- آسمونی
- مجله اینترنتی
- دین و اندیشه
- قرآن کریم
- تفسیر سوره طه

تفسیر سوره طه
تفسیر سوره طه
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
به نام خداوند بخشنده مهربان.
طه ما أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقی إِلاّ تَذْکِرَهً لِمَنْ یَخْشی تَنْزِیلاً مِمَّنْ خَلَقَ الْأَرْضَ وَ السَّماواتِ الْعُلی
طاها.
ما قرآن را بر تو نازل نکردیم تا به زحمت و مشقت بیفتی.
مگر آنکه مایه ی تذکّر و یادآوری باشد برای کسی که(از خدا)می ترسد.
از جانب کسی که زمین و آسمان های بلند را آفریده،نازل شده است.
نکته ها:
* برای حروف مقطّعه ی طه معانی و تعبیرهای مختلفی بیان شده است؛از جمله آن که نام خدا یا کلمه سوگند و یا نام پیامبر است. چنانکه اهل بیت پیامبر را آل طاها یا حضرت علی علیه السلام را طه و در دعای ندبه امام زمان علیه السلام را یابن طه می خوانیم.به هر حال این حروف زاید وبدون معنا نیست،و در طول زمان زیادی که از نزول قرآن می گذرد وبا وجود دشمنان زبان شناس بسیار،تاکنون هیچ گونه ایراد وخدشه قابل تأمّلی دراین مورد وارد نشده است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به خاطر عشق و سوز و تعهّد در انجام وظیفه،بی تاب می شد، لِتَشْقی تا جایی که در انجام تکلیف،پاهای حضرت متورم و رنگ مبارکش زرد شده بود.
* تنزیل به معنای نزول تدریجی است،یعنی قرآن در مدّت سال ودر حوادث و مناسبت های گوناگون،نازل گردیده است و این با نزول دفعی قرآن در شب قدر بر قلب مبارک پیامبر صلی الله علیه و آله منافاتی ندارد.
پیام ها:
-وحی الهی برای ایجاد رنج و زحمت نازل نشده است. ما أَنْزَلْنا ... لِتَشْقی
-در انجام تکالیف دینی،تحمّل مشقّت های طاقت فرسا لازم نیست. ما أَنْزَلْنا ... لِتَشْقی
-انسان فطرتاً دارای باورهایی است،ولی چون از آنها غافل می شود نیاز به تذکّر دارد. تَذْکِرَهً
-تقوی و علم و خشیت با یکدیگر ملازمند. تَذْکِرَهً لِمَنْ یَخْشی
-برای رشد مناسب،تنها کمال مربّی و مبلّغ کافی نیست،باید زمینه ی پذیرش نیز فراهم باشد. لِمَنْ یَخْشی چنانکه برای برداشت محصول خوب،بذر خوب،زمین مناسب و مراقبت لازم است.
-احساس مسئولیّت مقدّمه پندپذیری است. تَذْکِرَهً لِمَنْ یَخْشی
-وظیفه ی پیامبر تذکّر است نه اجبار مردم بر پذیرش. إِلاّ تَذْکِرَهً لِمَنْ یَخْشی
-تشریع و تکوین،هر دو از یک منبع هستند و قوانین آنها با یکدیگر مطابقت دارد. تَنْزِیلاً مِمَّنْ خَلَقَ
-آفریدگار آسمان های با عظمت،اگر سخنی بگوید آن سخن،بسیار مهمّ است.
تَنْزِیلاً مِمَّنْ خَلَقَ ... اَلسَّماواتِ الْعُلی ...(کلام الامیر امیر الکلام)
اَلرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی
(او خداوندی بخشنده و)رحمان است که بر عرش(تخت فرمانروایی هستی)،تسلّط دارد.
لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّری
آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین و آنچه در میان آنها و آنچه در زیر زمین است،برای اوست.
وَ إِنْ تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ یَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفی
و اگر سخنت را آشکار بگویی(و یا پنهان کنی،تفاوتی ندارد)،پس همانا او اسرار(شما)و پنهان تر(از آن)را می داند.
اَللّهُ لا إِلهَ إِلاّ هُوَ لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی
(زیرا او)خدایی است که معبودی جز او نیست(و)بهترین نام ها برای اوست.
نکته ها:
* در این چند آیه،چهار صفت از صفات بارز خداوند مطرح شده است؛
الف:خالقیّت. خَلَقَ الْأَرْضَ وَ السَّماواتِ
ب:حاکمیّت. عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی
ج:مالکیّت. لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما ...
د:عالمیّت. یَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفی
* تسلّط پروردگار بر عرش که در سوره های دیگر قرآن با عبارت اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ آمده است،کنایه از احاطه و سلطه خداوند بر جهان هستی است.مثلاً وقتی در فارسی می گویند:
فلانی بر تخت نشست،و یا فلانی را از تخت به پایین کشیدند،یعنی او حاکم شد و یا قدرت و حکومت را از او گرفتند.
* معمولاً همراه با عبارت اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ و شبه آن،جمله ای می آید که به منزله ی تفسیر آن است،مانند:
ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهارَ او بر عرش سلطه دارد و با شب،روز را می پوشاند؛ ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ یُدَبِّرُ الْأَمْرَ او بر هستی احاطه دارد و امور را تدبیر می کند؛ ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ یَعْلَمُ ما یَلِجُ فِی الْأَرْضِ وَ ما ... او بر هستی تسلّط دارد وهمه چیز را می داند؛ ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ ما لَکُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَلِیٍّ او بر عرش سلطه دارد و جز او سرپرستی نیست؛ودر این آیه: عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ
* کلمه ثَری به معنای خاک نمناک است و تَحْتَ الثَّری شامل اموات،گنج ها و هر چیز دیگری که در خاک پنهان شده می باشد.
