نانو تکنولوژی در ایران

ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در ایران با الهام از برنامه پیشگامی ملی نانوفناوری در بسیاری از کشورهای دنیا و خصوصاً ایالات متحده آمریکادر پاییز 1382، پیرو دستور سید محمد خاتمی، رییس جمهور وقت در مورد توجه جدی به فناوری نانو و برنامه ریزی برای توسعه آن "به صورت رسمی و با ساختار فعلی" تشکیل شد. وظیفة اصلی این ستاد، تعیین مسیر حرکت و اولویت‌های ملی کشور، رفع موانع در زمان اجرا و خدمت‌رسانی به بخش‌های اجرایی خصوصی و دولتی برای توسعة فناوری نانو می‌باشد. ستاد ویژه توسعه فناوری نانو می کوشد تا از طریق چشم‌اندازسازی، ارائة تسهیلات، ایجاد بازار و رفع مشکلات، زمینة فعالیت بخش خصوصی و تولید ثروت در جامعه را فراهم آورد.

تاریخچه

تاریخچه تشکیل ستاد به اواخر سال 1379 و اوایل سال 1380 باز می‌گردد. در این زمان پروفسور غلامعلی منصوری استاد دانشگاه ایلینویز در شیکاگو طی ملاقاتی با مرحوم دکتر محمد تقی ابتکار که در آن زمان مشاور علم و فناوری آقای خاتمی بود، اهمیت و جایگاه فناوری نانو و تاثیر آن در آینده علمی و صنعتی دنیا را بیان کرد. دکتر ابتکار پس از آن طی نامه‌ای که بعدها به سند اصلی توجه دولتی ایران به فناوری نانو تبدیل شد، از سید محمد خاتمی تقاضا نمود برای راه اندازی مجموعه‌ای منسجم جهت تمرکز بر موضوع نانوفناوری اقدام کند و پیشنهاد اولیه او شکل گیری چنین تشکلی در دفتر همکاری‌های فناوری رییس جمهور بود که مورد توجه و تایید خاتمی قرار گرفت. بعد از آن کمیته مطالعات سیاست نانوتکنولوژی در دفتر همکاری‌های فناوری ریاست راه اندازی شد که از سال 1380 تا 1382 با همین نام به فعالیت ادامه داد و در سال 1382 به ستاد ویژه توسعه فناوری نانو تبدیل شد.

ترکیب ستاد

ستاد ویژه توسعه فناوری نانو با ترکیب زیر تشکیل گردید:

معاون اول رییس‌جمهور (در دولت نهم، معاون علم و فناوری رییس جمهور)(رئیس ستاد)

رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (در دولت نهم معاون برنامه ریزی رییس جمهور)

وزیر امور اقتصادی و دارایی

وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

وزیر جهاد کشاورزی

وزیر صنایع و معادن

وزیر علوم، تحقیقات و فناوری

وزیر نفت

رییس دفتر همکاری‌های فناوری ریاست جمهوری (دبیر ستاد)

پنج نفر از صاحب‌نظران و مدیران برجسته کشور به انتخاب رییس ستاد

وظایف ستاد

تصویب اهداف، راهبردها و سیاستهای کلان و برنامه‌های ملی توسعه فناوری نانو درکشور
تقسیم وظایف کلی دستگاه‌ها و تعیین مأموریت‌های بخشی و هماهنگی آنها در قالب برنامه بلندمدت ملی
نظارت عالی بر تحقق اهداف و برنامه‌ها

دبیرخانه ستاد

دبیرخانه ستاد به پیشنهاد رییس جمهور در دفتر همکاری‌های فناوری ریاست جمهوری قرار دارد و وظایف آن به شرح زیر است:
هماهنگی امور اجرایی ستاد
مطالعه و تدوین پیش‌نویس اهداف، سیاستها و راهبردها با همکاری کمیته‌های فناوری نانو دستگاههای مرتبط و استفاده از مشاوران و کانونهای تفکر کشور
ارزیابی و تهیه گزارشهای پیشرفت کار از فعالیتهای بخشها و تحقق اهداف ملی برای بررسی در جلسات پیگیری ستاد
پیگیری موارد خاص که از طرف ستاد برعهدة دبیرخانه گذاشته می‌شود.

