رسانه ‌های جمعی

همانطور که می دانید رسانه ها نقش بسیار مهمی در تحولات جامعه دارند و همانطور که اطلاع دارید، تاثیرگذارترین رسانه ‌های جمعی، سینما و تلویزیون و اینترنت هستند. آسمونی در این بخش اطلاعات کامل و مفیدی در مورد رسانه ‌های جمعی و کارکردهای رسانه ‌های جمعی و وظایف رسانه ‌های جمعی برای شما عزیزان تهیه کرده است که دعوت می کنیم تا پایان همراهمان باشید.

رسانه چیست؟

پیش از تعریف «رسانه» و بیان ویژگی های آن، باید توجه داشت که ارتباط نه تنها یکی از عناصر مهم و اساسی زندگی گروهی انسان است، بلکه سنگ بنای جامعه و هسته اصلی تشکیل ساختمان اجتماعی است; چه اینکه بدون ارتباط، هرگز فرهنگ پدیدار نمی گشت و بدون فرهنگ، جامعه لباس وجود بر تن نمی کرد. از این رو، در نظام های اجتماعی کوچک و بزرگ همانند خانواده، اجتماعات روستایی، شهری، کشوری و بین المللی، ارتباط در انتقال دانش ها و مهارت ها و نگرش و باورها و ارزش ها، نقش برجسته داشته است و می تواند به شکل گیری و تغییر شناخت ها، عقاید، ارزش ها و رفتار انسان منجر گردد. به همین دلیل، ارتباط به عنوان یکی از ابزارهای اصلی تغییرات اجتماعی و سیاسی مطرح است. روشن است که ارتباط خود به خود صورت نمی گیرد، بلکه نیاز به ابزار است. رسانه را ابزار ارتباط دانسته اند و در تعریف آن چنین گفته اند: «رسانه وسیله ای است که فرستنده به کمک آن معنا و مفهوم موردنظر خود (پیام) را به گیرنده منتقل می کند. به عبارت دیگر، رسانه، وسیله حامل پیام از فرستنده به گیرنده است. کتاب، روزنامه، مجلّه، عکس، فیلم، نوار صوتی و تصویری، رادیو، تلویزیون، ماهواره و... نمونه هایی از رسانه هستند.»

البته ارتباط گاهی کلامی است که در آن پیام ها در قالب رمزهای کلامی به صورت شفاهی یا به شکل نوشتاری منتقل می گردد و گاه ارتباط غیرکلامی است که در قالب رمزهای غیرکلامی مثل طرّاحی، نقاشی و موسیقی منتقل می گردد.

ارتباط به لحاظ تعداد افراد درگیر نیز انواعی دارد که در این نوشتار، نوع ارتباط جمعی آن مورد نظر است. «ارتباط جمعی» نوعی ارتباط است که در آن افراد زیادی ناآشنا، غیرمشخص و نامتجانس، که به آسانی قابل شمارش نیستند، مشارکت دارند. سخنرانی در مجامع عمومی یا ارسال پیام از طریق برنامه های رادیویی، تلویزیونی و نشریات از این جمله است.

رسانه های جمعی علاوه بر ویژگی های مشترک، هر یک دارای مزیت ها و محدودیت های خاص خود هستند. اما درباره ویژگی های مشترک وسایل ارتباط جمعی، سادنی مید می گوید.

ویژگی های ذیل وسایل ارتباط جمعی را به ابزاری منحصر به فرد تبدیل کرده اند:

1. تعداد گیرندگان وسایل ارتباط جمعی نسبتاً زیاد است.
2. ترکیب گیرندگان بسیار متنوّع است.
3. با ارسال پیام از طریق وسایل ارتباط جمعی، نوعی تکثّر پیام به وجود می آید.
4. توزیع پیام سریع است.
5. هزینه برای مصرف کننده کم است.