* اسماء حسنی همان صفات خداوند است که بنا بر روایات، اسم می باشد و اگر در دعا خداوند با این اسامی یاد شود،برکات و آثار فراوانی به همراه می آورد.اسمای الهی منحصر به اینها نیست و در بعضی ادعیه،مثل دعای جوشن کبیر،تا هزار اسم ذکر شده است.البتّه توسّل به این اسما،تنها حفظ و قرائت آنها نیست،بلکه باید خود را به آن صفات نزدیک کرد.
مفرد آمدن الْحُسْنی با آنکه موصوف آن اسماء جمع است،شاید به دلیل مقدّر گرفتن کلمه ی هذه باشد،یعنی هذه الاسماء الحسنی ،هرچند نمونه های دیگری نیز در قرآن هست،مانند: مَآرِبُ أُخْری و حَدائِقَ ذاتَ بَهْجَهٍ
* در روایات می خوانیم که امامان معصوم علیهم السلام فرموده اند:به خدا سوگند،ما اسماء حسنای الهی هستیم
* امام صادق علیه السلام فرمودند: سرّ آن چیزی است که در دل پنهان می کنی و أَخْفی آن است که از ذهنت عبور کرده،ولی آن را فراموش کرده ای. یعنی نه تنها از دیگران پنهان است،بلکه خود نیز از آن غافل شده ای.
* خداوند بر همه چیز آگاه است، یَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفی غیب آسمان ها و زمین را می داند، أَعْلَمُ غَیْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ،حمل ماده ی باردار را می داند، یَعْلَمُ ما تَحْمِلُ کُلُّ أُنْثی ،هدف و معنای نگاه ها را می داند، یَعْلَمُ خائِنَهَ الْأَعْیُنِ ،خطورات قلبی را می داند، یَعْلَمُ ما فِی قُلُوبِکُمْ و هیچ برگی از درخت نمی افتد مگر اینکه او می داند.
وَ ما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَهٍ إِلاّ یَعْلَمُها
پیام ها:
-تسلّط خداوند بر هستی،رحیمانه است،نه جبّارانه. الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی
-نزول قرآن جلوه ای از رحمانیّت و اقتدار خداوند بر هستی است. تَنْزِیلاً مِمَّنْ خَلَقَ ... اَلرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی
-تسلّط خداوند بر همه ی هستی،یکسان است. عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی
-خداوند،هم آفریدگار هستی است و هم نگهدار و حاکم برآن. خَلَقَ ... عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی
-خداوند بر تمام آنچه دیدنی و نادیدنی است،آگاهی و مالکیّت مطلقه دارد.
لَهُ ما فِی السَّماواتِ ... وَ ما تَحْتَ الثَّری
-یکی از راههای جلوگیری از منکرات،توجّه مردم به علم الهی بر پنهان و آشکار آنهاست. یَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفی
-نام نیکو وزیبا چه در لفظ و چه در معنا،یک ارزش است و خداوند،هم خود جمیل است و هم بهترین و نیکوترین نام ها را دارد. لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی
وَ هَلْ أَتاکَ حَدِیثُ مُوسی
و آیا خبر موسی به تو رسیده است؟!
إِذْ رَأی ناراً فَقالَ لِأَهْلِهِ امْکُثُوا إِنِّی آنَسْتُ ناراً لَعَلِّی آتِیکُمْ مِنْها بِقَبَسٍ أَوْ أَجِدُ عَلَی النّارِ هُدیً
هنگامی که آتشی را دید،پس به خانواده ی خود گفت:قدری درنگ کنید، همانا من آتشی یافتم،شاید(بتوانم)مقداری از آن را برای شما بیاورم یا به واسطه ی (آن) آتش، راهی بیابم.
نکته ها:
* قبس به قطعه ای از آتش می گویند که از مجموعه آن جدا شده باشد.
* در بخشی از سوره فرازهایی از داستان موسی علیه السلام به تفصیل بیان شده است:
الف:انتخاب حضرت موسی علیه السلام برای رسالت.
ب:دعوت آن حضرت از فرعون برای پذیرش حقّ.
ج:خروج او از مصر و غرق شدن فرعون.
د:گوساله پرستی بنی اسرائیل.
* حضرت موسی علیه السلام به همراه همسر باردار خود،عزم سفر نمود و در بیابان راه را گم کردند.
در آن بیابان تاریک و هوای سرد و بارانی،برای گرمی و راهیابی،نیاز به آتش داشتند که از دور آتشی نمایان شد و حضرت برای به دست آوردن آتش و آسایش خانواده،راهیِ آن مکان شد که ناگهان ندایی آمد و خداوند موسی را به پیامبری برگزید.
آری،موسی علیه السلام برای پیدا کردن راه نجاتِ خود و خانواده اش به سراغ آتش رفت،ولی خداوند راه نجات دیگران را به روی او گشود.او راه زمینی را می جست،امّا خدا راه معنویت و سعادت را به او نشان داد،او راه هدایت فردی را دنبال می کرد،ولی خدا راه هدایت امّت را به او ارائه نمود.
پیام ها:
-در نقل حقایق تاریخی،ابتدا مخاطبان خود را تشنه ی شنیدن کنیم،سپس ماجرا را برای آنها بیان نماییم. هَلْ أَتاکَ
-سؤال کردن،شیوه ای مناسب برای تبلیغ و تربیت است. هَلْ أَتاکَ
-بیان تاریخ،ارائه یک موعظه تجربی و وسیله ای برای عبرت است و دل و خاطر پیامبر را تسلی می دهد. حَدِیثُ مُوسی (در فرهنگ قرآن،حدیث به معنای تاریخ است،نه حادثه ی جدید.)
