بیوگرافی کارگردان ایرانی، مسعود کیمیایی

مسعود کیمیایی کارگردان و فیلمنامه نویس ایرانی است که قبل از انقلاب و بعد از انقلاب فعالیت های زیادی در زمینه سینما و تلویزیون انجام داده است. آسمونی در این بخش زندگینامه مسعود کیمیایی را به طور کامل به همراه سوابق او را برای شما عزیزان منتشر می کند.

مسعود کیمیایی (متولد 7 مرداد ماه 1320 در تهران) کارگردان و فیلمنامه‌نویس ایرانی است.

کیمیایی از چهره‌های بحث‌انگیز و جنجالی سینمایی ایران است. اکثراً وی را کارگردانی مؤلف و مؤثر دانسته‌اند که در شکل‌گیری بدنه اصلی سینما در ایران نقشی محوری داشته است. او با ساخت فیلم قیصر در سال 1348 نخستین بار دو قطب هنری و تجاری سینما را به هم پیوند داد و همراهِ داریوش مهرجویی از آغازگران موج نو در سینمای ایران بود. اغلب آثار کیمیایی در ژانر اجتماعی-سیاسی است. او علاوه بر فعالیت‌های سینمایی، نوشتن رمان و شعر را نیز تجربه کرده‌است.

کیمیایی در سال 1991 برای فیلم دندان مار نامزد جایزه خرس طلایی جشنواره فیلم برلین شد و جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره فیلم برلین نیز به او اهدا شد. همچنین در سال 1389 برای فیلم جرم، سیمرغ بلورین بهترین فیلم را از جشنواره فیلم فجر دریافت نمود. از فیلم‌های مهم کیمیایی می‌توان به قیصر، بلوچ، داش آکل، خاک، گوزن‌ها، خط قرمز، دندان مار، سرب و جرم اشاره کرد. در یک نظرسنجی که برای گزینش بهترین فیلم سینمای پیش از انقلاب 1357 ایران، که با رأی 27 تن منتقد و نویسنده اجرا شد، گوزن‌ها با 20 رأی بهترین فیلم سینمای پیش از انقلاب ایران شناخته شد. در رأی‌گیری دیگر از 55 منقد سینمایی ایرانی در سال 1381 نیز، فیلمِ گوزن‌ها با 17 رأی همراهِ باشو، غریبه‌ی کوچک کارِ بهرام بیضایی بهترین فیلم کل ادوار تاریخ سینمای ایران شناخته شد.

مسعود کیمیایی در روز 7 مرداد 1320 در کوچه سید ابراهیم خیابان ری تهران زاده شد که در جای دیگر محل تولد او خیابان چراغ‌برق یا چراغ‌گاز در کوچهٔ سراج‌الملک ذکر شده است. پس از آن به ترتیب در کوچه دردار، آصف‌الدوله، سقاباشی، عین‌الدوله و سرانجام در خیابان بهار ساکن شد. او دو خواهر و یک برادر دارد. دیپلم متوسطه را از دبیرستان بدر گرفت. بعد از پایان دبیرستان کم‌کم وارد عوالم روشنفکری شد و همراه چند تن از دوستان علاقه‌مند، گروه انتشارات طرفه را بنیاد نهاد. از همان دوره به موسیقی هم علاقه‌مند شد و چند ساز مانند پیانو و گیتار را در حد غیر حرفه‌ای می‌نوازد.

اما بیشترین کشش و علاقه او به سینما بود. او تاکنون سه بار ازدواج کرده است. او پس از طلاق از همسر اولش که دختری به نام «گیلا» از او دارد، با گیتی پاشایی (آهنگساز و خواننده1370–1348) ازدواج کرد که حاصل آن پولاد کیمیایی بود و پس از آن با گوگوش، خواننده سرشناس (1382–1370) ازدواج کرد. کیمیایی تحصیلات آکادمیک کارگردانی ندارد. تمام آموخته‌های تکنیکی و فنی او از سینما به حضور در گروه دستیاران فیلم قهرمانان به کارگردانی ژان نگولسکو و دستیاری ساموئل خاچیکیان در فیلم خداحافظ تهران محدود می‌شود. بهروز وثوقی، فرامرز قریبیان، نعمت حقیقی، اسفندیار منفردزاده و محمد تراب نیا چهره‌های اثرگذار بر روی آثار و فعالیت مسعود کیمیایی بودند.

