چرا برای سال نو خانه تکانی می کنیم؟

خانه‌تکانی به فارسی تاجیکستانی به معنای جاروبندان است. در این آیین، تمام خانه و وسایل آن در آستانه نوروز گردگیری، شستشو و تمیز می‌شوند. این آیین در کشورهای مختلف از جمله ایران، تاجیکستان، افغانستان و جمهوری آذربایجان برگزار می‌شود. هر دیاری آیینی برگرفته از خلق و خوی مردمان آن دیار دارد. آیین‌های فرهنگی ملت‌ها، آینه‌های چگونه اندیشیدن آن‌ها به چگونه بودنشان است و نوروز آیینی چیده شده در سفره‌های ذهن و آینه دل ایرانیان است. در ادامه مطلب آسمونی درباره تاریخچه خانه‌تکانی صحبت می‌کنیم.

پیشینه خانه تکانی در ایران باستان

مراسم خانه‌تکانی احتمالا نشأت گرفته از این عقیده است که فروهرها سالی یک بار در آستانه فروردین ماه  ـ که ماه فروهرها است ـ در رستاخیزی به خانه بازمی‌گردند و اگر خانه را پاکیزه و آراسته ببینند شاد شده و برای برکت خانه و شادکامی خانواده دعا می‌کنند. هزاران سال است که پارسیان تولد بهار را جشن می‌گیرند و خانه‌تکانی می‌کنند. تولد بهار تولد شور و شوق، سبزه و امید و حرکت است.

صدای پای بهار هم صدای دعوت به دوباره زیستن است، صدای موسیقی دل‌انگیز حیات در دستگاه آفرینش که زمین نمی‌میرد. در این هنگامه، همه خود را برای نکوداشت نوروز که رسمی همه ساله است آماده می‌کنند. رسمی که هر سال تکرار می‌شود، تکراری که ملال‌آور نیست.

گاهی به خاطر دیدن مداوم این اتفاق فراموش می‌کنیم با رفت و آمد شبانه روز، با طلوع و غروب خورشید چگونه باید مواجه شویم و چه اندرزی بگیریم. اما نوروز ما را از این رخوت و بی‌تفاوتی بیرون می‌آورد تا از این تکرار زیبا اما خفته آفرینش رها شویم و در کنار خانه‌تکانی منزل به خانه‌تکانی دل هم بپردازیم.

خانه‌تکانی آیینی است که در آن تمام خانه و وسایل آن در آستانه نوروز، گردگیری، شست و شو و تمیز می‌شوند. البته در کنار این رسم کهن باید به این نکته مهم و ظریف هم دقت کنیم که دل آدمی نیز در آستانه ورود به سال نو بیش از هر چیز دیگری نیاز به خانه‌تکانی و غبارروبی دارد، چنانچه از این غبارروبی غفلت کنیم حال خوشی در سال نو نخواهیم داشت.

در زمان گذشته خانواده‌ها درگیر مشغله کار تولیدی و مخصوصا کشاورزی در محیط خانه بودند. مثلا نان طبخ می‌کردند و قوت و غذای خود را در منزل تهیه و نگهداری می‌نمودند، ضمن این‌که برخی از مشاغل به صورت دسته‌جمعی و در خانه انجام می‌شد و طبیعتا نگهداری لوازم کار و حفظ برخی از مواد و محصولات باعث تلنبار شدن وسایل زیادی در محیط زندگی و بخش‌هایی از خانه می‌گردید. همین امر سبب می‌شد مقداری وسایل غیرقابل استفاده و زباله در انباری‌ها جمع شود که در طول سال فرصت کافی برای نظافت و تمیز کردن این گونه اماکن و وسایل وجود نداشت. بنابراین، اسفند ماه و آخر سال این فرصت را برای خانواده‌ها به وجود می‌آورد تا همه به نظافت خانه بپردازند و با خوش‌یمنی خود را برای ورود به سال نو آماده کنند.

علت انجام خانه تکانی

خانه‌تکانی یعنی به استقبال رفتن، همان‌طور که در فصل بهار همه چیز نو و شاداب می‌شود و طبیعت نوید زندگی می‌دهد. بنابراین خانه‌تکانی منزل با خانه‌تکانی دل همراه است و همین که همه سعی می‌کنند به استقبال خوبی‌ها بروند و به دید و بازدید یکدیگر بپردازند، این خود به نوعی تحول درون محسوب می‌شود.

افراد در سال جدید و با آغاز سال نو، معمولاً از کدورت‌ها، کینه‌ها، حسدها و رقابت‌های غیرمنطقی اجتناب می‌کنند و سال جدید را با نگاه نو به جهان آغاز می‌نماید و به سمت خوبی‌ها و نیکی‌ها می‌روند و از احساسات بد دست می‌کشند. از این رو، خانه‌تکانی در ابعاد مادی قبل از تحویل سال انجام می‌شود اما خانه‌تکانی دل از پلیدی‌ها درست با وداع سال کهنه و تحویل سال نو در بین خانواده‌ها آغاز می‌گردد و این مراسم معمولاً تا روز سیزده بدر نیز ادامه دارد.

سنت‌های کهن ایرانیان در شکلی نو استمرار یافته و خوشبختانه می‌بینیم امروزه خانه تکانی دل در قالب‌های جدید انجام می‌گیرد و دید و بازدید و تبریکات سال نو به صورت ایمیل، پیامک، برنامه‌های زنده رادیویی و تلویزیونی و برگزاری جشن‌های نیکوکاری نیز بخشی از این رسم و رسوم در دنیای مدرن محسوب می‌شود.