-گاهی انسان،نور الهی را به صورت نار می بیند إِذْ رَأی ناراً
-زنان،دوشادوش مردان در چشیدن ناگواری ها سهیم بوده اند. لِأَهْلِهِ
-از حوادث تلخ نهراسید،چرا که گاهی از دل حوادث به ظاهر ناگوار،لطف خداوند ظاهر می شود. إِذْ رَأی ناراً
-مرد،متکفّل تأمین رفاه خانواده ی خویش است. لَعَلِّی آتِیکُمْ مِنْها بِقَبَسٍ
فَلَمّا أَتاها نُودِیَ یا مُوسی
پس همین که نزد آتش آمد،ندا داده شد:ای موسی!
إِنِّی أَنَا رَبُّکَ فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُویً
همانا من پروردگار تو هستم.پس کفش خود را بیرون آور،به درستی که تو در سرزمین مقدّس طُوی هستی.
نکته ها:
* نام موسی در بیست سوره و مرتبه در قرآن آمده وماجرای موسی علیه السلام از بزرگ ترین داستان های قرآن است،زیرا حدود نهصد آیه از قرآن را به خود اختصاص داده است.
* کلمه ربّ که از اسمای حسنای الهی است،بیش از مرتبه در قرآن آمده است و خداوند در اوّلین تجلّی بر حضرت موسی علیه السلام خودش را با این نام به او معرفی فرمود. إِنِّی أَنَا رَبُّکَ وچون نبوّت حضرت موسی علیه السلام با ندا و کلام الهی آغاز شد،لذا او را کلیم اللّه می نامند. وَ کَلَّمَ اللّهُ مُوسی تَکْلِیماً
* وادی اَلْمُقَدَّسِ به مکان دور از عیب و گناه اطلاق می گردد و طُویً یعنی چیزی یا جایی که با برکت آمیخته شده است.
* در حدیثی می خوانیم که مراد از کندن دو کفش،دل کندن از دو نگرانی است:یکی نگرانی از وضع همسر در آن سرما و دیگری،نگرانی از شرّ فرعون.بعضی نیز آن را اشاره به همسر و فرزند و یا حبّ دنیا و آخرت دانسته اند.در تورات کنونی نیز عبارت فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ به همین تعبیر آمده است.
پیام ها:
-چه بسا انسان به قصد کاری گام برمی دارد،امّا به نتیجه دیگری می رسد.
آتِیکُمْ مِنْها بِقَبَسٍ ... نُودِیَ رفت موسی کآتشی آرد بدست آتشی دید او که از آتش بِرَست
-همین که اراده ی خداوند بر تحقّق چیزی تعلّق گرفت،تمام وسایل به خدمت آن هدف درمی آیند.(تاریکی شب،بارداری همسر،گم کردن راه،دیدن آتش، همه مقدّمه جذب موسی علیه السلام و ارائه وحی و نبوّت به او در میعادگاه الهی شد.)
-هر کجا که ناباوری احساس می شود،باید تأکید بیشتری کرد. إِنِّی أَنَا رَبُّکَ
-آثار قداست و معنویت کار باید در ظاهر افراد نیز پیدا باشد. فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ
-رابطه ی عمیق با خداوند،در گرو دل کندن از وابستگی هاست. فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ
-بعضی از مکان ها دارای قداست خاصی هستند. فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ (پابرهنه شدن وبیرون آوردن کفش،از آداب ورود به مکان های مقدّس است)
-پیام های مقدّس،در مکان های مقدّس نازل می شوند. نُودِیَ ... بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ
-پذیرش مسئولیت های آسمانی در دل پاک طبیعت،همچون؛کوه طور،وادی مقدّس طُوی و غار حرا بوده است. نُودِیَ ... بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُویً
وَ أَنَا اخْتَرْتُکَ فَاسْتَمِعْ لِما یُوحی
ومن تو را(به پیامبری)برگزیده ام،پس به آنچه وحی می شود گوش فراده.
إِنَّنِی أَنَا اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ أَنَا فَاعْبُدْنِی وَ أَقِمِ الصَّلاهَ لِذِکْرِی
همانا منم اللّه،جز من خدایی نیست،پس مرا بندگی کن و نماز را بپادار تا به یاد من باشی.
إِنَّ السّاعَهَ آتِیَهٌ أَکادُ أُخْفِیها لِتُجْزی کُلُّ نَفْسٍ بِما تَسْعی
همانا قیامت خواهد آمد(ولی)من می خواهم(زمان)آن را مخفی کنم تا هرکس در برابر سعی و تلاش خود،جزا داده شود.
نکته ها:
* یکی از اسامی قیامت،ساعت است.
پیام ها:
-پیامبران،از جانب خداوند منصوب می شوند،نه از طرف مردم. أَنَا اخْتَرْتُکَ
-باید کلمات وحی را با تمام وجود وبا جان ودل شنید. فَاسْتَمِعْ نه فاسمع .
-از آداب گفتگو،معرفی خود است. إِنَّنِی أَنَا اللّهُ
-در نظام الهی،شناخت،اساس عمل است. إِنَّنِی أَنَا اللّهُ - فَاعْبُدْنِی
-شناخت اصول دین،بر انجام فروع دین مقدّم است. لا إِلهَ إِلاّ أَنَا فَاعْبُدْنِی
توحید نظری مقدّم بر توحید عملی است. إِنَّنِی أَنَا اللّهُ - فَاعْبُدْنِی
-عبادت باید خالصانه باشد.ارزش عبادت به میزان خلوص آن است.
فَاعْبُدْنِی
-توحید در رأس همه عقاید و نماز در رأس همه عبادات است. لا إِلهَ إِلاّ أَنَا فَاعْبُدْنِی وَ أَقِمِ الصَّلاهَ
-نماز،اوّلین دستور کار و برنامه ی عملی انبیاست. أَقِمِ الصَّلاهَ
-نماز،در ادیان دیگر نیز بوده است. أَقِمِ الصَّلاهَ
-هدف از اقامه نماز،تنها رعایت قالب آن نیست،بلکه توجّه به قلب آن،یعنی احساس حضور است. أَقِمِ الصَّلاهَ لِذِکْرِی
-توجّه به قیامت،سبب برپایی نماز می شود. أَقِمِ الصَّلاهَ - إِنَّ السّاعَهَ آتِیَهٌ در قیامت از نماز می پرسند.