کارنامه و فعالیت مسعود کیمیایی

مسعود کیمیایی فعالیت سینمایی خود را در سال 1345 با دستیاری ساموئل خاچیکیان در فیلم خداحافظ تهران آغاز کرد. اولین فیلمش بیگانه بیا را در سال 1347 و با تم جوان هوس‌باز و دختر فریب خورده در خانواده‌ای مرفه ساخت، که از ساختار مستحکمی برخوردار نبود و اقبال چندانی نیز در گیشه پیدا نکرد. یک سال بعد قیصر وضع را تغییر می‌دهد. قیصر گرچه در نمایش اول خود در میان عامه مردم مورد پسند واقع نشد، اما در اکران دوم رکورد فروش را شکست. قیصر به یک سمبل تبدیل می‌شود و داستانش هم به یک ژانر انتقام شخصی تبدیل شد.

اتفاقی که تا آن زمان در سینمای ایران کمتر رخ داده بود، اما کیمیایی با استفاده از همان فرمول‌های آشنای فیلم‌فارسی فیلمی غیرعادی ساخت که هم مخاطب را جذب می‌کند و هم به منتقدان نوید یک سینمای نوین را می‌دهد. بدینسان، قهرمان فیلم با بازی بهروز وثوقی به مردم معرفی می‌شود که ریشه در تاریخ و جغرافیای ایران دارد و مُبَلّغ نوعی انتقام فردی است که به مذاق ایرانیان ناموس پرست آن سال‌ها خوشایند می‌نماید. هچنین قیصر با دوری از تحرکات فیلم‌فارسی و با ساختاری نوین نگاه جدیدی را وارد سینمای آن دوره ایران کرد. این فیلم با موسیقی اسفندیار منفردزاده، تیتراژ عباس کیارستمی، میکس روبیک منصوری و بازی ناصر ملک مطیعی، جمشید مشایخی، بهروز وثوقی، پوری بنایی، ایران دفتری، غلامرضا سرکوب، بهمن مفید، شهرزاد و جلال پیشواییان در دو سال متوالی روی پرده سینماها رفت و به اثری ماندگار و قابل توجه در تمامی ادوار تبدیل شد. قیصر دارای دیالوگ‌های پر از واژه به زبان کوچه بازاری تهران اصیل بود. کیمیایی در سال ساخت قیصر بیست و هشت سال سن داشت.

در سال 1390 در نظرسنجی روزنامه بانی فیلم، قیصر از دید خوانندگان به عنوان تاثیرگذارترین فیلم سینمای ایران انتخاب شد. داش‌آکل در سال 1350 چهارمین ساخته کیمیایی محسوب می‌شود. این فیلم بر اساس داستان داش آکل از کتاب سه قطره خون نوشته صادق هدایت ساخته‌شده‌است. اکثر منتقدین داش آکل را اقتباس قابل احترام و فیلمنامه و دیالوگ فیلم را قابل توجه دانستند. مشارکت قابل توجه کیمیایی و بهروز وثوقی فیلم را اثری با شخصیت پردازی درست، قهرمان داستان همراه می‌سازد. گوزن‌ها فیلم بعدی کیمیایی در سال 1354 با بازی بهروز وثوقی و فرامرز قریبیان ساخته می‌شود، که به زعم بسیاری بهترین فیلم کیمیایی است و دو تیپ مختلف از قهرمان را در کنار هم قرار می‌دهد که در نهایت مکمل شخصیت هم می‌شوند. به باور بسیاری، این فیلم به‌همراه قیصر مهمترین آثار کیمیایی پیش از انقلاب را شامل می‌شوند. در رأی‌گیری از 55 فیلم‌شناس ایرانی در سال 1381 گوزن‌ها همراهِ فیلم باشو، غریبه کوچک اثر بهرام بیضایی بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران شناخته شده است. در گوزن‌ها شخصیت‌های داستان فیلم بسیار قوی ساخته می‌شوند. در همین سال پیچیده‌ترین مورد سانسور روی فیلم گوزن‌ها اعمال می‌شود و پس از نمایش در سومین جشنواره فیلم تهران یک سال توقیف می‌ماند و بعد هم با عوض کردن کامل داستان و فیلم‌برداری مجدد به آن اجازه نمایش داده شد. غزل فیلم بعدی او که اقتباسی از کتابی از نویسندهٔ معتبر خورخه لوئیس بورخس است، متفاوت‌ترین و عجیب‌ترین فیلم کارنامه وی از دیدگاه برخی از منتقدین لقب گرفت.

