آثار و اختراعات زکریای رازی

محمد زکریای رازی آثار ماندگاری در زمینه پزشکی و شیمی و فلسفه نوشته‌ است و به‌ عنوان کاشف الکل، جوهر گوگرد (اسید سولفوریک) و نفت سفید مشهور است. وی همچنین درباره کیهان‌ شناسی، منطق و ریاضیات نیز آثاری دارد. آسمونی در این بخش به معرفی آثار و اختراعات زکریای رازی می پردازد.

آثار پزشکی

• الحاوی، یک دوره کامل علم طب تا دوران رازی است.
• الکناش المنصوری، که الطب المنصوری نیز خوانده می‌شود.
• المرشد، که الفصول فی الطب نیز نامیده می‌شود.
• من لایحضره الطبیب، نام دیگر کتاب طب الفقراء است.
• المدخل الی الطب، پیش‌درآمد و مقدمه علم طب
• الرد علی الجاحظ فی مناقضةالطب، که در آن رازی نظر جاحظ معروف را که نقض علم طب را رد می‌کرده، را رد کرده‌است..
• الطب الملوکی، این کتاب یک دوره بیماری‌شناسی است.
• القراباذین الکبیر
• القراباذین الصغیر
• کتاب الجدری و الحصبه که برجسته‌ترین اثر خدمت فرهنگ اسلامی به علم پزشکی بشمار می‌رود.
• التقسیم و التشجیر، که رازی در این کتاب تقسیمات امراض و علت‌های آن‌ها را با شرح و بیان به طریق طبقه‌بندی آورده‌است.
• الحصی فی الکلی و المثانه، در باب سنگ کلیه‌ها و مثانه‌است.
• القولنج، در این کتاب از اقسام و انواع قولنج‌ها بحث می‌شود.
• اوجاع المفاصل (دردبندها)
• منافع السکنجبین، در باب خواص سکنجبین و موارد مصرف و تجویز آن است.
• دفع مضار الاغذیه، درباره پیش‌گیری از ضررهای غذاها است.
• ''تقدیم الفاکهه قبل الطعام و تاخیر هامنه،'' درمورد خوردن میوه قبل و بعد از غذا است.
• الابدال، کتابی است مختصر درباب بدل و جانشین داروها.
• الادویه الموجوده بکل مکان، درباره داروهایی که آسان درهرجا یافت می‌شود، است.
• الابنه و علاج‌ها
• فی هیئه القلب (تشریح قلب)
• فی هیئه الانثین (تشریح خصیه‌ها یا خایه‌ها)
• فی هیئه الصماخ (تشریح پرده گوش)
• فی هیئه العین (تشریح چشم)
• فی هیئه الکبد (تشریح کبد)
• الرد علی الناشی فی نقضه الطب، در باب رد رازی بر نقض ناشی است که علم طب را نقض کرده‌است.
• فی المحنه الطبیب و کیف ینبغی ان یکون حاله فی نفسه و بدنه و شربه، درباره امتحان طبیب و این‌که باید چگونه باشد.
• فیماجری بینه و بین جری الطبیب فی التوت عقیب البطیخ، مباحثه و گفتگو بین رازی و جریر در باب خوردن توت پس از خربزه
• فی العله التی تحدث الورم و ازکام فی روس بعض الناس وقت الورد، در سبب آن‌که ورم و زکام در سر بعضی از مردمان وقت گل سرخ عارض می‌شود.
• فی الستفراغ المحمومین قبل النضج، در اینکه استفراغ قبل از بهبود لازم است.
• فی تبرید الماء عیل الثلج و تبرید الماء یقع الثلج فیه، درباره آبی که با برف سرد شده باشد و آبی که بر برف گذارده و سرد شده باشد.
• فی العله التی لها بزعم بعض الجهال الاطباء ان الثلج یعطش، در علت آن‌که بعضی از پزشکان نادان تصور می‌کنند که برف تشنگی می‌آورد.
• العلل القاتله، درباره بیماری‌های کشنده‌است
• فی علة الموت الحوی من السموم، درباره علت مرگ سریع ز سموم است
• اطمعه المرضی، درباب غذای بیماران است.
• الفالج
• اللقوه، عبارت است از فالج عصب صورت و نتیجه حاصل از آن کجی دهان می‌باشد
• فی ان الحمیه المفرطه تضر بالا بدان، در اینکه پرهیز مفرط برای بدن انسان مضر است.
• فی ان الطین المتنقل
• فی علة تعیش السمک، درآن‌که ماهی تشنگی آورد.
• فی العله التی لها صار الخریف ممرضا، در سبب آن‌که پائیز بیماری‌زا است.
• فی ان الطبیب الحاذق لبیس هومن قدر علی ابراء جمیع العلل و ان ذلک لیس فی الوسع، در اینکه طبیب حاذق قادر به درمان همه بیماری‌ها نیست و این امر در وسع انسان نمی‌باشد
• فی التلطف فی ایصال العلیل الی بعض شهواته، در لطف ورزیدن طبیب برای برخی بیماران دربعضی ازامیال آن‌ها