در میان وسایل ارتباط جمعی، روزنامه، رادیو و تلویزیون بیش از هر رسانه دیگری وقت افراد جامعه را به خود اختصاص می دهند و این به خاطر ویژگی هایی است که آن ها دارا هستند. در این جا، به برخی از ویژگی های آن ها اشاره می کنیم:

الف. روزنامه: رسانه ای است که هر روز چاپ شده، در اختیار مخاطبان قرار می گیرد و دارای ویژگی های ذیل است:

1. به خاطر چاپ روزانه، تازگی خود را همیشه حفظ می کند.
2. از لحاظ شمارگان، در تعداد زیادی منتشر می شود، بر خلاف کتاب و مجلّه که تعدادشان محدود است.
3. مخاطبان خود را روزانه از اخبار و وقایع داخلی و خارجی باخبر می کند.
4. علاوه بر مطالب علمی و فکری، به داستان و سرگرمی هم می پردازد.
5. ارزان تر از سایر مطبوعات است. از این نظر، تعداد بیشتری قدرت خرید آن را دارند.

ب. رادیو: به عنوان رسانه ای صوتی، که پیام را به صورت امواج به مخاطبان می رساند، دارای ویژگی های ذیل است:

1. ارزانی و در دسترس بودن همگان;
2. حجم کم، سبکی، قابلیت حمل و نقل، نداشتن محدودیت مکانی;
3. طرز کار ساده و کاربرد آسان;
4. امکان استفاده انفرادی;
5. امکان کار کردن با برق و باتری;
6. قابل استفاده در موقعیت های گوناگون، در حال کار، رانندگی، آشپزی و مانند آن.

ج. تلویزیون: اگرچه تلویزیون بسیاری از ویژگی های یاد شده روزنامه و رادیو را ندارد، اما از جهات دیگر، دارای خصوصیاتی منحصر به فرد است که آن را از سایر رسانه های جمعی، حتی روزنامه و رادیو، متمایز می سازد.

اول، بیشترین مخاطب این رسانه، قشر کودک و نوجوان هستند و با توجه به وقت زیادی که کودکان و نوجوانان سال صرف دیدن برنامه های تلویزیونی می کنند، برنامه سازان آن را قادر می سازد با بهره گیری از برنامه های ارزشی و یا هر باور و ایده ای که خود تشخیص می دهند، رفتار فردی و اجتماعی آینده این مخاطبان را سمت و سو دهند; چه اینکه قشر مذکور در آینده ای نه چندان دور، در نقش های گوناگون اجتماعی ظهور کرده، همچون سرباز جبهه فرهنگی، هر چه را آموختند به منصه ظهور می رسانند.

دوم، رسانه مزبور توان بالایی در جهت پر کردن اوقات فراغت جوانان و حتی غیرجوانان دارد; چه اینکه می تواند با نشان دادن صحنه های تفریحی، ساعت ها افراد را به خود مشغول کند.

سوم، تلویزیون در کشور ایران بیش از رادیو و روزنامه مخاطب دارد; چون با پیروزی انقلاب اسلامی و برق رسانی به نقاط دورافتاده و شبانه روزی کردن برنامه های تلویزیونی و با توجه به ویژگی هایی که تصویر دارد، غالب افراد جامعه، حتی روستاییان رغبتشان برای تماشای تلویزیون بیش از رادیوست و این امر قابل مشاهده و ملموس می باشد. علاوه بر این، به خاطر رایگان بودن تماشای برنامه های تلویزیون (بر خلاف جوامع صنعتی که برای تماشای تلویزیون، باید حق اشتراک پرداخت کنند) و تنوّع شبکه ها (که فرد به دلخواه اجازه استفاده از هر کدام را دارد) این رسانه از روزنامه و خواندن آن ارزان تر است و با وجود سیستم «تله تکس»، حتی خبرهای نوشتاری را هم از طریق تلویزیون می خوانند.

چهارم، قدرت فوق العاده تصویر ـ به گونه ای که هر تصویری را برابر با هزار واژه دانسته اند ـ از دیگر ویژگی هایی است که رسانه هایی همچون روزنامه و رادیو ندارند. تلویزیون می تواند با بهره گیری از تصویر، بسیاری از ناگفتنی ها را به تصویر بکشد; بسیاری از ارزش هایی که به قلم و بیان نمی آیند، در تصویر متجلّی می گردند.

این ویژگی ها تلویزیون را رسانه ای پرقدرت ساخته است. امام خمینی(قدس سره) در این باره می فرماید: «دستگاه تلویزیون اگر آموزنده باشد، برای همه ملت آموزندگی دارد و اگر ـ خدای ناخواسته ـ انحراف داشته باشد، همه ملت را به انحراف می کشد.»

