فوتبالیست فیزیکدان، از مدال المپیک تا جایزه نوبل

نیلز بور؛ فوتبالیست فیزیکدان / اختصاصی آسمونی - مهدی زارعی

از مدال المپیک تا جایزه نوبل

در تاریخ فوتبال ، کمتر بازیکنی این فرصت را یافته است که در مشاغلی غیر مرتبط با فوتبال به شهرت برسد . اما این مساله در مورد برخی از بازیکنان صدق نمی کند . به طوری که آنها اکنون در زمینه شغلی به جز فوتبال ماندگار شده اند از جمله خانواده بور . نیلز هنریک داوید بور اکنون به عنوان یک فیزیکدان مشهور شناخته می شود . پسری دانمارکی و متولد 7 اکتبر 1885 در کپنهاگ . پدر او ، پروفسور کریستین بور ، استاد فیزیولوژی دانشگاه کپنهاگ و مادرش اِلن آلدر بور دختر یک خانوادهٔ یهودی دانمارکی و سرشناس در مراکز بانکی و پارلمانی بود . جنی و هارالد خواهر و برادر نیلز بودند و مقدر بود شهرت این خانواده توسط این دو برادر به اوج برسد . هر دو برادر به فوتبال علاقه مند بودند و به سرعت در تیم Akademisk Boldklub ( آکادمیک فوتبال کلوب ) ، جایی برای خود پیدا کردند . نیلز دروازه بان بود و هارالد هم که متولد 2 آوریل 1887 بود ، خیلی زود و از 16 سالگی در همین باشگاه به بازی پرداخت . دو سال بعد و در سال 1905 ، هر دو برادر در این تیم بازی می کردند و به نظر می رسید آینده ای درخشان در برابر هر دو باشد؛ البته در فوتبال ...

سرانجام هارالد برای بازی در تیم ملی دانمارک انتخاب شد . آن هم در اولین حضور رسمی فوتبال در بازیهای المپیک در مسابقات لندن ( 1908 ) .  هارالد در اولین مسابقه دانمارک و در برد ( 9 - 0 ) مقابل فرانسه موفق شد دو گل به ثمر برساند. بازی نیمه نهایی دانمارکی ها هم مقابل تیم اول فرانسه بود جایی که پرگل‌ترین دیدار فوتبال در تاریخ المپیک در 22 اکتبر 1908 رقم خورد و دانمارک با پیروزی ( 17 ـ 1 ) بر فرانسه راهی فینال المپیک لندن شد . بور در این بازی هم حضور داشت اما گلی به ثمر نرساند و شاهد بود که چگونه هم تیمی اش « ویلهلم ولفهاگن » به تنهایی 4 گل دانمارک را به ثمر رساند. اما در پایان بازی کسی از وی یاد نکرد . زیرا « سوفوس نیلسن » هم تیمی او به تنهایی 10 گل به ثمر رساند ! سرانجام در آخرین مسابقه دانمارک با دو گل از بریتانیای میزبان شکست خورد و خانواده بور صاحب یک مدال باارزش نقره از المپیک لندن شد . بعدها هارالد به بازی در آکادمیک فوتبال ادامه داد و در سال 1910 نیز یکی از بازیکنان تیمی بود که موفق شدند تیم آماتور انگلیس را در دیداری خاطره انگیز برای مردم دانمارک ( 2 - 1 ) شکست دهند . هارالد از فوتبال به شهرتی فراوان دست یافت . آن قدر زیاد که وقتی می خواست از پایان نامه دکترای خود دفاع کند ، بیشتر حاضران در جلسه دفاع او ، علاقه مندان به فوتبال بودند نه ریاضیدانان ! در این سالها نیلز بیشتر مشغول درس شده بود تا فوتبال ؛ او در سال 1903 در رشتهٔ فیزیک دانشگاه کپنهاگ اسم نوشت و با انجام آزمایشهایی دربارهٔ نیروی کشش سطحی آب و اندازه‌گیری آن نیرو ، توانست خود را برتر از سایر دانشجویان نشان دهد . او با همین تحقیقات موفق شد مدال طلای آکادمی علوم و ادبیات دانمارک را به‌دست‌آورد . نیلز در سال 1911 با نوشتن پایان‌نامه‌ای دربارهٔ نظریهٔ الکترونی فلزات که تأکید آن بر نارسایی‌های فیزیک کلاسیک درتوضیح رفتار ماده در سطح اتمی بود درجهٔ دکترای خود را دریافت کرد .

بور با راهنمایی های جوزف تامسون فیزیکدان که معتقد بود الکترون ها مثل هسته های هندوانه در یک اتم قرار دارند راهی آزمایشگاه رادرفورد در شهر منچستر شد . نیلز از الگوی هسته‌ای اتم که در سال 1910 توسط رادرفورد عرضه شده بود استفاده کرد تا نکات زیر را روشن سازد : خواص شیمیایی یک اتم از جمله جای آن در جدول تناوبی بستگی به آرایش الکترونهای آن دارد . خواص پرتوزایی با هسته مرتبط است . فروپاشی پرتوزا ، بار هسته و در نتیجه تعداد الکترونها و هویت شیمیایی اتم را تغییر می‌دهد . ایزوتوپها متناظرند با اتمهایی که دارای الکترونهای یکسان اما هسته‌های جرمی متفاوت‌اند . وی پس از آن توانست به رابطهٔ میان عدد اتمی یک عنصر ، که فشرده و خلاصه‌ای از رفتار شیمیایی آن به‌شمار می‌رود و تعداد الکترون‌های موجود در اتم پی‌برد . بور در سال 1912 به دانمارک بازگشت و به سمت دانشیاری فیزیک دانشگاه کپنهاک منصوب شد . ده سال بعد نیلز اولین فیزیکدان دانمارکی شد که جایزه نوبل فیزی را به ارمغان می آورد . دومین مدال برای خانواده بور . این بار در رشته موروثی خانواده ! هارالد در 11 ژانویه 1951 از دنیا رفت . نیلز هم تا 18 نوامبر 1962 زنده بود . اما افتخارات این خانواده ادامه پیدا کرد و آگه بور فرزند نیلز و برادرزاده هارالد در سال 1975 برنده جایزه نوبل شد و افتخارات خانوادگی را ادامه داد .