• فی العلع التی یذم لها بعض الناس و عوامها الطبیب و ان کان حاذقا، در سبب آن‌که بعضی از مردم و عوام‌الناس طبیب را رها می‌کنند هر قدر هم که حاذق باشد.
• فی العله التی لها ینجح جهال الاطباء و العوام و النساء اکثر من العلماء، در علت آن‌که پزشکان نادان و عوام و زنان بیش از پزشکان دانشمند توفیق می‌یابند.
• خطاء غرض الطبیب، درباره خطا و اشتباهات طبیب
• اختصار کتاب النبض الکبیر لجالینوس
• اختصار کتاب حیله البرءلجالینوس
• تلخیصه لکتاب العلل و الاعراض لجالینوس
• تلخیصه لکتاب العلل المواضع الالمه لجالینوس
• تلخیص کتاب فصول بقراط
• فیما لایلصق مما یقطع من البدن، درکتاب آمده‌است که بعضی از قسمت‌های بدن انسان ولو آن‌که کوچک باشد نمی‌توان آن‌ها را پیوند زد.
• فی العله التی لها لا یوجد شراب یفعل فعل الشراب الصحیح بالبدن، اثری را که مشروب سکر و غیر سکر در بدن می‌گذارد که بیان می‌دارد.
• کیفیه الاغتذاء، در باب کیفیت تغذیه‌است
• فی الاغراض الممیله لقلوب کثیر من الناس عن افاضل الاطباء الی اخسائهم، از عنوان کتاب بر می‌آید که نظرهای مردم از طبیب حاذق به پزشکان پائین‌تر متمایل می‌گردد.
• فی الجبر، درباره شکسته‌بندی است
• فی ان العله الیسیره بعضها اعسر تعرفا و علاجا من الغلیظه، در آن‌که بعضی از بیماری‌های آسان و پیش‌پا افتاده علاجشان مشکل‌تر از بیماری‌های شدید است
• تقسیم الامرض و اسبابها و علاجاتها علی الشرح، در طبقه‌بندی مشروح و علت‌ها و درمان‌های بیماری‌ها
• المشجر فی الطب علی طریق کناش
• فی العلل المشکله، در بیماری‌های صعب و مشکل
• کتاب الباه، از ضررها و اسراف وموقع و نافع امر باه و مواد مولد منی و تکثیر و رقت آن و غذاها و داروهای مولد و رفع‌کننده باه بحث می‌کند.
• فی السکر
• فی التعری و التدثر، در علت آن‌که حرارت گاهی با برهنه‌شدن و زمانی با پوشیده شدن برطرف می‌گردد.
• مایعرض فی صناغه الطب
• کتاب النقرس و عرق المدینی، درباره بیماری نقرس و پیوک
• کتاب الصدینه، درباره داروسازی است
• فی معرفه تطریف الاجفان، در شناسایی به‌هم زدن پلک‌های چشم
• فی شرف العین، در فضیلت و برتری چشم بر سایر حواس
• فی العمل بالحدید و الجبر، در اعمال جراحی با چاقو و شکسته‌بندی
• کتابه الکبیر فی العطر و الانجبات و الادهان، کتاب بزرگ رازی در عطر و انبه‌ها
• اثبات الطب، در اثبات علم طب
• کتابان فی التجارب
• فی الفصد، درباره رگ زدن و خون گرفتن
• فی النقرس
• فی العله التی صار النائم یعرق اکثر من الیقظان، در علت آن‌که افراد در خواب بیشتر از بیداران عرق می‌کنند.
• کتاب الفاخر
• فی صناعه الطب و وضعها و تمییزها
• برء الساء (درمان فوری)
• فی علاج العین بالحدید، در درمان چشم با چاقو
• فی الادویه العین و علاجها و مداواتها و ترکیب الادویه لما یحتاج الیه من ذلک، در داروها و درمان بیماری‌های چشم و ترکیب داروهای محتاج الیه
• کتاب سر الطب
• منافع الاعضاء (فیزیولوژی)
• کتاب صفات البیمارستان، در باب صفات بیمارستان
• فی الثقال الادویه المرکبه، درباب سنگینی داروهای مرکب
• کلام الفروق بین الامراض، در صفات و فرق بین بیماری‌ها
• کتاب الکافی فی الطب
• الاغذیه المختصره
• مقاله فیما سئل عنه فی انه لم صارمن قل جماعه من الانسان طال عمره
• تذکره مفیده
• فی اختلاف الدم، درباب اختلاف خون آدمی است
• اتخاذ ماءالجبن، درباره خواص آب‌پنیر است
• من کتاب الالبان فی منافع ماءالجبن، درباره خواص آب پنیر و شیر است
• مفید الخاص
• الخواص
• رساله لابی‌بکر محمد بن زکریا الرازی الیبعض تلامذته و قداختصه بعض الملوک
• الاکلیل (کتاب تاج)
• منافع المومیاء در باره خواص ومنافع مومیا است
• تدبیر الصبیان یا پزشکی کودکان که اولین کتاب در باره پزشکی کودکان به شمار می رود.