د. سینما: سینما رسانه ای تصویری است که پیام خود را در قالب تصویر به همراه صدا در اختیار مخاطبان خود قرار می دهد، هرچند از لحاظ قدرت تأثیر شباهت زیادی با تلویزیون دارد، اما به سبب محدودیت هایی همچون مکان و نیز گرانی آن برای مخاطب، بسیار محدودتر از روزنامه، رادیو و تلویزیون است. اما به لحاظ تأثیر، بسیار اثرگذار است.

تاثیرات انقلاب اطلاعات :

به باور گروهی از جامعه شناسان، عصر ما زمان انحصار رسانه های اطلاعاتی است و در چنبره این انحصار، راهی برای گریز از تأثیرات ناخودآگاه امواج رسانه ای وجود ندارد، امواجی که با ظهوری دلنواز وجود آدمی را تسخیر می کنند.

یکی از مسایلی که برای توجیه نظریه فوق مطرح می شود مسأله تفاوت ویژگی های جامعه شناختی بین جوامع پیام گیرنده و پیام رسان است بدین نحو که چون منابع خبررسانی در گستره جهانی معمولا در اختیار قدرتهای بزرگ و صاحب تکنولوژیهای برتر است و کشورهای مزبور از نظر جاذبه های فرهنگی و ویژگی های تمدنی در سطح بالایی قرار دارند. به همین لحاظ کشورهای مزبور از طریق رسانه های نافذ خود بر کشورهای پیام گیرنده که از نظر ساختارهای فرهنگی و درون مایه های مدنی در سطح پایینی هستند به صورت معنوی حکومت می کنند .

لذا حاکمیت معنوی یا حاکمیت امواج نامریی، تضمین کننده منافع ملی و اهداف فرهنگی کشورهای پیام رسان است؛ در واقع در این فرآیند نوع خاصی از جبر اطلاعاتی حاکم است. علاوه بر این، در روند جریانات تاریخی و فرآیندهای جامعه شناختی همواره کشورهای ضعیف، تابع و مطیع محض قدرت های بزرگ هستند به همین دلیل راهی برای گریز از چنین گرداب هولناکی ندارند.در نظر معتقدان به نظریه فوق در شرایط جبر رسانه ای انسان همانند موم در دستان ناپیدای امواج رسانه ای و پیام های گوناگون قرار دارد. به همین دلیل، اصولا امواج مزبور قادر به تعیین مسیر و اهداف روزمره و حتی آینده نیز خواهند بود. طرفداران نظریه جبر رسانه ای برای اثبات ادعای خود، شواهدی را به عنوان دلیل مطرح می سازند.

به عنوان مثال می گویند: روند فزاینده شبیه سازی و قرابت فرهنگی کشورهای پیام گیرنده با کشورهای پیام رسان دلیل روشنی بر این امر است، که هیچ کشوری نمی تواند خود را از خوراک فرهنگی جوامع پیام رسان بی نیاز کند و درد کوچک پنداری یا عقده حقارت خود را با داروی دیگری جز عناصر فرهنگی فرهنگ برتر زمان (کشورهای صاحب صنعت و فناوی برتر رسانه ای) درمان کند. دیدگاه جبر رسانه ای اصولا مبتنی بر این تفکر است که انسان را در مفهوم عام رسانه ای خود موجودی منفعل و پذیرا می داند، که این جریان انفعالی زمینه را برای تأثیرگذاری بیشتر پیامهای رسانه ای به ویژه در حوزه های فرهنگی و اجتماعی فراهم می آورد. دیدگاه فوق درباره انسان و رسانه مبین نوعی نگرش کوتاه، محدود و دور از واقعیت در مورد ماهیت انسان و بیانگر تحلیلی نادرست از روابط انسانی است و چنین اندیشه هایی ناشی از ناآگاهی از ابعاد وجودی بشر یا غرض ورزی های خاص است.

بسیاری از اندیشمندان علوم رفتاری و روان شناسان تجربی در تحلیل رفتارهای انسانی به ویژگی های مهم شناختی و ادراکی نوع بشر اشاره می کنند و ویژگی های مربوط به پردازش فکری در وجود انسان را به عنوان خصیصه برتر و مؤثر بشر مورد توجه قرار می دهند؛ ویژگی هایی که با اراده فعال و انتخابگر (الکترال) انسان در ارتباط است.

