جایزه نوبل، معتبرترین جایزهٔ علمی دانشمندان

جایزه‌ نوبل‌ هر ساله‌ به‌ کسانی‌ که‌ بیشترین‌ تحقیقات‌ و خدمات‌ را در زمینه‌ علوم‌، ادبیات‌ و پیشبرد صلح‌ جهانی‌ ارائه‌ داده‌اند، اعطا می‌شود. این‌ افراد، شهرت‌ جهانی‌ پیدا می‌کنند و شرح‌ مختصری‌ از زندگی‌ و کارشان‌ در روزنامه‌ها و مجلاّت‌ به‌ چاپ‌ می‌رسد. آسمونی در این مقاله اطلاعات کامل و جامعی در مورد جایزه‌ نوبل‌ برای شما عزیزان تهیه کرده است که در ادامه می خوانید.

جایزه نوبل معتبرترین جایزهٔ علمی است که به یک دانشمند تعلق می‌گیرد. جایزه نوبل در سال 1895، به وصیت کارخانه‌دار و شیمیدان سوئدی، آلفرد نوبل که بیشتر او را به دلیل ابداع دینامیت می‌شناسند، پایه‌گذاری شد.

در سال 1901 میلادی، نخستین جوایز این بنیاد اهدا شد. طبق وصیت وی، پنج جایزه به‌طور سالانه در رشته‌های فیزیک، شیمی، فیزیولوژی و پزشکی، ادبیات و صلح؛ به افرادی تعلق می‌گیرد که بیشترین خدمت را به بشر کرده باشند. ششمین جایزه یعنی نوبل اقتصاد نیز در سال 1968 میلادی، توسط بانک مرکزی سوئد پایه‌گذاری شد که البته در لیست جوایز مرتبط با بنیاد نوبل جایی ندارد.

دینامت اختراع آلفرد نوبل

جشن‌ های اهدای جوایز

کمیته‌ها و مؤسساتی که جزو هیئت انتخاب جوایز هستند اغلب نام برندگان را در ماه اکتبر اعلام می‌کنند. این جوایز در یک مراسم رسمی که در 10 دسامبر یعنی سالگرد درگذشت آلفرد نوبل برگزار می‌شود به برندگان اهدا می‌شود. مراسم جایزه صلح نوبل از 1905 تا 1946 در مؤسسه نوبل نروژ، پس از آن در ابتدا در دانشگاه اوسلو و از سال 1990 در عمارت شهرداری اوسلو برگزار شده‌است. سایر مراسم‌های اهدای جوایزاز سال 2005 در سالن کنسرت استوکهولم برگزار شده‌اند. هر سال هر یک از جوایز حداکثر به سه نفر اهدا می‌شود.

هر جایزه عبارت است از یک مدال طلا، یک دیپلم افتخار و مبلغی پول. در حال حاضر مبلغ اهدایی در حدود 10 میلیون کرونای سوئد (اندکی بیش از یک میلیون یورو یا 1/3 میلیون دلار ایالات متحده) است. اصولاً اهدای این مبلغ با این هدف صورت گرفته‌است که برندگان نوبل، به دور از فشار تأمین هزینه‌ها، به کار و پژوهش ادامه دهند. اما واقعیت اینست که بسیاری از برندگان، پیش از دریافت این مبلغ بازنشسته می‌شوند.

اگر در یک گروه دو نفر برنده شوند، مبلغ نام‌برده میان دو نفر نصف می‌شود. اگر شمار برندگان سه نفر باشد، کمیته اهدای جوایز مختار است که این مبلغ را بطور برابر میان سه نفر تقسیم کرده یا اینکه به یک از برندگان یک‌دوم و به هر یک از دو نفر دیگر یک‌چهارم مبلغ مذکور را اهدا کند. معمولاً دریافت‌کنندگان این مبلغ، آن را برای اهداف علمی، فرهنگی یا انسان‌دوستانه، وقف می‌کنند.

از سال 1902، شاه سوئد، به‌جز جایزه صلح نوبل، رسماً کلیه جوایز را در استکهلم اهدا کرده‌است. پادشاه اسکار دوم در ابتدا با اهدای جوایز بزرگ ملی به خارجی‌ها مخالف بود اما گفته می‌شود پس از آنکه به ارزش تبلیغاتی این جوایز برای کشورش پی برد نظرش عوض شد. اولین جایزه صلح نوبل در سال 1901 توسط رئیس مجلس نروژ اهدا شد تا اینکه در سال 1904 کمیته نوبل نروژ تشکیل شد. پنج عضو این کمیته توسط پارلمان نروژ (استورتینگت) گمارده می‌شوند و انجام امور مقدماتی مربوط به داوری و نیز اهدای جایزه صلح نوبل بر عهده این کمیته است. اعضای این کمیته مستقل هستند و به قانونگزاران پاسخگو نیست. اعضای دولت نروژ حق عضویت در این کمیته را ندارند.

