آشنایی با فرآیند تولید نوشابه

صنعت نوشابه سازی از سالیان دور و دراز در ایران اسلامی وجود داشته است. اما در چند سال اخیر مخصوصاًدر دهه گذشته بسیار این صنعت رشد کرده میتوان آنرا یک رقیب جدی برای رقبای طراز اولجهان نام برد. نوشابه مضررات وفایده های زیادی دارد که به نظر من مضرات و فایدههای زیادی دارد که به نظر من مضرات این ماده بیشتر از فایدههای آن است. مخصوصاً برای افرادی که استعداد چاقی دارند وهمچنین افرادی که مرض قند دارند نیز بسیار مضرر است. البته برای رفع تشنگی و ایجادکالری ماده بسیار خوبی است ولی در مقایسه با مضرات آن میتوان مضرات را بیشترفایدههای آن نام برد. البته در چند سال اخیر نوشابه های جدیدی وارد بازار شدهاند که نام آنها نوشابه های رژیمی است و برای افرادی که استعدادهای چاقی دارند و همچنین مرض قند دارند ضرر کمتری دارد. اگر صنعت نوشابه سازی با همین روند پیش برود میتوان پیشبینی کرد که در سالیان نزدیک شاهد موفقیت هایچشمگیر و جهانی این صنعت در کشور عزیز اسلامی خود شویم. تشریح خط تولیدنوشابه های شیشه ای  

شستن شیشه ها در مرحله اول شیشه ها وارد دستگاه انکستر می شوند و بوسیله کف وصابون شسته می شوند. سپس شیشه ها وارد دستگاه شستشو می شوندکه هفت حوضچه دارد و هرشیشه هفت بار شسته می شود و در آخر آب با فشار وارد شیشه می شود و با وارونه کردن شیشه ها آب های داخل شیشه به بیرون شیشه رانده می شوند. از مرحله اول تا مرحله بیرونآمدن شیشه از دستگاه حدود چهل دقیقه طول می کشد. قبل از اینکه شیشه وارد دستگاه فیلرشود از یک مرحله به نام آینه خوانی اول می گذرد که دراین مرحله بوسیله نور و شیشه وآینه داخل شیشهها دیده می شوند تا جسم خارجی داخل شیشه ها نباشند.  تهیه شربت بعد از این مرحله شیشه ها وارد دستگاه فلومیکس می شوند که کار این دستگاه تنظیم آب و عصاره داخل شیشهاست که این عصاره توسط تکنسین های آزمایشگاه بدست می آید. هر یک واحد عصاره 4 واحد آبمصرف می کند.  بررسی شیشه ها و پرکردن آن ها بعد از این مرحله شیشه وارد مرحله چشم الکتریکی می شود. کار این مرحله این است که اگرداخل یک شیشه جسم خارجی باشد و از مرحله آینه خوانی گذشته باشد این اجسام راشناسایی می کند. دستگاه فیلر چندین سوپاپ دارد که هر دوری که میزند به تعداد سوپاپ هایش، شیشه را پر کردهو تشتک آنها را بر روی آنها قرار می دهند. البته بستگی به سرعت دور فیلتر دارد که کمو زیاد می کنند که این تعداد بستگی به فروش کارخانه دارد.  حک نمودن تاریخ و کد بعد از این مرحله شیشه هایپر از دستگاه کد زن عبور می کنند که این دستگاه بوسیله جوهر، تاریخ تولید و انقضا وساعت تولید و قیمت را بر روی تشتک ها درج می کند. بررسی نهایی شیشه ها

بعد از این مرحله شیشه ها واردمرحله دو راهی آینه می شوند که در این مرحله مانند مرحله آینه خوانی از نور و شیشه وآینه برای پیدا کردن اجسام داخلی درون شیشه استفاده می کنند، فرق این مرحله با مرحلهآینه خوانی این است که در مرحله آینه خوانی شیشه ها خالی است و ضریب اشتباه بالاولی در این مرحله شیشه ها پر است و ضریب اشتباه تقریبا در حد صفر است. در کل، سهمرحله کنترل شیشه داریم.