در دیدگاه جبر رسانه ای به ویژگی های مزبور، توجه چندانی نشده است و تفسیر و تحلیل های به ظاهر علمی به گونه ای جهت یافته اند که در نهایت به بی ارزش شدن افکار و اندیشه های انسانی منجر خواهد شد.

از نظر تفکر اسلامی، اراده و رفتارهای اندیشمندانه انسانی دارای اصالت و اهمیت است. در این دیدگاه انسان به عنوان برترین آفریده کردگار، در پرتویی از خرد و اندیشه قرار دارد که به یاری عنصر ایمان از ورود انسان به وادی جبر مطلق رسانه ای و پذیرش های شهوت گرایانه محض جلوگیری و انسان را با موجودیت و ماهیت انسانی خود حفظ می کند

کارکردهای رسانه ‌های جمعی

رسانه های گروهی دارای کارکردهای گوناگونی می باشند که از جمله مهم ترین آن عبارتند از:

1. کارکرد فرهنگی رسانه ‌های جمعی

اگر فرهنگ را مجموعه ای منسجم از آراء، عقاید، ارزش ها، هنر، آداب و رسوم که توسط غالب افراد جامعه پذیرفته شده است و از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود بدانیم که ارائه مباحث نظری درباره هریک از موارد یادشده را می توان کارکرد فرهنگی رسانه ها به حساب آورد; امروزه بسیاری از افراد بخش عمده معلومات خود را مرهون برنامه های رادیویی و تلویزیونی و یا بهره گیری از رسانه های نوشتاری هستند و این امر در مورد قشر کودک و نوجوان به آسانی قابل مشاهده است; زیرا آنان بیش از دیگر اقشار وقت صرف دیدن تلویزیون می کنند.

2. کارکرد سیاسی رسانه ‌های جمعی

در عصر حاضر، رسانه ها با بهره گیری از قدرت تأثیر فوق العاده خود، به راحتی می توانند جریانات و گرایش های سیاسی را برای مخاطبان خود راهبری یا تبیین کنند. عینی ترین کارکرد رسانه ها در دنیای امروز در همین بخش ظاهر شده و به تعبیر تافلر بشر امروز کاملا از رسانه ها منفعل است، بخصوص در بعد دموکراسی و امور سیاسی آینه تمام نمای رسانه هاست. چه کسی است که نداند ابر رسانه ها کاملا در اختیار گرایش های سیاسی صهیونیسم بین المللی بوده و اجراکننده برنامه های سیاسی مورد علاقه آن ها هستند؟

با یک نگاه گذرا به تاریخ سیاسی معاصر، به خوبی می توان دید که بسیاری از منازعات و کشمکش های سیاسی با یاری و یا هدایت و پرچم داری رسانه ها تبدیل به جریانات قومی ـ سیاسی شده و یا تعدیل و حتی خاموش گردیده اند.

3. کارکرد اطلاعاتی رسانه ‌های جمعی

امروزه قسمت عمده ای از انتظارات مخاطبان رسانه ها، دریافت اخبار و اطلاعات روزمرّه است. از این نظر، رسانه های جمعی را دارای حضور بسیار جدّی و مؤکد در متن زندگی خود می دانند.

افراد جامعه غالباً اطلاعات لازم را از طریق رسانه های نوشتاری و تصویری و یا صوتی به دست می آورند. برای مثال، اگر هرد فرد بنا به گرایش هایی که آن ها دارند هرچند نخواهد از برنامه های تلویزیونی بهره بگیرد، دست کم اخبار آن را مورد توجه قرار می دهد.