-برپایی نماز به خاطر یاد اوست، أَقِمِ الصَّلاهَ لِذِکْرِی و یاد او موجب آرامش دلهاست. أَلا بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ چنانکه یاد ما از خدا،سبب یاد خدا از ماست. فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ
-توحید ومعاد،اوّلین پیام های الهی برای بشر است. لا إِلهَ إِلاّ أَنَا اَلسّاعَهَ آتِیَهٌ
-از زمان وقوع قیامت،هیچ کس به جز خدا آگاه نیست. أَکادُ أُخْفِیها
-برپایی قیامت حتمی است، إِنَّ السّاعَهَ آتِیَهٌ امّا زمانش مخفی است. أُخْفِیها
-هر آگاهی و دانستنی مفید نیست. أَکادُ أُخْفِیها ندانستن زمان وقوع قیامت دارای حکمت و لطفی است.زیرا انسان در عمل آزاد بوده و گرفتار هیجان وترس نیست.کسی که ساعت آمدن میهمان را نمی داند،دائماً آمادگی خود را حفظ می کند.
-پاداش و کیفر دنیوی کامل نیست. إِنَّ السّاعَهَ ... لِتُجْزی
-در قیامت،اجرای قانون وپاداش وکیفر در حقّ همه یکسان است. کُلُّ نَفْسٍ
-پاداش بر اساس سعی وتلاش است،خواه به انجام برسد،یا نرسد. لِتُجْزی - بِما تَسْعی
فَلا یَصُدَّنَّکَ عَنْها مَنْ لا یُؤْمِنُ بِها وَ اتَّبَعَ هَواهُ فَتَرْدی
پس مبادا کسی که به قیامت ایمان ندارد و پیرو هوای نفس خویش است، تو را از توجّه به قیامت باز دارد که سقوط می کنی.
پیام ها:
-تنها اعتقاد و عمل به اصول و فروع کافی نیست،بلکه صلابت در برابر مخالفان نیز لازم است. لا إِلهَ إِلاّ أَنَا - فَاعْبُدْنِی فَلا یَصُدَّنَّکَ
-افراد بی ایمان در صدد باز داشتن شما از راه حقّ هستند.توطئه وکارشکنی آنان،در راه وروش شما خللی وارد نسازد. فَلا یَصُدَّنَّکَ
-سرچشمه انکار معاد،پیروی از هوای نفس است. مَنْ لا یُؤْمِنُ بِها وَ اتَّبَعَ هَواهُ
-ایمان به معاد،بهترین عامل برای کنترل هوی پرستی است. مَنْ لا یُؤْمِنُ بِها وَ اتَّبَعَ هَواهُ
-نتیجه هوی پرستی سقوط است،گرچه آن شخص پیامبر باشد. فَتَرْدی
-سازش با کفّار و افراد بی ایمان،مایه ی هلاکت است. فَلا یَصُدَّنَّکَ ... فَتَرْدی
-کافران و هواپرستان درصدد بازداشتن مؤمنان از نمازند. أَقِمِ الصَّلاهَ ...
فَلا یَصُدَّنَّکَ عَنْها
وَ ما تِلْکَ بِیَمِینِکَ یا مُوسی
و(خداوند فرمود:)ای موسی! آنچه به دست راست توست چیست؟
قالَ هِیَ عَصایَ أَتَوَکَّؤُا عَلَیْها وَ أَهُشُّ بِها عَلی غَنَمِی وَ لِیَ فِیها مَآرِبُ أُخْری
(موسی)گفت:این عصای من است که بر آن تکیه می دهم و با آن برای گوسفندانم (از درختان)برگ می ریزم ودر آن منافع دیگری(نیز)برای من است.
قالَ أَلْقِها یا مُوسی فَأَلْقاها فَإِذا هِیَ حَیَّهٌ تَسْعی
(خداوند)فرمود:ای موسی! عصا را بیفکن.پس(موسی)آن را افکند،پس ناگهان آن(عصا)ماری شد که می شتافت.
قالَ خُذْها وَ لا تَخَفْ سَنُعِیدُها سِیرَتَهَا الْأُولی
(خداوند)فرمود:آن را بگیر و نترس،ما بزودی آن را به حالت اولیّه اش بر می گردانیم.
نکته ها:
* انسان ها به طور طبیعی از خطر و عوامل شرّ و ضرر می ترسند و از رویارویی با آن پرهیز می کنند و بدیهی است موسی علیه السلام نیز که انسان است بترسد،آنچه مورد انتقاد و مذمّت است،تأثّر،خشیت و اضطراب قلبی از غیر خداست که مخالف شجاعت واز صفات رذیله است والبتّه موسی از آن دور بوده است.
شاید ترس موسی علیه السلام به خاطر آن بود که فرمان أَلْقِها را مثل فرمان فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ برای احترام می پنداشت،امّا همین که تبدیل به مار شد،جا خورد.
اصلاً همین ترس،خود دلیلی بر معجزه بودن این واقعه است،وگرنه،ساحری که خودش می داند سحرش واقعیّت ندارد،از سحر و جادوی خود نمی ترسد.
* خداوند در هر لحظه به میلیون ها بی جان،جان می دهد و یا جان میلیون ها جاندار را می گیرد،در اینجا نیز به عصای بی جان،جان داد و سپس آن را گرفت و بار دیگر عصا شد.آیا او نمی تواند انسان زنده را بمیراند و دوباره او را به صورت اولیّه اش در آورد؟
به راستی اگر نظر الهی چوب را اژدها می کند،پس اگر بر ما نظر لطفی کند چه می شود؟! و اگر نظر کرده ی او سحر تمامی ساحران را می بلعد،آیا نظر او بر قلب ما همه وسوسه ها را نخواهد بلعید؟!