وی برای این اثر از سوی برخی‌ها مورد تمجید قرار گرفت و مدال نقره جشنواره بین‌المللی فیلم مانهایم-هایدلبرگ را از آن خود نمود. کیمیایی پس از آن سفر سنگ را در سال 1356 ساخت که به‌نوعی جنبه‌ای پیشگویانه دربارهٔ انقلاب ایران به خود می‌گیرد. او برای این فیلم جایزه بهترین کارگردانی را از جشنواره بین‌المللی فیلم قاهره دریافت کرد و در ادامه نیز پلاک طلایی سازمان بین‌المللی سینمای کاتولیک از همین جشنواره به کیمیایی اهدا شد. سفر سنگ روایتی روستایی با تم اتحاد داشت. او در سال 1361 فیلم خط قرمز را با بازی سعید راد کارگردانی کرد، این فیلم توقیف شد و به جز یک بار نمایش در جشنواره فیلم فجر دیگر هرگز نمایش داده نشد.

بیش‌تر اهالی سینما منسجم‌ترین ساختهٔ بعد از انقلاب کیمیایی را دندان مار ساخته سال 1368 می‌دانند که نامزد دریافت جایزه خرس طلایی جشنواره بین‌المللی فیلم برلین شد و جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره بین‌المللی فیلم برلین را دریافت کرد. دندان مار همچنین نامزد هوگو طلایی جشنواره بین‌المللی فیلم شیکاگو نیز شد. دندان مار را می‌توان سند تصویری درخشان و بی نظیری از تهران روزهای جنگ ایران و عراق دانست. پس از آن کیمیایی با استفاده از چهره‌های جوان، آثار خود را به‌عنوان تصویرگر زندگی جوانان دههٔ هفتاد معرفی کرد. با فیلم سلطان پسرش پولاد کیمیایی را به عنوان بازیگر به سینما معرفی کرد.

کیمیایی فیلمنامهٔ تمامی آثارش را خودش نوشته و همچنین تدوین و طراحی صحنه و لباس تعدادی از فیلم‌هایش، مانند گروهبان، ردپای گرگ، مرسدس و فریاد، را نیز خود به عهده داشته‌است. کیمیایی در 1366 تهیه کنندگی شیرک اثر داریوش مهرجویی را عهده‌دار شد. تیغ و ابریشم در سال 1364 و سرب در سال 1367 نیز با با سبک سیاسی و عقیده‌ای توسط کیمیایی ساخته شد که اثر قابل توجه است. در حالی که برخی از منتقدین سرسخت نیز سرب را بهترین فیلم ساخته شده کیمیایی بعد انقلاب می‌دانند. این فیلم از فیلم نامه هاگانا برگرفته شد و تمی کلاسیک داشت.