4. کارکرد تفریحی رسانه ‌های جمعی

شنیدن و دیدن فیلم ها، نمایش نامه ها، مسابقات و سرگرمی ها، سرودها و اشعار مفرّح که از طریق رسانه های صوتی و تصویری پخش می شوند، در کنار مطالعه و ملاحظه قصه ها، که در مطبوعات چاپ و منتشر می گردند، قسمت زیادی از اوقات فراغت افراد را به خود اختصاص داده اند، به گونه ای که امروزه بسیاری از افراد برای پر کردن اوقات فراغت خود به رسانه پناه می برند و از طریق مشاهده برنامه های تفریحی، خود را سرگرم می کنند. برای مثال، در کشور خود ما ایران، بسیاری از افراد به جای مبتلا شدن به برخی راه های انحرافی و سرکردن با گروه های کجرو، ترجیح می دهند در منزل و با بهره گیری از برنامه های ورزشی و تفریحی، اوقات فراغت خود را پر کنند. استقبال از شبکه های «تهران» و «سوم» خود گواهی دهنده این واقعیت است; زیرا شبکه های مذکور عمدتاً برنامه های تفریحی و سرگرمی ارائه می دهند.

رسالت رسانه ‌های جمعی

رسانه ها با توجه به توانمندی هایی که دارند، یکی از عوامل بسیار مهم دگرگونی ارزش ها، باورها و معیارهای ملّی می باشند، چه اینکه قادرند با برنامه ریزی های دقیق و کنترل شده، اندیشه های مردم یک جامعه را شکل دهند و رفتار آنان را به صورت دلخواه سمت وسو دهند. و این امر در دنیای امروز، که گروه های اولیه جای خود را به گروه های ثانویه داده اند و روابط عاطفی و چهره به چهره رنگ باخته اند، بسیار ملموس بوده و مردم بیش از پیش تحت تأثیر رسانه های جمعی قرار دارند و این موجب سنگین شدن مسئولیت رسانه ها و صاحبان و گردانندگان آن می شود.

ویلبور شرام، آنان را به مثابه «دروازه بانان جامعه» دانسته است و در این باره می گوید: دروازه بانان، که در سراسر شبکه های خبری جای می گیرند، شامل خبرنگارانند که باید تصمیم بگیرند در جریان یک دادگاه یا یک حادثه خاص یا تظاهرات سیاسی، کدام قسمت را متبلور سازند. کدام خبر را رها ساخته، کدامین خبر را در مجرای وسیله ارتباطی جای دهند. همچنین دروازه بانان مؤلّفان را نیز شامل می شوند; زیرا آنان باید تصمیم گیرند از کدام موضوع یا فرد سخن بگویند یا کدامین دیدگاه از زندگی را مطرح نسازند. تولیدکنندگان فیلم نیز باید تصمیم بگیرند از کدام صحنه، فیلم بگیرند. کتاب فروشان نیز باید تصمیم بگیرند کدام کتاب را برای فروش عرضه کنند، معلّمان باید تصمیم بگیرند کدام کتاب و یا مرجع را درسی تلقّی نمایند. تلخیص کنندگان وقایع نیز باید تصمیم بگیرند کدامین حادثه یا خبر را در خلاصه خود جای دهند.

سخن مزبور بدین معناست که صاحبان رسانه هر چه را خود خواستند نمی توانند عمل کنند، بلکه باید مسیری را پیش گیرند که به سلامت و صلاح جامعه و افراد آن منتهی می گردد. از این رو، لسول، یکی از صاحب نظران وسایل ارتباط جمعی، معتقد است که این وسایل باید به حراست از محیط و همبستگی بین اجزای جامعه و انتقال میراث اجتماعی از نسلی به نسل دیگر کمک کنند.

امام خمینی(قدس سره) درباره رسالت رسانه ها می فرماید: «این دستگاه ها ]رسانه ها [دستگاه های تربیتی است. باید تمام اقشار ملت با این دستگاه ها تربیت بشوند، یک دانشگاه عمومی است، دانشگاه ها، دانشگاه های موضعی است; این دانشگاه عمومی است; یعنی دانشگاهی است که در تمام سطح کشور گسترده است و وظیفه دارد که با مردم حکم معلم و شاگرد داشته باشد.»

در ماده 2 «قانون مطبوعات» مصوّب 1364 آمده است: «روشن ساختن افکار عمومی و بالا بردن سطح معلومات و دانش مردم در یک یا چند زمینه، در موارد خبری، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، دینی، هنری و امثال آن از رسالت مطبوعات است.»