* در همین ابتدای کار برای موسی دو معجزه صورت گرفت،یکی اینکه عصا به اژدها تبدیل شد، فَإِذا هِیَ حَیَّهٌ تَسْعی و دیگر اینکه اژدها به صورت عصای اوّلیه در آمد. سِیرَتَهَا الْأُولی
پیام ها:
-خداوند برای قدرت نمایی خود،حتّی از نزدیک ترین و ساده ترین ابزارها نیز استفاده می کند. وَ ما تِلْکَ بِیَمِینِکَ یا مُوسی
-با بهره برداری از ابزارهای چند منظوره می توان از حجم کمتر استفاده ی بیشتری برد. أَتَوَکَّؤُا عَلَیْها وَ أَهُشُّ بِها ...
-تکیه بر عصا و ابزار مادّی،با توکّل بر خداوند منافاتی ندارد. أَتَوَکَّؤُا عَلَیْها
-چوپانی شغل اکثر انبیا بوده است. أَهُشُّ بِها عَلی غَنَمِی
-تمرین،تجربه و آمادگی قبل از دعوت ضروری است.موسی علیه السلام که می خواهد در برابر فرعون عصا را بیفکند تا اژدها شود،باید خودش قبلاً صحنه را دیده باشد. فَأَلْقاها فَإِذا هِیَ حَیَّهٌ تَسْعی
وَ اضْمُمْ یَدَکَ إِلی جَناحِکَ تَخْرُجْ بَیْضاءَ مِنْ غَیْرِ سُوءٍ آیَهً أُخْری
و دستت را به زیر بازو وبغل خویش فروبر تا سفید و بی عیب بیرون آید (که این نیز)نشانه و معجزه ی دیگری است.
لِنُرِیَکَ مِنْ آیاتِنَا الْکُبْری
تا از نشانه های بزرگ خویش به تو نشان دهیم.
اِذْهَبْ إِلی فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغی
(ای موسی! اکنون)به سوی فرعون حرکت کن که او طغیان کرده است.
نکته ها:
* دوّمین معجزه ی حضرت موسی علیه السلام ید بیضاء (دست سفید)بود که با سه تعبیر در قرآن آمده است؛یکی اسْلُکْ یَدَکَ فِی جَیْبِکَ ودیگری وَ أَدْخِلْ یَدَکَ فِی جَیْبِکَ و دیگری آیه ی اضْمُمْ یَدَکَ إِلی جَناحِکَ که می توان بین همه ی آنها جمع کرد و گفت:دست خود را در گربیان فرو ببر وتا زیر بغل ادامه بده.
در تورات،آمده است:سفیدی دست موسی گرفتار مرض برص و پیسی شده بود، ولی در قرآن کلمه ی مِنْ غَیْرِ سُوءٍ آمده تا بگوید سفیدی دست،نور بود نه مرض و تورات تحریف شده است.
پیام ها:
-دست قدرت الهی باز است و هر لحظه با هر وسیله که بخواهد می تواند قدرت نمایی کند. اضْمُمْ یَدَکَ -هر چه تکبّر و لجاجت مخاطب بیشتر باشد،معجزه های بیشتری ارائه شود.
آیَهً أُخْری (برای فرعون ها،چند معجزه لازم است.)
-کسی که بنا دارد طاغوت را به حقّ دعوت کند،باید خودش آثار حقّ را دیده باشد. لِنُرِیَکَ مِنْ آیاتِنَا الْکُبْری
-معجزات انبیا،گوشه ای از آیات الهی است. مِنْ آیاتِنَا
-اوّلین مأموریت انبیا،مبارزه با طاغوت هاست. اذْهَبْ
-همیشه نباید منتظر آمدن مردم بود،گاهی لازم است حتّی پیامبران برای هدایتِ حاکمان حرکت کنند. اذْهَبْ إِلی فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغی
-برای اصلاح جامعه،باید به سراغ سرچشمه و ریشه ی فتنه و فساد رفت.
اذْهَبْ إِلی فِرْعَوْنَ
-دین از سیاست جدا نیست،موسی برای اصلاح حکومت حرکت کرد. اذْهَبْ إِلی فِرْعَوْنَ
-مبارزه با طاغوت یک تکلیف الهی است،نه یک نمایش سیاسی. اذْهَبْ
-سرچشمه ی همه انکارها،طغیان وگردنکشی در مقابل حقّ است. إِنَّهُ طَغی طغیان فرعون در ادعای ربوبیت،ایجاد وحشت،تفرقه و برده کشی مردم بود.
-کسانی می توانند با طاغوت مبارزه کنند که با ایمان،عبادت و صلابت خود را ساخته باشند. فَاعْبُدْنِی ... أَقِمِ الصَّلاهَ ... فَلا یَصُدَّنَّکَ ... اِذْهَبْ إِلی ...
قالَ رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی
(موسی)گفت:پروردگارا!(اکنون که مرا به این کار بزرگ مأمور فرمودی) سینه ام را برایم گشاده گردان(و بر صبر و حوصله ام بیفزا).
وَ یَسِّرْ لِی أَمْرِی
و کارم را برایم آسان فرما.
وَ احْلُلْ عُقْدَهً مِنْ لِسانِی
یَفْقَهُوا قَوْلِی
و گره از زبانم باز نما.تا(آنها)سخنان مرا(خوب)بفهمند.
