مخاط دهان کجاست؟

غِشاءهای مُخاطی (به انگلیسی: Mucous membrane) لایه‌های سلولی‌ای هستند که قسمت‌هایی از بدن را که نباید خشک شوند، حفاظت می‌کنند. این غشاها، دهان و بینی، داخل پلک‌ها، مجاری تناسلی، گوارشی و تنفسی را می‌پوشانند.

یاخته‌های اختصاصیِ موجود در این غشاها تحت عنوان سلول‌های گابلت، مخاط (موکوس) را، که یک پروتئین چسبنده است، ترشح می‌کنند. مخاط باعث لغزنده‌سازی و پاک‌سازی می‌شود. در نقاطی که حفره‌های بدن باز می‌شوند، غشاهای مخاطی در امتداد پوست قرار می‌گیرند.

به زخم‌های عود کننده و دردناک مخاط دهان آفت گفته می‌شود. زخم‌های آفتی در چند نوع بزرگ، کوچک و تبخالی شکل وجود دارند و شایع‌ترین آن‌ها آفت کوچکی می‌باشد که به تعداد 5-1 عدد و به قطر کمتر از یک سانتی متر و معمولاً 5-3 میلی متر دیده می‌شوند.

این زخم‌ها گرد یا بیضی بوده و به رنگ زرد خاکستری با حاشیه قرمز و تا حدی برجسته دیده می‌شوند. از نظر محل، بیشتر قسمت قدامی حفره دهان مبتلا می‌شود و محل شایع آن پشت لب‌ها – مخاط گونه، کف دهان، زیر و کناره‌های زبان می‌باشد. این زخم‌ها کمتر به کام، حلق، لثه چسبیده و روی زبان را مبتلا می‌سازند.

غالب افراد در زیر سن 40 سالگی حداقل یک یا چند بار به آن مبتلا شده، ولی سن شیوع آن، دهه دوم زندگی می‌باشد و زن‌ها بیشتر از مردان به آن دچار می‌شوند. زخم‌های آفتی اغلب دردناک بوده و با تماس با غذا و نوشیدن مایعات محرک (ترشی و ادویه دار) درد آن‌ها تشدید می‌گردد. بخصوص اگر زبان گرفتار شده باشد که در این صورت علاوه بر غذا خوردن، ممکن است صحبت کردن نیز مشکل شود.

زخم‌های آفتی را به 4 گروه می‌توان تقسیم نمود:

1. زخم آفتی کوچک (minor) که شایع‌ترین نوع بوده و در حدود 80% از بیماران این نوع بروز می‌کند. در حقیقت این‌‌ همان نوع آفت است که حالت عود کننده دارد و بحث ما بیشتر راجع به همین نوع خواهد بود.
2. زخم آفتی بزرگ (major) که کمتر از 10% از بیماران آفتی را تشکیل می‌دهد و اندازه ضایعات ممکن است به چند سانتی‌متر هم برسد.
3. زخم آفتی تبخالی شکل (Herpetiform) که حدود 10% از بیماران را شامل می‌شود.
4. زخم‌های وابسته به سندرم‌ها که از جمله علایم سندرم بهجت یا سندرم رای‌تر هستند.

زخم آفتی کوچک (minor) شایع‌ترین و شاید دردناک‌ترین بیماری مخاط دهان در انسان است که به صورت زخم‌های عود کننده، دردناک و غیر قابل پیشگیری ظاهر می‌شود. بر اساس مطالعات مختلف شیوع آن از 20 تا 50% جمعیت ذکر شده است که معمولا تظاهرات آن در سنین 10 تا 40 سالگی مشاهده می‌شود. جالب اینکه در تحقیقی شیوع این بیماری در شهر اصفهان، 1/21% و بالا‌ترین میزان شیوع آن در سنین 30-25 سالگی گزارش شده است. این زخم در زنان و همچنین در افرادی که از نظر وضعیت اقتصادی- اجتماعی سطح بالاتری دارند به میزان بیشتری بروز می‌کند، تقریبا اکثر مبتلایان به آفت را افراد غیر سیگاری تشکیل میهند.

زخم‌های آفتی بیشتر در مخاط یا پوشش متحرک دهان خصوصا مخاط گونه، مخاط داخلی لب و مخاط زبان مشاهده می‌شود و در مخاط کام و لثه بروز آن کمتر اتفاق می‌افتد.