 جعبه گذاری و انبار

بعد از این مرحله شیشه ها وارد دستگاه کیبستر می شوند (جعبه پر کن) که بوسیله فیگرها دهانه آنباز می شود حدود 24 شیشه را بلند کرده و وارد جعبه می کند. بعد از این مرحله اینشیشه ها وارد انبار می شوند که بعد از آن به مصرف عموم برسند.

حال بد نیست با مهمترین جزء نوشابه یعنی عصاره آن بیشتر آشنا شویم : برخی از عصاره های متداول ایران عبارتند از: کولا، پرتقالی، لمون لایم، ورزشی،انبه و انواع دایوت های بدون قند اجزای تشکیل دهنده نوشابه آب، شکر، موادنگهدارنده، گاز کربنیک، عصاره آب مصرفی باید بر اساس استاندارد های ملی در این زمینه تصفیه باشد و شرایط مورد نظر استاندارد بهره مند باشد. شکر مصرفی، همان شکر معمولی است که از داخل کشور تامین می شود. نوشابه های رژیمیبه جای شکر از شیرین کننده های مصنوعی به نام آسپارتان استفاده می شود که شیرینکنندگی این ماده مصنوعی حدود 200 برابر شکر است. عصاره ، بنا به نوع آن از ترکیبات متفاوتی استفاده می شود : پرتقالی الف- از رنگ هایمجاز خوراکی استفاده می شود مانند سانسویل نو- کالمهگزین پرتقالی ب: صمغعربی کولا الف: شاملآنتی فوم (ضر کف)- کارامل (قند سوخته) کافئین کولاب: اسیدفسفریک خوراکی ورزشی، لمونلایم، انبه، عصاره آنها از خارج از کشور خریداری شده و دیگر فرمولاسیون روی آنها انجامنمی شود.

مواد نگهدارنده از رشد کپکپ ها و مخمرها جلوگیری می کند. بنزوات سدیم برای نگهداری در در نوشابهاستفاده می شود که مقدار خیلی جزئی آن که اداره استاندارد اجازه داده استاستفاده می شود. گاز کربنیک مادهای است که در ترکیب نوشابه استفاده می شود. گازوئیل را می سوزاند از گرمای آن برایگرم کردن آب و از دود آن که حاوی گاز CO2 و مونواکسیدکربن است استفاده می کنند. طییکسری فرایندها آنرا تبدیل بهCo2 99.9 درصد تبدیل می کنند و در صنعت نوشابه سازی مصرفمی شود. آزمایشات کنترل کیفی نوشابه آزمایشاتی را روی نوشابه انجاممی شود عبارتند از: اندازه گیری pH ، اندازه گیری غلظت، اندازه گیری فشار یا مقدار گاز کربنیک، اندازهگیری بریکس یا غلظت یا مواد جامد حل شونده در آب، اندازه گیری چگالی نوشابه، اندازهگیری اسیدیته نوشابه هر نیم ساعت یکباریک نمونه برداشته و این آزمایشات را روی آن انجام می دهند. تا پی ببرند که آیا اینموادی که به آن اضافه کرده اند خوب و موثر بوده یا غیر و یا محصول آیا استاندارداست یا نه؟ مضرات و فایده هاینوشابه فایده های نوشابه این است که این قند و شکری که داخل نوشابه است ایجاد کالریمی کند و بقیه مواد شیمیایی است و برای بدن ضرر دارد مثلاً بنزوات سدیم سرطان زااست. نحوه شستشوی بطریها در دستگاه شستشو به منظور داشتن ظرف های پاک تمیز بطری ها را به مدت پنج دقیقه در یک محلول شستشو که حاوی 8/1 تا 3درصد سود محرق در یک درجه حرارتی که پائینتر از 130 فارنهایت نباشد قرار می دهند. دربعضی موارد مشاهده شده بطری هایی که بطور رضایت بخشی شسته شده اند دوباره با آبی که برای آب کشیدن آنها بکار می برند آلوده شده اند. آزمایش نشان داده که این آب، آبکشیشامل مقادیر زیادی از میکرو اورگانیسم ها بوده است و لذا برای جلوگیری از آلودگی بطوریکه در کارخانه های نوشابه سازی ایران خصوصاً کانادا در این ملاحظه گردید ابتدا بطریها را در مخزن شماره 1 با آب معمولی و آب گرم که حاوی 3 درصد سود محرق می باشدشست و شو می دهند و بعد شیشه هارا بطور اتوماتیک وارد مخزن شماره 3 می نمایند و با آبگرمی که حاوی یک درصد سود محرق است می شویند و برای بار چهارم بطری ها را وارد مخزن شماره 4 نموده و فقط با آب نیمگرم شستشو  می نمایند و بالاخره با فرچه های مخصوص به طور اتوماتیک داخل بطری ها را می شویند و پس از چهار مرتبه با فشار 20 پوند شیشه ها رابا آب سرد آب می کشتد و پس از این مرحله برای شفاف نمودن شیشه ها از پودر میرکس (My rex) استفاده می شود و در این موقع شیشه ها آماده پر شدن می باشد.