گروهبان در سال 1369 اثر بعدی وی کیمیایی بود. این فیلم مانند فیلم بعدی او در حال گرفتن حق شخصی بود. گروهبان در فهرست نامزد جایزه شیر طلایی جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز نیز قرار گرفت اما به دور نهایی راه نیافت. ردپای گرگ در سال 1370 دیگر ساخته کیمیایی در این دوره بود که دارای دیالوگ‌ها و سکانس‌های بحث‌برانگیز و قابل توجه بود. تجارت در سال 1373 اولین فیلمی بود که کیمیایی در خارج از ایران ساخت و قهرمان همیشگی‌اش را رهسپار خیابان‌های آلمان کرد. اعتراض در سال 1378 با دست مایه‌های سیاسی ساخته شد که دارای دیالوگ‌های ماندگار بود. اعتراض زمانی ساخته شد که اتفاقات مهمی در تیرماه همان سال افتاده بود.

کیمیایی همچنین برای نخستین بار در سال 1382 در فیلم مستند هشتصد قدم در لاله‌زار ساخته امید شریف موسوی، مقابل دوربین قرار گرفت و راوی اصلی این فیلم دربارهٔ خیابان مشهور تهران قدیم یعنی لاله زار شد که همواره در اغلب فیلم‌های ساخته خودش و حتی رمانش نیز دلبستگی بسیار خود را به آن ابراز کرده است. کیمیایی بعد از انقلاب کارگاه آزاد فیلم را تأسیس کرد. کیمیایی در سال 1383 حکم فیلمی با تم رفاقت و انتقام را ساخت. حکم مانند سرب یک اثر کلاسیک با شرایط روز جامعه بود. کیمیایی در سال 1385 رئیس را کارگردانی کرد که فیلم به مانند حکم نشانه از انتقام و عصیان گروهی داشت. کیمیایی در سال 1387 با همکاری اصغر فرهادی، محاکمه در خیابان را ساخت.

محاکمه در خیابان یک نوستالژی از آثار قبلی او و در همان حال رویکردی جدید به حساب می‌آید. جرم در سال 1389 یکی از فیلم‌های قابل توجه او بوده است. فیلمی که برای کیمیایی اولین جایزه سینمایی از جشنواره فیلم فجر را به ارمغان آورد. او در مراسم افتتاحیه و اختتامیه با سخنانی کنایه‌آمیز از اینکه پس از 30 سال به یاد او افتاده‌اند گلایه کرد و در مراسم اختتامیه در حالی که با پسرش برای دریافت جایزهٔ بهترین فیلم به روی صحنه رفته بود تأکید کرد که فیلم سازی مستقل است و به جایی وابسته نیست. جرم قاب‌بندی‌های سینمایی موفقی دارد. متروپل کیمیایی در سال 1392 نیز با نظرات دو طیف وسیع جامعه همراه بود، فیلمی که نقطه مورد نظر کارگردان سینما است. کیمیایی در سال 1395 قاتل اهلی را با بازی پرویز پرستویی کلید زد.

ویژگی‌های سینمای کیمیایی

تِم اغلب فیلم‌های کیمیایی با باورها و ارزش‌های انسانی در جایگاه یک فیلمساز جامعه‌گرا ساخته شده‌اند. تمی که خود او به آن پایبند است اما با گذشت زمان در نگاه برخی‌ها یا از بین رفته و یا کمرنگ شده‌اند. کیمیایی از جوانمردی، غیرت و رفاقت تا سر حد مرگ قصه می‌گوید و قهرمانانش را با این صفات در بستر جامعهٔ امروزی با مشکلات سیاسی و اجتماعی درگیر می‌کند تا از ارزش‌های خود دفاع کنند. ارزش‌هایی که مردم عامه‌پسند دوستشان دارند. باور به آرمان‌خواهی انسانی و شخصی نیز ویژگی اثرهای وی به شمار می‌آیند. بخش مهمی از جذابیت فیلم‌های کیمیایی در آفرینش شخصیت قهرمان است. قهرمانی که در دل اجتماع مبارزه می‌کند تا جهانِ خواستهٔ خود را بسازد. مفهوم کلمات و داستان و روایت هدف شخصی و تیمی در آثار کیمیایی جایگاه ویژه‌ای دارد. از دیگر شاخصه کیمیایی معرفی تعداد زیادی بازیگر به سینمای ایران است. به لحاظ ساختاری سینمای کیمیایی از سه عنصر عمده موسیقی، دیالوگ‌ها و ارتباط انسانی - عاطفی کاراکترهای آن بهره می‌گیرد. از برآیند این عناصر، سینمای کیمیایی در مرز میان رئالیسم اجتماعی و ذهنیت نوستالژیک در حرکت است و این ساختار زیربنایی ستون اصلی و استخوان بندی تمام آثار وی را می‌سازد. دیگر نکته قابل توجه آثار وی واقف بود خود او به نوشتار و گفتار و لحن بازیگران و داستان فیلم است.