مطبوعات و ارزش‌های رسانه ‌های جمعی

روشن است که مطبوعات به خاطر ویژگی های یادشده شان، توان فوق العاده ای در حفظ و ثبات و یا تضعیف و تغییر ارزش های حاکم بر جامعه دارند و به همین دلیل، افراد و گروه های فکری و سیاسی برای ترویج و تثبیت افکار، ایده ها و ارزش های شخصی و گروهی خود، به سراغ یکی از رسانه های نوشتاری می روند تا بتوانند از طریق این ابزار بی بدیل به مقصود خود نایل آیند; چه اینکه به خوبی می دانند که هر چه به کتابت درآید و با شمارگان بالا در اختیار مخاطبان قرار گیرد تا حد زیادی مسیر ماندگاری خود را هموار کرده است.

مناسب است گذری کوتاه به برخی از این مطبوعات داشته باشیم، تا ببینیم این رسانه که طبق قانون، باید مروّج ارزش های دینی و اسلامی باشد و در جهت تقویت و تحکیم ارزش های الهی گام بردارد چنین بوده است، و یا واقعیت عینی، امر تلخ دیگری را نشان می دهد. البته ناگفته نماند که هستند مطبوعاتی که کم وبیش در جهت رسالت خود گام برداشته و دست کم عامل تضعیف ارزش ها نیستند، ولی در اینجا تنها آن دسته از مطبوعات ذکر می شوند که عامل انحراف از ارزش ها هستند

نقش رسانه های جمعی، در تحولات اجتماعی

وسایل ارتباط جمعی به جامعه و افراد آن کمک می کند تا در مسیر و خط مشی معین خود موفق تر و با آگاهی و اطلاعات بیشتری حرکت کند، در چگونگی تعامل متقابل شهروندان تاثیر می گذارد و کنش ها و واکنش ها را جهت دار و متناسب با دیگر ابعاد جامعه می سازد. نهادهای اجتماعی را برجسته ساخته و گسترش می دهد و میان شهروندان احساسات عاطفی و روانی مشترکی می سازد.

 1 -کارکردهای اجتماعی رسانه ‌های جمعی

وسایل ارتباط جمعی به جامعه و افراد آن کمک می کند تا در مسیر و خط مشی معین خود موفق تر و با آگاهی و اطلاعات بیشتری حرکت کند، در چگونگی تعامل متقابل شهروندان تاثیر می گذارد و کنش ها و واکنش ها را جهت دار و متناسب با دیگر ابعاد جامعه می سازد. نهادهای اجتماعی را برجسته ساخته و گسترش می دهد و میان شهروندان احساسات عاطفی و روانی مشترکی می سازد.

آنتی گیدنز، جامعه شناس می نویسد که در بررسی های انجام شده در مورد تاثیر گذاری ها و کارکردهای وسایل ارتباط جمعی، به خصوص تلویزیون، تحقیقاتی صورت گرفته و از جمله آن، گزینه‌های گرایش به جرم و خشونت، نقش تلویزیون در زندگی سیاسی، تبعات پخش اخبار و ... می باشد. به گفته‌ی اقای گیدنز، دانشمندی به نام اندرسن شصت و هفت مورد از این تحقیقات را که در مدت بیست سال انجام شده بود و «تاثیر خشونت را بر گرایش اطفال به پرخاشگری مورد بررسی قرار داده بود، حدود سه چهارم این مطالعات مدعی یافتن چنین ارتباطی بود.»

بوجود آوردن هنجارها و ارزش های تازه اجتماعی و تغییر در شیوه رفتار افراد جامعه، یکی دیگر از کارکردها و نقش وسایل ارتباط همگانی در جامعه است. : « رسانه ها در پیدایش عادات تازه، شکل گیری فرهنگ های جدید منطقه ای و جهانی، تغییر در رفتار و خلق و خوی انسان، ... سهمی بزرگی بر عهده دارند. »

برخی از دانشمندان و آگاهان معتقدند که وسایل ارتباط جمعی می تواند به افراد کمک کنند تا در مسیر درست وصحیح حرکت کنند. آیت الله شیخ محمد آصف محسنی، دانشمند و فیلسوف افغانی می نویسند: « رسانه های همگانی می توانند مردم را به راه خیر و به راه شر تشویق کنند و لذا مصلحین ما باید به آن توجه زیادی مبذول دارند.» بدون شک رسانه های همگانی دارای کارکرد دو بعدی مثبت و منفی است و دیدگاه آیت الله، ناظر بر جهان بینی دینی و تکلیف عقلی و شرعی رسانه های همگانی در برابر اجتماع می باشد.

