مجموعه کاخهای نیاوران

کاخ نیاوران یا کاخ موزه نیاوران، در گوشه شمال شرقی باغ نیاوران قرار دارد. این کاخ در مجموعه باغ نیاوران در میدان نیاوران شهر تهران واقع شده و مساحت آن حدود 11 هکتار است. کاخ نیاوران اقامتگاه تابستانی محمدرضا شاه پهلوی بود. این کاخ یکی از مکان‌های شاخص گردشگری در شهر تهران است.

معرفی کاخ نیاوران

کاخ نیاوران ییلاق خانواده محمد رضا شاه پهلوی بود. پس از انقلاب ایران در سال 1357، کاربری کاخ نیاوران تغییر کرد و به موزه‌ای تاریخی تبدیل و بازدید از آن برای عموم مردم میسر شد. کاخ نیاوران در مجموعه تاریخی-فرهنگی نیاوران با نام کاخ اختصاصی نیاوران شناخته می‌شود و بخش‌های مختلفی دارد. تا سال 1378 کاخ نیاوران به‌صورت مشترک با کاخ سعد آباد اداره می‌شد؛ اما پس از آن مجموعه‌ای مستقل شده است. در این مجموعه اطلاعات تاریخی مستندی از دوره‌های تاریخی پهلوی و قاجار موجود است.

باغ نیاوران در اطراف کاخ اختصاصی نیاوران و دیگر کاخ‌ها و ساختمان‌های این مجموعه، طبیعتی بسیار چشم‌نواز دارد. درختان قطور باغ نیاوران، سر به فلک کشیده‌اند و هوای باغ را نسبت به محله‌های اطراف به‌طرز محسوسی بهتر کرده‌اند.

کاخ نیاوران تهران در تاریخ 6 خرداد سال 1377 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در حال حاضر این مجموعه فرهنگی-تاریخی از برجسته‌ترین جاهای دیدنی تهران به شمار می‌رود. کاخ نیاوران معماری ساده و در عین حال مدرنی دارد. در این ساختمان گچبری‌های زیبا، آینه‌کاری و کاشی‌کاری‌های برجسته به چشم می‌خورند. در این کاخ تابلوهای نفیس اثر نقاشان معروف داخلی و خارجی به یادگار مانده است. فرش‌های دستباف ارزشمند و ظروف و وسایل تزئینی گران‌بها، از دیگر اشیای دیدنی در کاخ نیاوران است.

تاریخچه کاخ نیاوران

قدمت کاخ نیاوران به دوران پهلوی می‌رسد و پیش از سکونت خاندان پهلوی در این کاخ و باغ نیاوران، پادشاهان قاجار از این باغ به‌عنوان ییلاق تابستانی استفاده می‌کردند. در گذشته منطقه نیاوران در شمیرانات تهران بسیار کوچک‌تر از امروز بود و بافت شهری نداشت. در حقیقت شمیران و مناطق اطراف آن خارج از تهران و روستایی بودند. به‌دلیل نزدیکی به کوه و آب و هوای عالی در این محدوده از شمال تهران، فتحعلی شاه دستور داد تا باغ و عمارتی برای ییلاق در تابستان در این محدوده برایش بسازند.

در آن زمان اطراف محدوده امروزی نیاوران روستایی بود. معروف‌ترین روستا در آن ناحیه روستای «گرده وی» نام داشت و نیزاری وسیع در همسایگی این روستا قرار گرفته بود. به دستور فتحعلی شاه در محل نیزارها باغ و کاخ ییلاقی را ساختند. به همین دلیل باغ ییلاقی فتحعلی شاه با نام «نی آوران» شناخته می‌شد که به مرور زمان، به «نیاوران» تبدیل شد.

پس از فتحعلی شاه، دیگر پادشاهان قاجار نیز در باغ نیاوران کاخ‌های اختصاصی خود را بر پا کردند. محمد شاه قاجار بنایی کوچک در باغ نیاوران ساخت و به‌دنبال آن ناصرالدین شاه قاجار دستور به ساخت عمارتی داد که نام آن را کاخ صاحبقرانیه گذاشت. آخرین عمارت ساخته شده در این باغ در زمان قاجاریه، کوشک احمد شاهی بود.

تا زمان محمد رضا شاه پهلوی باغ نیاوران و کاخ‌های آن تغییر قابل توجهی نکرده بودند؛ اما در سال 1337، به دستور محمد رضا شاه پهلوی کاخ فتحعلی شاه قاجار را ویران کردند و کاخ نیاوران امروزی را ساختند. در ابتدا ساختمان اختصاصی کاخ نیاوران به‌منظور پذیرایی از مهمانان خارجی طراحی شده بود؛ اما پس از اتمام ساخت، محل سکونت خانواده محمد رضا پهلوی شد. کاخ نیاوران در سال 1346 به بهره‌برداری رسید.

امروزه فضای باغ نیاوران را کاخ اختصاصی نیاوران، کاخ صاحب‌قرانیه و موزه حوض‌خانه، کوشک احمد شاهی، موزه جهان‌نما، کتابخانه اختصاصی، موزه خودروهای اختصاصی و باغ کتیبه‌ها تشکیل می‌دهند.

کاخ نیاوران کجاست؟