دیالوگ نویسی مسعود کیمیایی

بارزترین توانایی کیمیایی در فیلمنامه‌هایش دیالوگ‌ها و مونولوگ‌های خاص اوست. کیمیایی زبان عامیانه (کوچه و بازار) را به خوبی می‌شناسد و در ایجاد ضرباهنگ مناسب برای ادای آنها مهارت زیادی دارد. به‌همراه علی حاتمی، کیمیایی را نیز باید خالق بخش عمده‌ای از مشهورترین دیالوگ‌های تاریخ سینمای ایران دانست. از آن جمله گفتار می‌توان از گفتار ملک مطیعی، مفید و وثوقی در فیلم قیصر و قریبیان و وثوقی در فیلم گوزن‌ها نام برد. می‌توان گفت پیام قهرمانان فیلمهای کیمیایی در چند دیالوگ مهم و منحصر به فرد در لابلای فیلم آشکار می‌شود. پیامی که آرمانهای ناب ایرانی را به تصویر می‌کشد.

همکاری با مسعود کیمیایی

تعداد زیادی از بازیگران برجستهٔ سینمای ایران را کیمیایی مطرح کرده‌است: فرامرز قریبیان، فریبرز عرب نیا، بهمن مفید، سعید کنگرانی، فریماه فرجامی، محمدرضا فروتن، فرامرز صدیقی، احمد نجفی، میترا حجار و…. کارگردانان مطرحی همانند امیر نادری، تهمینه میلانی، سامان مقدم و… نیز کار خود را ابتدا با سینمای کیمیایی شروع کرده‌اند. سعید رضا خوش‌شانس نویسنده، نمایشنامه‌نویس و مترجم، در حوزه آموزش و تربیت هنرجویان سینما با مسعود کیمیایی همکاری داشته است. فرزاد موتمن، سعید عقیقی، جواد طوسی، مصطفی خرقه پوش و… کسانی هستند که به عنوان مدرس در کنار مسعود کیمیایی به آموزش و تربیت سینماگر پرداخته‌اند.

سانسور مسعود کیمیایی

رابطه مدیران دولتی با آثار وی هیچگاه مطلوب نبود. مسعود کیمیایی تنها دو جایزه از جشنواره فیلم فجر در کارنامه خود دارد. آن دو جایزه هر دو هم متعلق به سال 1389 و سالِ ساخت فیلم جرم بوده است. فیلم‌های وی مانند خط قرمز، تیغ و ابریشم و ردپای گرگ دچار ممیزی و سانسورهای زیادی شد؛ و در این بین فیلم اول ذکر شده هیچگاه به نمایش در نیامد. سرب، دندان مار و گروهبان از فیلم‌های محبوب منتقدین در سال‌های پایانی دهه شصت و در اکران جشنواره فجر بودند که بخش قابل توجهی از گردش مالی جشنواره در دهه شصت و ازدحام و صف‌ها و البته بازار سیاه بلیت‌های آن به خاطر فیلم‌های کیمیایی بود. اما هیچ‌کدام از این سه فیلم محبوب، داوران را مجاب نکرد تا او را در جوایز جشنواره شریک کنند. سرب که در سال‌های گذشته در صدا و سیما نیز پخش شد با سانسور شدید مواجه شد.