تهیه و تصفیه شربت ساده و اختلاط آن با آب و کشف مقدار قند موجود درمشروبات گازدار لوازم شربت و شربت سازی- به مراتب مقادیر زیاد فساد را در شربت وشربت سازی می توان دید. حداقل در حدود 80-75 درد تمام فسادها مایه ای از شربت سرچشمهمی گیرند. نگهداری شربتهای از راه سرد تهیه شده بخصوص شربته ای رقیق کار غلطی است بهطور کلی شربت های رقیق تر از 32 تا 30 درجه بومه را اصلاً نبایستی نگاهداری کرد زیرامایه ها بسرعت در چنین محلولی رشد خواهد کرد. شربت های بسیار غلیظ (42 تا 36 درجهبومه) به آسانی تخمیر نشده لذا اگر لازم باشد می توان نگاهداریکرد. اگر شربتهایسترون شده نگاهداری می شوند بایستی تمام ظروف و اسباب ها سترون شوند و باید دیگ های ذخیره سرپوشیده و در مقابل آلودگی محافظت گردند. ظرفهای شربت- اینظروف شامل مخلوط کردن و ظروف و تانک های تهیه و نگاهداری هستند و ممکن است از شیشه-فلزهای مقاوم در برابر اسیدها یا سنگ ساخته بشوند ولی از آهن لعاب داده شده نبایستیانتخاب کرد. شربتها را به همین وجه نباید در مقابل گرد و غبار قرار داد. ظروفبایستی با درهای مناسبی پوشیده شوند. استعمال پارچه (غالبا در گذشته مشاهده شده) بهعنوان پوشاننده عمل نادرستی است. سرپوشهای پارچه ای همیشه دارای مقدار کافی رطوبتهستند و برای رشد مایه ها- باکتری ها و کپک ها که طبیعتا روی آنها یافته می شودمساعدند. در موقع برداشتن این پارچه کثیف و آلوده خواه ناخواه بعضی از میکرواورگانیسم ها داخل شربت افتاده و رشد می کند. دستگاه مخلوطکننده شربت- شربتها بایستی با بهم زنهای مکانیکی مخلوط شوند ومیتوان نیز از همزناورهه (I) در موقعی که بهم زن شیردار و یک پوشش محکمی برای دستگاه انتخاب شده باشداستفاده کرد. پاروهای دستی فلزی یا چوبی احتیاج به برداشتن پوشش تانک های مخلوطکننده دارد و مسلما آلوده شده و مناسب نیستند. نه تنها چنین پاروهائی در هنگامیکهآویزان یا به دیوار تکیه داده شده اند گرد و غبار و آلودگی های دیگر را جمع می کنندبلکه احتیاج به تکیه دادن شخص مخلوط کننده در هنگام مخلوط کردن به تانکدارد. یک علت دیگری که موجب آلودگی شربت می شود گرد و غبار با کثافات دیگر از لباس شخص مخلوط کن بیرونافتاده سرخورده و وارد تانک شربت خنک شده می شوند. ناقلین شربت- برای انتقال شربت (چه ساده و چه چاشنی دار) به مخازن یا پر کننده ها همیشه از لولهباید استفاده کرد. استعمال دلو- ملاقه= چمچه- کوزه یا بعضی دستگاههای رو باز دیگربرای