به عقیده ایشان، بر اساس مسئولیت بزرگی که رسانه های همگانی در قبال اجتماع دارد، می باید از تخریب ذهن جامعه و ایفای نقش های منفی زیر پرهیز نماید:

1. علیه دین تبلیغ نکند
2. زمینه های درگیری مذهبی و نژادی را به وجود نیاورد
3. به دیگران اهانت نکرده، بدون  مدرک دست به تحقیر شهروندان نزند
4. اطلاعات رسانی خلاف واقعیت نداشته باشد
5. برنامه های شهوت انگیز و مبتذل نشر نکند.

زیرا این موارد بر خلاف شان، هدف  و ارزش های جامعه بشری است و موجب سقوط انسان، انحطاط اخلاق اجتماعی و در نهایت مایه ضلالت و شقاوت انسان ها می شود که مغایر جامعه دینی و الهی است.

گی روشه در کتاب تغییرات اجتماعی به نقل از دانیل لرنر می نویسد:«وسایل ارتباط جمعی به نوبه خود موجب افزایش پدیده ای تحت عنوان تحرک روانی می گردد یا همچنین موجب ایجاد پدیده ای دیگر به نام یگانگی عاطفی می گردد که هر دو پدیده، سرانجام زمینه ساز نوسازی در جوامع بشری می گردد.»

سوزان کارتز از محققان علوم ارتباط جمعی در کتابی به نام « مسایل سیاست جهان» مفصلا به کارکرد ونقش رسانه ها پرداخته است و در مورد کارکرد اجتماعی وسایل همگانی می نویسند: « در دهه 1990 شبکه های خبر جهانی به استفاده روزافزون از فناوری ارتباطات ماهواره ای روی آوردند تا فیلم های کوتاه را به طور مستقیم برای بینندگان پخش کنند. برخی ناظران ادعا می کنند که قدرت عاطفی و تهییج کننده تصاویری که به طور مستقیم از رنج بشر، از مناطق جنگی یا از مناطق قحطی زده پخش می شود، فشارهای بی پایانی بر سیاستمداران تحمیل می کند و آنان را وا می دارد که برای از بین بردن رنج و عذاب این قربانیان، کاری انجام دهند. برخی مشتاقان و علاقمندان به مداخله بشردوستانه، نقش رسانه ها در ایجاد حرکت کلان صدها میلیون شهروند برای تلقی رنج بشر به عنوان مسئله همگانی می ستایند.»

دکتر معتمد نژاد معتقد است موارد ذیل، وظایف اجتماعی وسایل ارتباط همگانی را تشکیل می دهد:

1ـ خبری و آموزشی از وظایف رسانه ‌های جمعی

به باور این نویسنده برای آماده شدن در زندگی اجتماعی، باید در جریان حوادث و اتفاقات جاری در محیط باشیم تا بتوانیم مسئولیت اجتماعی و فردی خود را با آگاهی کامل انجام بدهیم.

پیچیدگی ها، همبستگی ها و وابستگی ها در ساختار نظام های اجتماعی، ایجاب می کند که وظیفه اصلی این وسایل، نشر جریان رویدادهای اجتماعی قرار بگیرد، تا انسان ها محیط زندگی را بهتر بشناسد، اهمیت و نقش آموزشی وسایل ارتباط جمعی در دنیای معاصر به حدی است که برخی از جامعه شناسان برای آن ها نقش « آموزش موازیی» باآموزش دایمی قایلی شده اند.

حتی برخی اذعان کرده اند که خانواده و نهادهای آموزشی درحال رها کردن نقش آموزشی و پرورشی خود به وسایل ارتباط جمعی می باشند.