اخبار جنبی و نظرها

کیمیایی پیش از انقلاب به عنوان یک فیلمساز مردمی و گاهی سیاسی شناخته شد. او پس از انقلاب هم سعی در نشان دادن مشکلات سیاسی-اجتماعی ایران داشته است؛ ولی در تمام این سالها، از جنجال موج نو در سینما با فیلم قیصر، سر و صدای فیلم گوزن‌ها و آتش گرفتن سینما رکس آبادان گرفته تا توقیف فیلم خط قرمز، جنجال ازدواج با گوگوش و… همواره موضوع بحث بوده‌است، به ویژه پس از انقلاب که انتقاد از فیلم‌هایش فزونی یافته‌است. البته کیمیایی معتقد است منتقدان به جای فیلم‌هایش خود او را نقد می‌کنند و مشکل اصلی آنها با زندگی شخصی اوست. روزنامه کیهان در سال 1354 گفتگویی با مسعود کیمیایی منتشر می‌کند. کیمیایی دراین مصاحبه که در سایت پارس توریسم پس از سال‌ها منتشر شده می‌گوید:

• «شغل من فیلمسازی نیست. بلکه من گاهی مشغول فیلم ساختن می‌شوم. زیرا سینما کوچک‌تر و بی حیاتر از آن‌ست که همهٔ زندگی من باشد.
• اصولاً هنر کوچکتر از آنست که همهٔ زندگی آدم باشد. این حرف را به حساب روشنفکربازی نگذارید، چون من روشنفکر نیستم. فقط یک انسانم.
• این را به قشنگ‌ترین چیزهای زندگیم و به خون بچه‌ام قسم می‌خورم که من روشنفکر نیستم!»

کیمیایی و تهران

کیمیایی به شدت به زادگاه خود تهران علاقه‌مند و وابسته است. این وابستگی از آثار سینمایی وی، مقالاتش در جراید به ویژه در روزنامه همشهری، و مصاحبه‌هایش آشکار است. وی در پنجمین جشنواره فیلم شهر شب گفت: «خوشحالم که از شهرم، از تهران جایزه می‌گیرم».

فروغ فرخزاد

مسعود کیمیایی در مصاحبه‌ای با روزنامه شرق مدعی شد که جنازه فروغ فرخزاد را پس از جاری شدن صیغه برای محرم شدن به او شسته است. همچنین گفت که با صادق هدایت رابطه داشته است. پوران فرخزاد، خواهر فروغ فرخزاد در پاسخ گفته است که آقای کیمیایی اصلاً در آن مراسم حضور نداشته است و جهانگیر هدایت نیز اشاره کرده است که در زمان خودکشی صادق هدایت آقای کیمیایی تنها ده سال سن داشته است. فرج سرکوهی نیز ادعای مسعود کیمیایی مبنی بر اینکه با امیرپرویز پویان بحث و گفتگو داشته است را رد کرده است. همین‌طور وی یکی از آثار تئاتر خود به نام شب روشن را هم مدعی است که از الهامات صادق هدایت ساخته است محمدعلی سپانلو در این باره گفته است این حرف آقای کیمیایی کذب است، آقای کیمیایی در آن زمان هیچ شهرتی نداشت که بخواهد با این جمع همراه باشد.