نکته ها:
* همین که حضرت موسی علیه السلام به رسالت الهی مأمور گردید،چهار خواسته را از خداوند طلب نمود:
-سعه ی صدر. رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی -شرایط آماده. وَ یَسِّرْ لِی أَمْرِی
-بیان روان. وَ احْلُلْ عُقْدَهً مِنْ لِسانِی -داشتن وزیر. وَ اجْعَلْ لِی وَزِیراً
* چون حضرت موسی علیه السلام به مسائل متعدّد عبادی، سیاسی، انقلابی، اجتماعی، اخلاقی، فردی و جمعی مأمور شده بود و طبعاً پرداختن و توجّه لازم به هر کدام،انسان را از سایر امور غافل می سازد،لذا سعه صدر در رسیدن به همه ی این موارد کاملاً ضرورت دارد.
* سعه ی صدر،هم برای خود انسان لازم است،هم برای انجام مسئولیّت وکلمه لِی رمز آن است که دریافت وحی،نیاز به ظرفیت بزرگ دارد.چنانکه در سوره انشراح در مورد پیامبر صلی الله علیه و آله آمده است: أَ لَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ ... إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً
ویژگی های قلب مؤمن و کافر
قلب مؤمن و کافر هریک جایگاه امری است،از جمله:
قلب مؤمن قلب کافر
-حیات. أَ وَ مَنْ کانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْناهُ -مرض. فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ
-شفا. وَ یَشْفِ صُدُورَ قَوْمٍ مُؤْمِنِینَ -قساوت. جَعَلْنا قُلُوبَهُمْ قاسِیَهً
-طهارت. امْتَحَنَ اللّهُ قُلُوبَهُمْ -عدم پذیرش. أَزاغَ اللّهُ قُلُوبَهُمْ
-سعه صدر. رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی -مُهرخوردن. طَبَعَ اللّهُ عَلی قُلُوبِهِمْ
-هدایت. مَنْ یُؤْمِنْ بِاللّهِ یَهْدِ قَلْبَهُ -احاطه ظلمت. رانَ عَلی قُلُوبِهِمْ
-ایمان. کَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الْإِیمانَ -حجاب. جَعَلْنا عَلی قُلُوبِهِمْ أَکِنَّهً
-سکینه. السَّکِینَهَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ -قفل شدن. أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها
-الفت. وَ أَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ -سختی. خَتَمَ اللّهُ عَلی قُلُوبِهِمْ
پیام ها:
-سعه ی صدر اوّلین شرط موفقیّت در هر کاری است. رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی
-به جای ترس و فرار از مسئولیّت،امکانات و مقدّمات و ابزار آن را از خداوند بخواهیم. رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی -دعا قبل از هر کاری،رمز توکّل ومایه ی دفع خطرات و آفات راه است،هر چند دعا خود نیز عبادت واعلام نیاز به شمار می رود. رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی
-ارشاد و تربیت مردم و مبارزه با طاغوت ها،بستگی تام به صبر و حوصله ی مربی و مجاهد دارد. رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی
-رسالت،با تندی و خشونت سازگار نیست.کار بزرگ،روح بزرگ می خواهد.
رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی (موسی علیه السلام در یک درگیری،یک نفر را با مشت کشته بود،از این روی از خداوند طلب شرح صدر کرد.)
-دعای انبیا در قرآن،با اسم رَبِّ است. رَبِّ
-دریافت الطاف الهی،روح وسینه ای گشاده لازم دارد. رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی
-با سعه ی صدر کارها آسان می شود. رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی وَ یَسِّرْ لِی أَمْرِی
-ساده گویی و بیان روان،کمال است. وَ احْلُلْ عُقْدَهً مِنْ لِسانِی
-در هدایت و بسیج کردن مردم وروحیه دادن به نیروها و ارعاب و تضعیف روحیه ی طاغوت،زبان گویا بسیار مهم است. وَ احْلُلْ عُقْدَهً مِنْ لِسانِی
-اصل،فهمیدن مردم است،نه اصطلاحات زیبا. یَفْقَهُوا قَوْلِی شرط موفقیت در تبلیغ آن است که مردم حرف مبلغ را خوب بفهمند.
-در تبلیغ باید از هر وسیله ای که شناخت مردم را عمیق تر می کند استفاده کرد.
یَفْقَهُوا قَوْلِی
وَ اجْعَلْ لِی وَزِیراً مِنْ أَهْلِی
هارُونَ أَخِی
و از خاندانم(یاور و)وزیری برایم قرار بده.برادرم هارون را.
اُشْدُدْ بِهِ أَزْرِی
وَ أَشْرِکْهُ فِی أَمْرِی
(و اینگونه)پشت مرا با او استوار ساز.و او را در کارم شریک گردان.
کَیْ نُسَبِّحَکَ کَثِیراً
وَ نَذْکُرَکَ کَثِیراً
تا ما تورا بسیار به پاکی بستاییم.و تورا بسیار یاد نماییم.
نکته ها:
* وزیر از وزر به معنای بار سنگین،به کسی گفته می شود که بار مسئولیت دیگری را نیز بر دوش می کشد.کلمه ی أَزْرِی ،نیز به معنای پُشت من است.
* در تفاسیر آمده است که پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله بارها این آیات را می خواند و می فرمود:
خدایا من نیز مثل موسی علیه السلام وزیری از اهل خودم می خواهم.
* حضرت موسی علیه السلام در دریافت وحی مشکلی نداشت و وزیر خواستن او تنها به خاطر سنگینی مسئولیت رسالت و سختی تبلیغ بود.
* هارون علیه السلام سه سال از حضرت موسی بزرگ تر بود و به همین مقدار،زودتر از موسی علیه السلام از دنیا رفت. و انبیای بعدی،همه از نسل هارون علیه السلام هستند.
* علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می فرماید:حدیث منزلت که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به حضرت علی علیه السلام فرمود:
انت منی بمنزله هارون من موسی الا أنه لا نبی بعدی از صد طریق از اهل سنّت و هفتاد طریق از شیعه نقل شده است.