برنامه‌های ستاد

در جلسه ستاد مورخ 3/9/1383 در حضور رئیس جمهور وقت و رئیس و اعضای ستاد، کلیات برنامه بلندمدت توسعه فناوری نانو مورد تایید قرار گرفت و مقرر شد پس از تکمیل، بر اساس بند ب مادة 43 قانون برنامة چهارم توسعه، به هیأت دولت ارائه گردد. این سند با نام "راهبرد آینده" در تاریخ 2/5/84 در جلسه هیئت دولت به تصوِیب رسید. پس از تصویب سند راهبرد آینده که حاوی 3 هدف کلان، 12 استراتژی و 53 برنامه اجرایی است، قرار شد تمام برنامه‌های ستاد از جمله برنامه کوتاه مدت ذکر شده در قالب سند راهبرد انجام شوند. به منظور تعیین سیاست‌های کلان ستاد در هر یک از برنامه‌های 53 گانه و همچنین نظارت بر حسن اجرای این برنامه‌ها توسط دستگاه‌های مسئول، چهارکارگروه در سال 1384 تشکیل گردید. این چهارکارگروه عبارتند از:
1- کارگروه توسعه منابع انسانی 2- کارگروه زیرساخت‌های توسعه فناوری 3- کارگروه ترویج و تقویت بستر فکری-فرهنگی 4- کارگروه توسعه فناوری و تولید
هر کارگروه متشکل از نمایندگان دستگاه‌های عضو ستاد است و وظیفة تهیه آیین نامه‌ها و دستورالعمل‌های لازم برای اجرای برنامه‌های 53 گانه و ارزیابی و نظارت بر حسن اجرای آنها را به عهده دارد. آیین نامه‌های تدوین شده در کارگروه‌ها از طریق سایت اینترنتی ستاد اطلاع رسانی می‌شود.
در سال 1386 براساس تجربیات سه سال اجرای سند راهبرد آینده، ستاد اقدام به بازنگری و بهبود برنامه‌ها در چارچوب سند ده ساله برای سه سال 1387-1389 نمود و سند تکمیلی دوم راهبرد آینده تدوین گشت. این سند در سایت ستاد موجود است.

افراد کلیدی در توسعه نانو در ایران

سید محمد خاتمی، پنجمین رییس جمهور ایران و مبدع حمایت دولت از فناوری‌های نوین عموماً و نانوفناوری به طور خاص
محمدرضا عارف، معاون اول رییس جمهور در دولت خاتمی و اولین رییس ستاد توسعه فناوری نانو
مرحوم محمد تقی ابتکار، استاد فقید پردیس دانشکده‌های فنی دانشگاه تهران، مشاور ارشد علم و فناوری رییس جمهور و طراح ایده ستاد ویژه نانو
غلامعلی منصوری استاد دانشگاه ایلینویز، شیکاگو، آمریکا، اولین پیشنهاد دهنده و مطرح کننده فناوری نانو در ایران
هاشم رفیع تبار، استاد مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات، بزرگترین نانوتکنولوژیست ایرانی و صاحب بهترین مقاله مروری نانولوله‌های کربنی در سال 2005
سید رضا سجادی، رییس سابق دفتر همکاری‌های فناوری ریاست جمهوری و دبیر سابق ستاد نانو و سفیر فعلی ایران در روسیه
علی محمد سلطانی، مسئول کمیته مطالعات سیاست نانوتکنولوژی و مدیر دبیرخانه ستاد نانو از آغاز تا کنون
سعید سرکار، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، عضو حقیقی و دبیر فعلی ستاد نانو
علی بیت اللهی استاد دانشگاه علم و صنعت و عضو حقیقی ستاد از آغاز تا کنون

رویدادهای کلیدی در توسعه نانو در ایران

1379: جرقه آغازین مطرح شدن فناوری نانو در ایران، تشکیل کمیته مطالعات سیاسیت نانوتکنولوژی
1380 : تاسیس اولین تشکل دانشجویی نانو در ایران، چاپ اولین کتاب فارسی نانوفناوری
1382 : تشکیل ستاد ویژه توسعه فناوری نانو با ابلاغ رییس جمهور
1383 : تصویب برنامه ده ساله توسعه فناوری نانو در هیئت دولت، تخصیص بودجه مناسب به ستاد نانو، تاسیس اولین شرکت نانوفناوری در ایران
1384 : تعلیق بخش زیادی از بودجه ستاد در دولت نهم و درگیری‌های اجرایی، فراخوان پروژه‌های نانو در کل کشور
1385: بازگشت ستاد به روال عادی فعالیت‌ها و ادامه برنامه، اوج گیری حمایت‌های تشویقی ستاد، تولید اولین محصول تجاری بر مبنای نانو در ایران
1386: شروع فعالیت ستاد زیر نظر معاونت علمی و فناوری رییس جمهور، بهبود چشمگیر وضعیت مکانی ستاد و متعاقب آن گسترش فعالیت ها
1386: تدوین و تصویب سند دوم راهبرد آینده برای سال‌های 1387 تا 1389
1387: گسترش همکاری‌های بین‌المللی، صعود ایران در رتبه انتشار مقالات علمی در زمینه نانو، پیشرفت عددی ثبت اختراعات بین‌المللی نانو با مبدا ایران