او اولین فیلمش را در سال 1347 ساخت، در حالی‌که فروغ در سال 1345 از دنیا رفت. حالا می‌گوید شخص دیگری هم بوده که شریک جرم پیدا کند؟ او در زمان مرگ فروغ جوانی بیش نبود و گذشته از این، مگر می‌شود با مرده محرم شد؟ مگر مادر فروغ می‌گذاشت چنین اتفاقی رخ بدهد؟ این حرف‌ها کذب است و من نمی‌دانم هدف کیمیایی از زدن این حرف‌ها چیست. کیمیایی در مصاحبه بعدی خود در واکنش به حرف نه تاریخ را تحریف کرده، نه به کسی بی‌حرمتی کرده و نه کسی را زیر سؤال برده است. اسماعیل نوری‌علاء دوست فروغ فرخزاد حرف کیمیایی را تأیید کرد و در این مورد گفت، مردی از غسالخانه بیرون آمد. گفت غسال زن نداریم. باید به مرحوم محرم شوید. خطبه‌ای خوانده می‌شود. دو نفر از ما به فروغ محرم می‌شویم. می‌شویم برادران او. روی او آب می‌ریزیم.

سعید امامی

شایعات زیادی دربارهٔ همکاری او با سعید امامی وجود داشت که او آنها را تکذیب کرد و تلویحاً سینا مطلبی را عامل انتشار آن دانست. شایعه بر این اساس بوده که وی نام امامی را در تیتراژ فیلم ضیافت آورده است، در حالی که در نه در تیتر اول و نه در تیتراژ پایانی نامی از سعید امامی وجود ندارد.

سیاست

کیمیایی به عنوان یکی از چهره‌های معتبر حوزه اندیشه و فرهنگ هرگز به هیچ گروه سیاسی و یا ایدئولوژی خاصی وابسته نشده است.

ترانه سرایی مسعود کیمیایی

همواره گفته می‌شود کیمیایی با نام مستعار نصرت فرزانه برای اولین آلبوم گوگوش بعد از خروج از ایران، یعنی آلبوم «زرتشت»، ترانه‌سرایی کرد. خروج گوگوش از کشور و به دنبال آن تور کنسرت‌های گوگوش، جنجال‌های زیادی را به دنبال داشت؛ ولی آنچه که همگان بر آن اتفاق نظر دارند نقش کیمیایی در خارج شدن گوگوش از کشور و شکستن سکوت 20 سالهٔ اوست.

فیلم های مسعود کیمیایی

• بیگانه بیا (1347)
• قیصر (1348)
• رضا موتوری (1349)
• داش‌آکل (1350)
• بلوچ (1351)
• خاک (1352)
• گوزن‌ها (1353)
• پسر شرقی (فیلم کوتاه، 1354)
• غزل (1355)
• اسب (فیلم کوتاه، 1355)
• سفر سنگ (1356)
• خط قرمز (1361)
• تیغ و ابریشم (1364)
• شیرک (تهیه کننده، 1366)
• سرب (1367)
• دندان مار (1368)
• گروهبان (1369)
• ردپای گرگ (1370)
• تجارت (1373)
• ضیافت (1374)
• سلطان (1375)
• مرسدس (1376)
• فریاد (1377)
• اعتراض (1378)
• سربازهای جمعه (1382)
• حکم (1383)
• رئیس (1385)
• محاکمه در خیابان (1387)
• جرم (1389)
• متروپل (1392)
• قاتل اهلی (1395)

نوشته‌های مسعود کیمیایی

• جسدهای شیشه‌ای، رمان، 1380، انتشارات آتیه
• زخم عقل، دفتر شعر، دی ماه 1382، نشر ورجاوند
• حسد (بر زندگی عین القضات) 1384
• سرودهای مخالف ارکسترهای بزرگ ندارند، رمان، 1394 اختران