* استمداد از مردم، منافاتی با توکّل و کمک از خداوند نداشته و شرک نیست.در قرآن بارها به مسئله ی استمداد و تعاون اشاره شده است،از جمله: تَعاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوی یکدیگر را در کار خیر یاری کنید.چنانکه حضرت عیسی فرمود: مَنْ أَنْصارِی إِلَی اللّهِ ، یاور من به سوی خدا کیست؟یا خداوند در جواب پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید:
حَسْبُکَ اللّهُ وَ مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ ،خداوند و مؤمنان پیرو،برای تو کافی هستند.یا ذوالقرنین از مردم برای ساختن سد کمک درخواست کرد وفرمود: فَأَعِینُونِی بِقُوَّهٍ ... با نیروی خود مرا کمک کنید.و در این ماجرا نیز حضرت موسی از خداوند انسانی شایسته را به کمک می طلبد تا او را در امر تبلیغ دین یاری نماید.
پیام ها:
-مبارزه با طاغوتی مثل فرعون به تنهایی ممکن نیست. اجْعَلْ لِی وَزِیراً
-هرچه کار مهم تر باشد،انتخاب وزیر و همراه نیز حسّاس تر است،وزیر پیشنهادی موسی علیه السلام را باید خداوند تأیید فرماید. اجْعَلْ لِی وَزِیراً
-اگر همکار انسان از اهل خود او باشد بهتر است. مِنْ أَهْلِی
-رهبری و مدیریّت باید متمرکز در شخص واحد باشد و دیگران با او همکاری کنند. اشْدُدْ بِهِ أَزْرِی أَشْرِکْهُ فِی أَمْرِی
-همکاری مایه پیشرفت امور است که همفکر و همراه باشد،نه در مقابل.
أَشْرِکْهُ فِی أَمْرِی
-تسبیح واقعی،در فضای مبارزه با طاغوت است. إِنَّهُ طَغی ، کَیْ نُسَبِّحَکَ
-فلسفه ی حکومت و قدرت،برپایی و ارتقای معنویّت در جامعه است. اشْدُدْ بِهِ أَزْرِی ... کَیْ نُسَبِّحَکَ کَثِیراً وَ نَذْکُرَکَ کَثِیراً
-وظیفه ی انبیا،تنزیه خداوند از شرک،اوهام و خرافات است. نُسَبِّحَکَ
-مسئولیّت زیاد،تسبیح زیاد لازم دارد. نُسَبِّحَکَ،کَثِیراً
-ابتدا خداوند را از هر عیب و نقصی تنزیه کنیم،سپس به ذکر و شکر او بپردازیم. نُسَبِّحَکَ نَذْکُرَکَ
-آنچه ارزش دارد ذکر کثیر است وگرنه هر انسانی هنگام خطر و گرفتاری یاد خدا می کند. نَذْکُرَکَ کَثِیراً
إِنَّکَ کُنْتَ بِنا بَصِیراً
(پروردگارا!)همانا تو همواره نسبت به احوال ما آگاه و بصیر هستی.
قالَ قَدْ أُوتِیتَ سُؤْلَکَ یا مُوسی
(خداوند)فرمود:ای موسی! به یقین آنچه را درخواست کردی به تو داده شد.
وَ لَقَدْ مَنَنّا عَلَیْکَ مَرَّهً أُخْری
وبه تحقیق ما بار دیگر بر تو منّت گذاشتیم(وتورا مشمول نعمت های خویش ساختیم).
پیام ها:
-انبیا،همیشه خود را در محضر الهی می دیدند،و به اراده و مصلحت او راضی بودند. إِنَّکَ کُنْتَ بِنا بَصِیراً
-با اینکه خداوند به همه چیز آگاه است،ولی بازهم دعا و درخواست از او مطلوب است. رَبِّ اشْرَحْ ... إِنَّکَ کُنْتَ بِنا بَصِیراً
-اگر درخواست،صحیح و بجا،و دعا خالصانه باشد،استجابت قطعی است.
قَدْ أُوتِیتَ
-عطای الهی حکیمانه و بر اساس بصیرت است. بِنا بَصِیراً ... أُوتِیتَ سُؤْلَکَ
-کسی را که منصوب ومأمور انجام کاری می کنیم،ابزار کار وخواسته های او را نیز تأمین کنیم. اِذْهَبْ إِلی فِرْعَوْنَ ... رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی ... وَزِیراً مِنْ أَهْلِی ... قَدْ أُوتِیتَ
-نعمت های الهی از باب امتنان است،نه استحقاق. وَ لَقَدْ مَنَنّا
-هیچگاه الطاف خداوند را از یاد نبریم. وَ لَقَدْ مَنَنّا عَلَیْکَ مَرَّهً أُخْری
إِذْ أَوْحَیْنا إِلی أُمِّکَ ما یُوحی
آنگاه که به مادرت آنچه را باید الهام کرد،وحی کردیم.
أَنِ اقْذِفِیهِ فِی التّابُوتِ فَاقْذِفِیهِ فِی الْیَمِّ فَلْیُلْقِهِ الْیَمُّ بِالسّاحِلِ یَأْخُذْهُ عَدُوٌّ لِی وَ عَدُوٌّ لَهُ وَ أَلْقَیْتُ عَلَیْکَ مَحَبَّهً مِنِّی وَ لِتُصْنَعَ عَلی عَیْنِی
(به او وحی کردیم)که کودک خود را در صندوقی بگذار،پس آن(صندوق)را در دریا بینداز،تا دریا آن را به ساحل افکند و(کسی که)دشمن من و دشمن او (است)،آن را(از دریا)بگیرد.و(ای موسی!)من محبّتی از جانب خویش بر تو افکندم(تا تو را دوست بدارند)و تا زیر نظر من ساخته شوی(وپرورش یابی).
