سرخ جامگان برضد اشغالگری اعراب پس از حمله مسلمانان به‌ایران، در 18 دی سال 236 به‌دستور معتصم بالله کشته‌شد. ابتدا دست و پای وی را به‌تدریج قطع کردند. سپس جنازه‌اش را در شهر سامرا بر سر دار کشیدند.
تا سال 256 ه. هشت خلیفه از این شهر حکمرانی و خلافت نمودند. در این سال المعتمد علی اللَّه عباسی بار دیگر به بغداد بازگشت و آنجا را پایتخت خلافت قرار داد. سامرا طی مدت سه دهه پایتختی، توسعه فراوانی یافت و تعداد زیادی از کاخ‌ها و تفریح‌گاه‌ها و مساجد در این شهر ساخته شد.
حرم علی بن محمد هادی، امام دهم شیعه (تاریخ درگذشت: سال 254 ه) و امام یازدهم، حسن بن علی عسکری (تاریخ درگذشت: 260 ه) از زیارتگاه‌های شهر امروزی سامرا است. نخستین ساختمان بر آرامگاه آنان، از قرن چهارم هجری است که تاکنون همواره تجدید و ترمیم شده و توسعه یافته است. این حرم دارای گنبدی‌است که یکی از بزرگترین گنبدها در جهان اسلام است، محیط این گنبد طلاییِ عظیم، 68 متر است که در آن 72 هزار کاشی طلا به کار رفته است. در دو سمت این گنبد دو گلدسته طلایی قرار دارد که هر یک دارای 36 متر طول است.
اماکن زیارتی سامرا
- مرقد مطهر عسکریین:
مهمترین زیارتگاه شهر سامرا مرقد مطهر دو امام همام یعنی حضرت علی الهادی علیه السلام و فرزند برومندشان حسن العسکری علیه السلام می‌باشد که دارای حرم و بارگاهی مجلل با گنبدی طلایی است که از دور دست‌ها قابل مشاهده است و کنار این گنبد طلایی گنبد دیگری قرار دارد که کاشی‌کاری شده است و آن محل مشهد صاحب الزمان علیه السلام و سرداب غیبت آن حضرت است و در زیرگنبد مذکور مسجد بزرگی قرار دارد.
در حرم مطهر عسکریین که به صورت شش گوشه ساخته شده است علاوه بر دو امام هادی علیه السلام و امام حسن عسکری علیه السلام نرجس خاتون همسر گرامی امام حسن عسکری علیه السلام و والده مکرمه امام زمان علیه السلام و حکیمه خاتون دختر امام جواد علیه السلام و امامزاده حسین فرزند امام هادی علیه السلام و تعدادی دیگر از اهل بیت علیهم‌السلام مدفون شده‌اند و گنبد طلایی در وسط صحن شریف قرار گرفته است.
در سال 1285 هـ.ق ناصرالدین شاه دستور داد تا گنبد حرم مطهر را طلاکاری کنند که این امر بر روی گنبد نیز نوشته شده است. گنبد حرم مطهر عسکریین بزرگترین گنبد اماکن مقدس شیعه است. به طوری که محیط آن 68 متر و قطرآن 22 متر و 43 سانتی‌متر می‌باشد و تعداد آجرهای طلای آن بالغ بر هفتاد و دو هزار عدد آجر است. در کنار این گنبد دو گلدسته طلایی قرار دارند که ارتفاع هر کدام از آن‌ها از سطح زمین 36 متر و از سطح بام صحن بالغ بر 25 متر می‌باشد.
در زیر گنبد حرم مطهر، ضریح نقره‌ای زیبایی قرار دارد که ساخته هنرمندان اصفهانی در دهه شصت میلادی است. درون حرم و قسمت‌هایی از رواق‌ها به طرز زیبایی آینه‌کاری شده و از یادگارهای ملک فیصل اول پادشاه هاشمی عراق است و به وسیله ایوانی فراخ و سقف‌دار به صحنی که گرداگرد حرم را فراگرفته راه می‌یابد. داخل صحن شریف 45 ایوان وجود دارد که 16 ایوان سمت غرب و 9 ایوان سمت جنوب و 20 ایوان سمت شرق قرار گرفته‌اند و یکی از ویژگی‌های این صحن آن است که فاقد حجره می‌باشد.
- مرقد مطهر نرجس خاتون:
نرجس خاتون همسر امام حسن عسکری علیه السلام و مادر مکرمه حضرت مهدی علیه السلام می‌باشد و قبر مطهر آن بانوی بزرگوار در پشت ضریح امام حسن عسکری علیه السلام قرار گرفته و پس از زیارت دو امام همام شایسته است که به زیارت این بانوی پرهیزگار رفت.
- مرقد حکیمه خاتون:
حضرت حکیمه دختر امام جواد علیه السلام و عمه امام حسن عسکری علیه السلام از زنان پرهیزگار دوران خویش بود و آن حضرت حرمت فراوانی نزد برادرش امام هادی علیه السلام و برادرزاده‌اش امام حسن عسکری علیه السلام داشت. وی شاهد تولد امام زمان علیه السلام بود و او را در قنداق پیچیده به نزد امام حسن عسکری علیه السلام آورد. قبر شریف این بانوی پرهیزگار پایین پا و چسبیده به ضریح عسکریین است و شیخ عباس قمی گوید برای این بانوی فاضله در کتب مزار زیارتنامه مخصوصی ذکر نشده است و سزاوار است که او را با همان زیارتنامه حضرت معصومه سلام الله علیها قم زیارت کنند. حکیمه خاتون در سال 260 هـ.ق درگذشت.