شربت یک عمل مخاطره آمیز است. شربت هائی که بدین ترتیب منتقل می شوند نه تنهاموقع انتقال در معرض آلودگی و غبار قرار می گیرند بلکه باقیمانده های شربت بخصوص باپاک کردن نامناسب ته ظرف رقیق شده و در نتیجه دستمال کردن بعدی شربت آلوده شده و یکمحل خوبی برای تولید مثل مایه ها خواهد بود. چنین دستگاه هائی ممکن است علتی برایتشکیل فساد باشند. کارخانه دار کوچک اغلب خیال می کند که استطاعت خریدن لوله یا پمپرا ندارد اما می تواند از کیفیت جاری شدن در نتیجه وزن را مورد استفاده قرار دهد . قیمت لوله هاگران نیست. سازنده کوچک به علت کوچک بودن لوازم شربت سازیش می تواندخمره های مخلوط کننده را بلند کرده تا تمام محتویات خمرهای که داری چاشنی هستند بهطرف پر کننده جریان پیدا کند. این طریقه نه تنها از امکان آلوده شدن لاینفک درموقعاست علل دلوهای روباز جلوگیری می کند بلکه از نظر اقتصادی خیلی بهتر و نیز به طورقابل ملاحظه ای از صرف وقت جلوگیری میکند. صافی ها وپارچه های شربت- انتخاب صافی های کیسه ای شکل (از بالای دانه خمره آویزان میکنند)برای صاف کردن شربت موجب همان خطرات لاینفک در ظرف های رو باز در موقع انتقال شربت هااست. صافی های مکانیکی اگر خوب و محافظت شده باشند مناسب ترین و سریعترین وسائلعاری از خطر آلودگی هستند. تهیه وتصفیه شربت ساده- شکر و آب گرم را وارد تانکرهای در بسته فولادی می نمایند. در اینتانکرها یک همزن الکتریکی وجود دارد که دائماً آب گرم را با شکر مخلوط نمود. آنرابه شربت تبدیل می نماید. شربتی که به این طریق تهیه می شود چون کثیف و اغلب دارایمواد خارجی از قبیل الیاف گونی و غیره می باشد. بناچار از فیلتر پرس می گذرانند تاکاملا تصفیه و زلال شود و سپس شربت را وارد یک تانکر دو جداره می نمایند. در بین دوجدار تانکر جریان آب گرم برقرار است و شربت در این تانکر 160 درجه فارنهایت حرارتمی بیند و بعد شربت داغ را با رد دستگاه مخصوصی که بوسیله آب سرد خنک نگاهداشته شدهوارد می کنند و شربت یکدفعه سرد می شود و بدین ترتیب و حقیقت یک عمل پاستوریزاسیونبرای سترون کردن شربت به عمل می آید. شربت پاستوریزه شده را وارد تانکرهای مخصوص نمودو در سردخانه ای که به وسیله کولرهای قوی سرد نگاهداشته شده نگاهداری می کنند غلظتمتوسط قندی که در موارد مختلف موجود است در جدول زیر نشان داده شده ارقام بدست آمدهبر اثر امتحاناتی است که در روی 2200 نمونه درآزمایشگاه آ.ب.ث.ب به عمل آمدهاست.