اتیولوژی آفت دهانی، دقیقا مشخص نیست اما بعضی از عوامل مهم به عنوان علل زمینه ساز برای این بیماری معرفی شده‌اند.

این عوامل عبارتند از:

1- زمینه ارثی:

همانند بسیاری از بیماری‌ها، استعداد ژنتیکی و تاریخچه فامیلی مثبت در بروز این بیماری موثر است. تحقیقات نشان می‌دهد که فرزندان والدین غیر مبتلا به آفت تا 20% احتمال درگیری با ضایعات آفتی را دارند.

2- استرس:

به نظر می‌رسد استرس و فشارهای روحی حداقل به عنوان یک عامل زمینه ساز در بروز آفت موثر است. تحقیقات مختلف نشان می‌دهد که نسبت بروز آفت در افراد دارای مشکلات روحی نسبت به افراد سالم رابطه معنی داری دارد.

3- اختلالات ایمنولوژیکی:

هر چند برخی از محققین این بیماری را به عنوان یک بیماری اتوایمیون ذکر کرده‌اند اما واقعیت این است که هنوز به درستی مشخص نیست تا چه میزان عوامل ایمنی بدن در بروز این زخم‌ها موثر هستند.

4- عوامل هورمونی:

بروز یا تشدید این بیماری در ایام قبل از قاعدگی و توقف یا کاهش آن در هنگام بارداری موجب شده است که عوامل تغییرات هورمونی خصوصا افزایش هورمون استروژن را در بروز ضایعات آفتی موثر بدانند.

5- کمبودهای تغذیه‌ای و نقایص خونی:

کمبود ویتامین B12، اسیدفولیک و آهن در 15- 5 درصد بیماران با آفت گزارش شده است که غالبا با برطرف نمودن کمبود آن‌ها، می‌توان از شدت ضایعات کاست.

6- حساسیت‌های غذایی:

آلرژی به بعضی از مواد غذایی همچون فندق، گردو، توت فرنگی، آدامس و بعضی از خمیر دندان‌ها اگر نه بعنوان یک علت اولیه ولی حداقل به عنوان یک عامل مستعد کننده می‌توان در بروز ضایعات آفتی موثر باشند.

7- سایر عوامل:

ضربه، عوامل میکروبی، اختلالات گوارشی و سایر موارد مشابه نیز از جمله مواردی هستند که به عنوان زمینه ساز برای پیدایش آفت معرفی شده‌اند.

اساساً باید گفت آفت هیچ‌گاه درمان قطعی ندارد و این شاید به دلیل نامشخص بودن علت واقعی بیماری است. البته با افزایش سن از دوره و شدت ضایعات کاسته می‌شود.

اولین مرحله در درمان و کنترل آفت، بررسی ارتباط علایم با بیماری‌های سیستمیک (عمومی) می‌باشد که علایم چشمی، گوارشی، تناسلی و سابقه آلرژی بررسی می‌گردد. بعلاوه آزمایش خون جهت C. B. C، بررسی میزان آهن، اسیدفولیک و ویتامین B12 لازم است انجام گیرد. به هر حال تعداد زیادی از مبتلایان به آفت واقعا سالم هستند و هیچ گونه مشکل سیستمیک ندارند. بنابراین درمان شامل کنترل بیماری به صورت موضعی است، تا درد کاهش یافته، فانکشن عضو برقرار شود و شدت عود نیز کاهش یابد.

رایج‌ترین درمان‌هایی که در این خصوص توصیه می‌شود شامل موارد زیر هستند:

1. رعایت بهداشت دهان
2. استفاده از مواد محافظ موضعی (Orabase) حاوی استروئیدهای موضعی همچون تریامسینولون یا Flucinolone یا Clobetasol.
3. استفاده از آنتی بیوتیک موضعی همچون کلرهگزیدین، بنزیدآمین یا پرسیکا
4. استفاده از آنتی بیوتیک موضعی همچون کپسول‌های 250 میلی گرمی تتراسایکلین در 5cc سرم فیزیو لوژی حل شده و به صورت دهان شویه به کار می‌رود.
5. رفع کمبودهای ویتامینی و املاح سرمی همچون ویتامین B12، آهن و اسید فولیک و پرهیز از غذاهای آلرژی زا.
6. استفاده از داروهای بی‌حس کننده موضعی همچون لیدوکائین و یا دیفن هیدرامین
7. استفاده از داروهای گیاهی