2ـ هدایت و راهنمایی از وظایف رسانه ‌های جمعی

نقش رهبری کننده وسایل  ارتباطی و تاثیر آنها در بیداری و جهت دهی افکار عمومی، امروزه قابل تردید نیست و روز به روز از اهمیت خاصی برخوردار می شود. به عقیده این نویسنده، در بسیاری از تحولات جهانی، به خصوص نفی استبداد و نهادینه ساختن دموکراسی، رسانه های همگانی  نقش کلیدی داشته و به دلیل همین اهمیتش بود که مبارزه ها برای تحقق اصل آزادی مطبوعات به ثمر نشست و برای اولین بار در اعلامیه حقوق بشر و شهروند در انقلاب 1798 فرانسه به رسمیت شناخته شد و به تدریج در اقصی نقاط جهان به اجرا درآمد. به این طریق قدرت سیاسی حکومت ها تعدیل شد و مطبوعات به رکن چهارم دموکراسی تبدیل گردید.

3ـ تفریحی و تبلیغی از وظایف رسانه ‌های جمعی

در صورتی که ماهیت برنامه ها و محتوای پیام های منتشر شده برای پر کردن اوقات فراغت و سرگرمی باشد، نقش رسانه ها، تفریحی است. اما اگر روح و روان او را تحت تاثیر قرار داد و توجه او را به چیزی جلب و معطوف ساخت و یا ایجاد اعتقاد و باور ساخت، در آن صورت کارکرد و نقش رسانه ها، نقش تبلیغی به حساب می رود. از همین روی ساعات قابل توجهی از رسانه های همگانی به انجام این نقش اختصاص یافته است و انواع از برنامه های سرگرم کننده و برشورهای تبلیغاتی در آن ها تولید و نشر می گردد.

دکتر معتمد نژاد در پاورقی کتاب وسایل ارتباط جمعی، به لیستی از کارکردها و وظایف رسانه ها ارتباط جمعی اشاره می کند که توسط پروفیسور « روژه کلوس» استاد برجسته بلژیکی ارتباطات جمعی در مورد وسایل همگانی فهرست شده است. گر چند آوردن این فهرست در پاورقی، نشان می دهد که معتقدات این دانشمند چندان مورد قبول نویسنده کتاب نیست، اما به نظر می رسد، تذکرات روژه کلوس قابل توجه و بررسی جدی باشد.

روژه کلوس در بخش اجتماعی، سه مورد را به عنوان وظایف و کارکرد رسانه ها بر می شمارد:

• همبستگی اجتماعی
• سرگرمی
• روان درمانی

 

به عقیده این دانشمند، رسانه هایی ارتباط همگانی در قسمت ایجاد همبستگی ها در سطح خرد و کلان بسیار موثر و کارا می باشد. می تواند همنوایی اجتماعی ایجاد کند و از این طریق گرایش های نا به هنجار به سوی واگرایی های اجتماعی و افزایش فاصله های اجتماعی را ترمیم و برطرف سازد.

از سویی دیگر، این وسایل با انتخاب و گزینش نوع برنامه های که از لابلای پیام ها به مردم ارایه می کنند، خود می تواند به نشر پیام های بپردازد که مایه آرامش و سکون در فضایی روانی جامعه شود.

4ـ کارکردهایی فرهنگی از وظایف رسانه ‌های جمعی

در عرصه های فرهنگی نیز وسایل ارتباط جمعی می تواند نقش و کارکردهای موثری داشته باشند. از مسئولیت فرهنگ سازی گرفته تا ترویج، تقویت و نهادینه سازی آموزه ها، باورها و رفتارهای خاص و مطلوب در جامعه. مخصوصا رادیو، تلویزیون و سینما در میان وسایل ارتباط جمعی، ظرفیت و توان فوق العاده ای در تولید و مصرف الگوهایی فرهنگی دارد وآنها را به راحتی از طریق تولید و نشر برنامه های خاص می تواند در حرکت های فرهنگی جامعه جهت دهی نماید. ترویج انواع مدهای لباس، چگونگی تعامل و رفتار متقابل شهروندان، طرز حرکات و حرف زدن، شیوه ی مصرف و زندگی کردن، خودباوریهای فردی و اجتماعی، تقویت روحیه همبستگی و اتحاد، ترغیب شهروندان به تطبیق و رعایت مقررات جامعه، تلاش جهت بارور ساختن فرهنگ بومی و خرده فرهنگ هایی موجود در یک جامعه و ... مواردی هستند که در عمل اثرات آن از طریق این وسایل تجربه و درک شده است و وضوح و روشنی این تاثیر گذاری‌ها به حدی است که به استدلال نیاز ندارد.