جوایز مسعود کیمیایی

داخلی

• برنده جایزه بهترین کارگردانی در دومین جشنواره سینمایی سپاس تهران برای فیلم قیصر 1348
• برنده جایزه بهترین فیلم به مفهوم مطلق و بهترین کارگردانی جشنواره سینمایی سپاس برای فیلم داش‌آکل 1350
• نامزد جایزه بهترین آنونس بخش مسابقه مواد تبلیغاتی فیلم‌ها از هشتمین جشنواره فیلم فجر برای فیلم سراب 1368
• برنده جایزه بهترین فیلم از انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران برای فیلم دندان مار 1368
• کاندید تندیس زرین بهترین طراحی صحنه و لباس از اولین دوره جشن خانه سینما برای فیلم سلطان 1375
• کاندید تندیس زرین بهترین فیلم از اولین دوره جشن خانه سینما برای فیلم سلطان 1375
• کاندید سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی برای فیلم اعتراض 1378
• کاندید سیمرغ بلورین بهترین فیلم برای فیلم اعتراض 1378
• کاندید تندیس زرین بهترین فیلم از سومین دوره جشن خانه سینما برای فیلم فریاد 1378
• کاندید تندیس زرین بهترین فیلم از سومین دوره جشن خانه سینما برای فیلم سربازهای جمعه 1383
• تندیس حافظ بهترین فیلم جشن دنیای تصویر برای فیلم محاکمه در خیابان 1387
• برنده جایزه ویژه هیئت داوران برای فیلم جرم از بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر 1389
• برنده جایزه سیمرغ بلورین بهترین فیلم از بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر برای فیلم جرم 1389
• کاندید سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه از بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر برای فیلم جرم 1389
• کاندید سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی از بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر برای فیلم جرم 1389

خارجی

• برنده جایزه بهترین فیلمنامه انجمن بین‌المللی فیلم تاشکند برای فیلم داش آکل 1971
• برنده مدال نقره جشنواره بین‌المللی فیلم مانهایم-هایدلبرگ برای فیلم غزل 1976
• برنده جایزه بهترین کارگردانی جشنواره بین‌المللی فیلم قاهره برای فیلم سفر سنگ 1979
• برنده جایزه پلاک طلایی سازمان بین‌المللی سینمای کاتولیک جشنواره بین‌المللی فیلم قاهره برای فیلم سفر سنگ 1979
• برنده مدال طلای شهر جیفونی برای بهترین فیلم (مسعود کیمیایی و داریوش مهرجویی) از بیستمین دوره جشنواره فیلم جیفونی 1990
• نامزد جایزه خرس طلایی جشنواره بین‌المللی فیلم برلین برای فیلم دندان مار 1991
• نامزد جایزه شیر طلایی جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز برای فیلم گروهبان 1992
• برنده جایزه ذکر ویژه جشنواره بین‌المللی فیلم برلین برای فیلم دندان مار 1991
• نامزد هوگو طلایی جشنواره بین‌المللی فیلم شیکاگو برای فیلم دندان مار 1991
• نامزد جایزه شیر طلایی جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز برای فیلم گروهبان 1992

کتاب‌ها

• مسعود کیمیایی و جهان رمان / نقدی از آرش سنجابی و منصور یاقوتی - نشر افراز
• هستی شناسی فهم / نقد ادبی از آرش سنجابی و منصور یاقوتی - کتاب آمه
• مجموعه مقالات در نقد و معرفی مسعود کیمیایی / زاون قوکاسیان - انتشارات آگاه

مستندهای مسعود کیمیایی

• «آقای کیمیایی» ساخته امیر قادری
• حکم رئیس
• قیصر: چهل سال بعد
• وقت رو به انتهاست

نمایش آثار مسعود کیمیایی

• گالری گلستان: نمایشگاه عکس‌های عزیز ساعتی با عنوان با کیمیایی در تهران در اوایل اردیبهشت ماه 1392 در گالری گلستان برگزار شد. در این نمایشگاه حدوداً با سی عکس، گوشه‌ای از دنیای سینمایی کیمیایی به نمایش گذاشته شده بود.
• موزه هنرهای معاصر: هفته فیلم مسعود کیمیایی با عنوان پنج دهه با مسعود کیمیایی به مدت یک هفته در مرداد ماه 1392 در سینما تک موزه هنرهای معاصر تهران برگزار شد.

• هتل لاله تهران: در 9 بهمن ماه 1392 در مراسم تجلیل از سینماداران، از مجموعه آثار رسول ملاقلی پور، مسعود کیمیایی و کیومرث پوراحمد رونمایی شد.