- قبر مطهر حسین بن علی الهادی علیه السلام:
وی سیدی جلیل‌القدر و عظیم‌الشأن بوده و در بعضی از روایات، از امام حسن عسکری علیه السلام و برادرش حسین بن علی به سبطین تعبیر شده است و آنان را به اجداد طاهرشان یعنی امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام تشبیه کرده‌اند، همچنین در روایتی آمده است که صدای حضرت حجت شبیه صدای عمویشان حسین بوده است و سید احمد اردکانی یزدی در شجره‌الاولیاء گوید که حسین فرزند حضرت هادی علیه السلام از زاهدان و عابدان روزگار بود و به امامت برادر خود اعتراف داشت.
- سرداب غیبت:
مشهد صاحب الزمان و سرداب غیبت از زیارتگاه‌های مهم سامرا است و در حقیقت سرداب بخشی از خانة مسکونی حضرت عسکری علیه السلام بود که در آن به عبادت می‌پرداخت و پس از او محل سکونت امام زمان علیه السلام بوده است. این محل از دیرباز مورد توجه شیعه بوده است و از آنجا که عبادتگاه سه امام بوده، قداست و احترام ویژه‌ای دارد. گفتنی است که به وسیله پله‌هایی می‌توان به زیرزمین رسید. فضای اصلی و کهن زیر زمین عبارت است از: تالاری مربع - مستطیل به ابعاد 3-5 متر. در شرق این تالار فضایی است که پنجره‌ای از چوب دارد و محل عبادت امام علیه السلام بوده است. پنجره این نمازخانه یکی از ارزشمندترین قطعات باقیمانده از دوران عباسی‌ها است و دارای کتیبه‌ای کهن می‌باشد. این پنجره به دستور الناصرلدین الله عباسی (از خلفای علاقمند به اهل بیت علیهم‌السلام بود) در سال 606 هـ.ق ساخته شده است. در کاشی‌کاری درون این بقعه نام ناصرالدین شاه قاجار ثبت شده است که در سفر عتبات خود به زیارت این جایگاه تشرف یافته است. خادمان سرداب در این بقعه کوچک حفره‌ای تعبیه کرده‌اند و از آن به زائران خاک می‌دهند که فاقد هر گونه توجیه و دلیل شرعی است. کاشی‌کاری‌های صحن و سردر ورودی‌ها از دوره قاجاریه می‌باشند.
- مرقد سید محمد علیه السلام:
سید محمد فرزند بزرگوار امام علی النقی علیه السلام است که در سال 252 هـ.ق درگذشت و مرقد ایشان در شهر بلد در جاده اصلی کاظمین ـ سامرا و در فاصله هشت فرسنگی شهر سامرا قرار دارد. این امامزاده مورد احترام فراوان شیعیان عراق بوده و آنان را نسبت به وی اعتقادی عظیم است و معمولاً تمامی کسانی که به زیارت امامان معصوم سامرا می‌روند، به زیارت این جناب نیز نائل می‌گردند. کرامات بسیاری از این بزرگوار نقل شده است و در بزرگواری ایشان همین بس که ایشان قابلیت و صلاحیت امامت را داشتند و فرزند بزرگ امام هادی علیه السلام بودند و در فوت او، حضرت امام حسن عسکری علیه السلام گریبان خود را چاک نمود و شیخ نوری اعتقاد عظیمی به زیارت آن بزرگوار داشته و در تعمیر بقعه و ضریح مبارکش سعی نمود.
کتیبه‌ای بدین صورت بر ضریح شریفش نوشته شده است: «هذا مرقد السید الجلیل ابی جعفر محمد بن الامام ابی الحسن علی الهادی علیه السلام عظیم الشأن جلیل القدر کانت الشیعه تزعم انه الامام بعد ابیه علیه السلام فلما توفی نص ابوه علی اخیه ابی محمد الزکی و قال له احدث الله شکراً فقد احدث فیک امراً خلفه ابوه فی المدینه طفلاً و قدم علیه فی سامرا مشتداً و نهض الی الرجوع الی الحجاز ولمّا بلغ بلد علی تسعه فراسخ مرض و توفی و مشهده هناک ولما توفی شق ابومحمد علیه ثوبه و قال فی جواب من عابه علیه قد شق موسی علی اخیه هارون و کانت وفاته فی حدود اثنین و خمسین بعد المأتین» یعنی این مرقد سید جلیل ابوجعفر محمد فرزند امام هادی علیه السلام است که فردی عظیم‌الشأن است و شیعیان را این گمان بود که او پس از امام هادی علیه السلام به امامت خواهد رسید و چون درگذشت امام هادی علیه السلام بر امامت حسن عسکری علیه السلام اشاره فرمود، هنگامی که امام هادی علیه السلام از مدینه به سامرا می‌رفت. سید محمد کودکی بیش نبود و بعدها چون به بلوغ رسید راهی سامرا شد و چندی در سامرا بود تا آن که تصمیم گرفت به مدینه برگردد و چون نه فرسنگی از سامرا دور شد و به بلد رسید در همین جا بیمار شده و درگذشت و چون این خبر به امام حسن عسکری علیه السلام رسید از شدت اندوه گریبان خود را چاک کرد و چون بر این کار او خرده گرفتند. فرمود: که حضرت موسی علیه السلام نیز در مرگ برادرش هارون گریبان خود را پاره کرد.
- قبر امامزاده محمد دری:
از نوادگان امام کاظم علیه السلام. (متوفی سال 300 هـ.ق)