روند پیشنهاد نامزد و انتخاب برنده

در مقایسه با سایر جوایز، روند پیشنهاد نامزد و انتخاب برنده جوایز نوبل طولانی و موشکافانه‌است. به همین دلیل است که در گذر سال‌ها، جوایز نوبل به مهم‌ترین و معتبرترین جوایز در نوع خود تبدیل شده است. فرم‌هایی که به منزله دعوتنامه‌های شخصی و اختصاصی است، به 3000 شخص منتخب ارسال می‌شوند تا از آنها برای اعلام نامزدی دعوت به عمل آید. به عنوان مثال بنیاد نوبل اعلام کرده‌است که در مورد جایزه صلح ممکن است افراد زیر نامزد شوند:

• اعضای مجامع ملی و دولت‌های کشورها

• اعضای دادگاه‌های بین‌المللی

• رؤسای دانشگاه‌ها

• استادان علوم اجتماعی، تاریخ، فلسفه، حقوق و الهیات

• رؤسای موسسات تحقیقات صلح و موسسات سیاست خارجی

• افرادی که جایزه صلح نوبل را دریافت کرده‌اند

• اعضای هیئت مدیره سازمان‌هایی که جایزه صلح نوبل دریافت کرده‌اند

• اعضای فعال یا اعضای سابق کمیته نوبل نروژ

• مشاورانی که سابقاً توسط کمیته نوبل نروژ منصوب شده‌اند

مهلت دقیق اعلام نامزدی 31 ژانویه است. اعلام نامزدی توسط خود شخص از درجه اعتبار ساقط است. همچنین افرادی که زنده هستند می‌توانند نامزد دریافت این جایزه شوند. بر خلاف بسیاری جوایز دیگر، نامزدهای دریافت جایزه نوبل به‌طور علنی معرفی نشده و هرگز به آنها اعلام نمی‌شود که آنها برای دریافت جایزه مورد نظر هستند. موارد ثبت شده به مدت پنجاه سال مهروموم می‌شوند.

پس از اتمام مهلت اعلام نامزدی، یک کمیته موارد نامزدی را جمع‌آوری می‌کند تا به فهرست اولیه‌ای که از 200 نامزد تشکیل شده برسد. این فهرست برای کارشناسان منتخب در حوزه کار هر یک از نامزدها فرستاده می‌شود تا اینکه فهرست مذکور به 15 نامزد نهایی محدود شود. پس از آن گزارشی را به پیوست نظرات مربوطه تهیه می‌کند و آنرا به آکادمی یا بر حسب زمینه جایزه به دیگر نهاد مربوطه می‌فرستد.

برای روشنتر شدن اینکه این موسسات در چه حد و اندازه‌ای هستند، مجمع جایزه پزشکی را مثال می‌زنیم که 50 عضو دارد. اعضای مؤسسه تشکیل جلسه می‌دهند و برای انتخاب برنده(ها) جایزه رای‌گیری می‌کنند. روند انتخاب برنده نهایی در بین زمینه‌های گوناگون اندکی با هم متفاوت است. برای نمونه در ادبیات به ندرت به بیش از یک نفر جایزه اهدا می‌شود اما سایر جایزه‌ها معمولاً برای چند نام در نظر گرفته می‌شوند.

دانستنی‌ ها

در تاریخ جوایز نوبل تنها چهار نفر بوده‌اند که دوبار موفق به دریافت جایزه شده‌اند. این افراد عبارتند از:

ماری اسکلودوسکا کوری

• فیزیک [1903]: کشف رادیو اکتیویته

• شیمی [1911]: انزوای رادیوم خالص

  لینوس پاولینگ

• شیمی [1954]: نظریه اوربیتال به‌هم‌آمیخته

• صلح [1962]:عمل‌گرایی پیمان منع آزمایش‌های هسته‌ای

جان باردین

• فیزیک [1956]: اختراع ترانزیستور

• فیزیک [1972]: نظریه ابررسانایی

فردریک سانگر

• شیمی [1958]: ساختار مولکول انسولین

• شیمی [1980]: توالی ویروس نوکلئوتاید

علاوه بر این، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در سال‌های 1917، 1944 و 1963 جایزه صلح نوبل را دریافت کرد. دو جایزه اول، بطور ویژه به خاطر تلاش‌های این گروه در طی جنگ‌های جهانی اعطا شدند.

 تنها خواهر-برادرانی که برنده جایزه نوبل شدند جان تینبرگن (اقتصاد 1969) و برادر کوچکترش نیکو تینبرگن (پزشکی، 1973) بودند.

تاکنون دو نفر برنده هر دو جایزه اسکار و نوبل بوده‌اند. جورج برنارد شاو از ایرلند در سال 1925 جایزه ادبیات نوبل و در سال 1938 به خاطر بهترین بازی روی صحنه، جایزه اسکار را به خود اختصاص داد و ال گور آمریکایی که در سال 2007 نوبل صلح را به خاطر تلاش برای پایان جنگ عراق و در فوریه 2008 اسکار بهترین فیلم مستند برای کارگردانی فیلم یک حقیقت آزاردهنده را به دست آورد.