طرز تهیه گازکربنیک و حجم آن در مشروبات گازدار طرز تهیه گاز کربنیک- درکارخانه های نوشابه سازی غیر الکلی گازدار ایران به تبعیت از دستور کلی موسساتنوشابه سازی غیر الکلی گازدار امریکا گازکربنیک را از سوزاندن گازوئیل بدستمی آورند. به این ترتیب که در اثر سوختن گازوئیل گازهائی از قبیل اکسید دو کربن- انیدرید کربنیک- انیدرید سولفور- گاز ازت- و مقدار کمی گاز اکسیژن به دست می اید وچون از بین گازهای بالا انیدرید کربنیک مورد توجه کارخانه می باشد از این رو گازهایبالا را به وسیله جریان آب سرد خنک کرده و انیدرید کربنیک موجود را با استفاده ازیک محلول قلیائی به نام «مونواتانول آمین 1 » جذب می نمایند و بعدگازها را با آب می شویند تا اگر ذرات کربن در آن وجود داشته باشد بوسیله شستشو ازبین برود. در این موقع برای جدا کردن انیدرید کربنیک از محلول قلیائی بالا حرارتغیر مستقیم می دهند و در نتیجه انیدریدکربنیک جدا می شود. این نکته نیز قابل ذکر استکه محلول قلیائی مونواتانول آمین تنها انیدریدکربنیک را جذب نمی نمایند بلکه مقداریهم گاز انیدرید سولفور را جذب می نماید و برای تصفیه گاز انیدرید کربنیک و خلوص آنگازهای متصاعد شده از مونواتانول آمین را که شامل انیدرید کربنیک و انیدرید سولفورمی باشد از محلول پرمنگنات عبور می دهند و در نتیجه گاز انیدرید سولفور مجذوبپرمنگنات شده و اکسیده می گردد و در نتیجه انیدرید کربنیک به طور خالص بدست می آید. انیدرید کربنیک  حاصل را تحت فشار و برودت آب سرد قرار می دهند تا به مایع سپس بهبرف کربنیک 2 تبدیلشود. برف کربنیک حاصل را تحت فشار در داخل کپسول های 20 تا 22 کیلوئی ذخیره می نمایدو موقع مصرف با باز نمودن شیر این کپسول ها چون فشار از بین می رود برف کربنیک بهصورت گاز خارج می شود. در جدول زیر حجم گازی که در مشروبات گازدار موجود است نشانمی دهد این ارقام نتیجه تجزیه 2700 نمونه از مشروبات گازدار است که در آزمایشگاه «آ . ب . ث . ب» بررسی شده. مواد خوش طعم کننده نوشابه های غیر الکلی (چاشنیها) برای بامزه کردن نوشابه های غیر الکلی از عصاره های گیاهی استفاده می شود و همیشه سعی می گردداز چاشنی هائی که بیشتر مورد پسند همگان استفاده شود. انواع چاشنیهای، منشأ اصلی محصولات چاشنی دار از عصاره های چاشنی دارد تأمین می شود. اینچاشنی ها را با استخراج به طریقه پرتولاسیون و استفاده از الکل از میوه ها بدستمی آورند و روش فوق روش بسیار خوبی است برای تهیه چاشنی ها مربوط بهجینجرایل. حضور الکلدر چاشنی ها فقط برای محلول نگاه داشتن اسانس ها است و این محلول حاوی 20% ماده مؤثرمی باشد و همچنین الکل به عنوان محافظ (اسانس) چاشنی ها مصرف شده است و علت استفادهاز الکل برای این است که تعداد زیادی از اسانها در آب حل نمی شوند ولی در الکل حلمی شوند. اسانسها رابا الکل و آب مخلوط و خوب هم می زنند تا الکل قسمت های قابل حل آنرا جدا نماید و پساز مدتی آرامش می گذارند تا قسمت های نامحلول در سطح محلول بایستد و بعداً آنراسیفونه می کنند. بهترین مثال لیمو و پرتقال است و حداکثر غلظت این اسانسها 2/1 تا 2اونس در هرگالن از شربت است. چون مواد چربی درآب غیر محلول است و الکل را هم به عللینمی توان مصرف نمود از این رو نمی توان محلول شفافی بدست آوردند لذا مواد ترکیب شدهرا از راه امولسیون تهیه می کنند و سازنده میتواند چاشنی هارا بوسیله آب و یک صمغ به صورت امولسیون درآورد و سعی شود که این امولسیون به صورت یکنواخت باشد. صمغ ذرات چاشنی را پراکنده نمود و مانع ته نشین شدن آن می شود و این حالت را سوسیانسیون موادچرب درآب می گویند. سرمای زیاد سبب جدا شدن امولسیون می شود و می گویند امولسیون شکسته شده است و برای مثال پرتقالی تیره، لمون و غیره را می توان ذکر کرد و معمولاً قدرتامولسیونها 2 اونس یا کمتر در هرگالن از شربت است.