آثار کیمیا (شیمی)

در مورد کتاب‌های کیمیاوی رازی منابع مختلف آثار گوناگونی را نقل کرده‌اند فهرستی که در اینجا آمده‌است از رسالهٔ فهرست کتاب‌های تالیفی رازی اثر ابوریحان بیرونی در بخش کیمیائیات نقل می‌شود.

• المدخل التعلیمی
• علل المعادن و هوالمدخل البرهانی
• اثبات الصناعه
• کتاب الحجر
• کتاب التدبیر
• کتاب الاکسیر و یوجد علی نسختین
• کتاب شرف الصناعه
• کتاب الترتیب و هو الراحه
• کتاب التدابیر
• کتاب الشواهد
• کتاب محن الذهب و الفضه
• کتاب سرالحکماء
• کتاب سر
• کتاب سرالسر
• کتابان فی التجارب
• رساله الی فاین
• منیه المتمنی
• رساله الی الوزیر القاسم بی عبیدالله
• کتاب التبویب
• الرد علی الکندی فی رده علی الکیمیاء
• فی الرد علی محمد بن اللیث الرسائلی فی رده علی الکیمیائیین

آثار فیزیک

• سمع الکیان (سماع طبیعی)الهیولی الصغیر.
• الهیولی الکبیر.
• فی الزمان و المکان.
• فی الفرق بین ابتداء المدة و بین ابتداء الحرکات.
• فی اللذة.
• فی البحث عن الارض اهی حجریه اوطینیة.
• فی علة جذب المغناطیس الحدید.

آثار منطق

• المدخل الی المنطق.
• فی المنطق بالفاظ متکلمی الاسلام.
• کتاب البرهان.
• کیفیة الاستدلال.

آثار ریاضیات

• فی الهیئة.
• فی علة قیام الارض وسط الفلک.
• فی مقدار مایمکن ان یستدرک من النجوم.
• فی کیفیة الابصار.
• فی ان الکواکب علی غایة الاستدارة لیس فیها نتوء واعوار

آثار فلسفه

• میدان العقل
• العلم الالهی الصغیر علی رای سقراط.
• العلم الالهی الکبیر.
• فی الفلسفة القدیمة.
• نقض کتاب فرفوریوس الی انابو المصری
• السیره الفلسفیه.(این کتاب توسط عباس اقبال آشتیانی ترجمه شده و یک بار به همین نام در سال 1343 و بار دیگر با نام سیرت فلسفی 1315 خورشیدی به چاپ رسیده‌است.
• طب روحانی، در اخلاق و فلسفه.(این کتاب توسط پرویز اذکایی ترجمه شده و در سال 1382، در تهران به چاپ رسیده‌است.)
• فی حیل المتنبئین / مخاریق الانبیاء
• فی النبوات / نقض الادیان