نکته ها:
* مراد از وحی در اینجا،الهام و القا بر قلب است،نه آن وحی اصطلاحی که مخصوص پیامبران است.زیرا رسالت،مخصوص مردان است.چنانکه در سوره یوسف،آیه می فرماید: وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ إِلاّ رِجالاً نُوحِی إِلَیْهِمْ
* تابوت به معنای صندوق و یم به معنای دریاست و تمام هشت مورد استعمال یم در قرآن،در داستان حضرت موسی می باشد.
* بر خلاف امروزه که صنعت تنها به ساخت کالاها گفته می شود،قرآن صنعت را هم به کالا گفته اصْنَعِ الْفُلْکَ و هم به تربیت انسانی. لِتُصْنَعَ عَلی عَیْنِی
* همین که خداوند بر کاری اراده کند،تمام مقدمات آن را نیز فراهم می سازد.در اینجا برای حفظ موسی علیه السلام،به مادرش الهام می کند که فرزندت را به دریا بینداز،به دریا امر می نماید
که صندوق حامل کودک را به ساحل ببر،به قلب دشمن القا می فرماید که او را بگیر و محبّت کودک را نیز در دل او قرار می دهد.
* امام باقر علیه السلام فرمود:خداوند چنان محبّتی از موسی در دل مردم انداخت که هر کس موسی علیه السلام را می دید به او علاقه مند می شد.
* رمز رسیدن به کمالات،دل کندن از وابستگی ها و دوستی هاست. فَاقْذِفِیهِ
الف:دل کندن از خود؛ابراهیم حاضر شد در آتش افتد.
ب:دل کندن از همسر؛ابراهیم همسرش را در مکّه ی بی آب و گیاه گذارد.
ج:دل کندن از نوزاد؛مادر موسی فرزند خود را در آب افکند.
د:دل کندن از نوجوان؛ابراهیم حاضر شد اسماعیل را قربانی کند.
ه:دل کندن از شهوت؛یوسف،درخواست کامیابی همسر عزیز مصر را نپذیرفت.
و:دل کندن از خواب؛ثواب نماز در دل شب را کسی جز خدا نمی داند. فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّهِ أَعْیُنٍ
پیام ها:
-گاهی والدین به خاطر فرزند،مشمول لطف خاص می شوند. أَوْحَیْنا إِلی أُمِّکَ
-زن نیز می تواند به مقامی برسد که مورد وحی و الهام الهی قرار بگیرد. أَوْحَیْنا إِلی أُمِّکَ (اگر چه این وحی،برای رسالت بشمار نمی رود،امّا الهام ساده نیز به حساب نمی آید،زیرا مادر موسی به واسطه ی آن،فرزند خود را تسلیم امواج آب کرد.)
-در حرکت ونهضت انبیا،زنان نیز ایفای نقش کرده اند. أُمِّکَ
-دریا نیز همچون تمام هستی،تحت امر الهی است. فَلْیُلْقِهِ الْیَمُّ بِالسّاحِلِ
-تکرار کلمه عدّو نشانه عمق عداوت طاغوت نسبت به فرستادگان الهی است. عَدُوٌّ لِی وَ عَدُوٌّ لَهُ
-عدو شود سبب خیر،اگر خدا خواهد. یَأْخُذْهُ عَدُوٌّ لِی وَ عَدُوٌّ لَهُ -محبوبیّت یکی از الطاف الهی است.آنکه دلها از اوست،محبّت نیز از اوست.
مَحَبَّهً مِنِّی
-اولیای خدا،تحت نظر و تربیت ویژه ی پروردگار قرار دارند. عَلی عَیْنِی
إِذْ تَمْشِی أُخْتُکَ فَتَقُولُ هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلی مَنْ یَکْفُلُهُ فَرَجَعْناکَ إِلی أُمِّکَ کَیْ تَقَرَّ عَیْنُها وَ لا تَحْزَنَ وَ قَتَلْتَ نَفْساً فَنَجَّیْناکَ مِنَ الْغَمِّ وَ فَتَنّاکَ فُتُوناً فَلَبِثْتَ سِنِینَ فِی أَهْلِ مَدْیَنَ ثُمَّ جِئْتَ عَلی قَدَرٍ یا مُوسی
آنگاه که خواهرت(در پی آن صندوق)می رفت تا بگوید:آیا شما را به کسی راهنمایی کنم که تکفّل و پرستاری او را بپذیرد؟!(و آنان پذیرفتند.) پس(این گونه)ما تورا به سوی مادرت باز گردانیدیم تا چشم او(به تو) روشن شود و اندوهگین نگردد.و(ای موسی!) تو شخصی(از فرعونیان) را به قتل رساندی(واز این بابت دچار اندوه گردیدی)،پس تو را از غم نجات دادیم و تو را در آزمون های مختلف آزمودیم.پس چند سالی را در میان مردم مدین(ودر کنار شعیب پیامبر)درنگ کردی،سپس(اینک) در زمان مقدّر(برای پذیرش رسالت به اینجا)آمدی.
نکته ها:
* فرعون که صندوق را از آب گرفت،در آغاز تصمیم کشتن طفل را داشت،ولی همسرش او را از این کار بازداشت.لذا دایه ها را برای شیردادن کودک دعوت کردند،امّا موسی سینه ی هیچ یک از آنان را قبول نکرد،و نظام فرعونی در تغذیه کودک عاجز شد.خواهر موسی که ماجرا را دنبال می کرد،جلو آمد و با حالت عادّی گفت:من شما را به کسی معرّفی می کنم که این کودک سینه ی او را قبول کند.
بدین گونه موسی به دامان مادر بازگشت.
* در تاریخ زندگانی و مبارزات حضرت موسی علیه السلام چند زن نقش اساسی داشته اند؛مادر موسی،خواهر موسی،همسر موسی و زن فرعون.
* حوادث زندگانی انبیا،گاهی به یکدیگر شباهت دارد.مثلاً سرگذشت حضرت موسی علیه السلام با زندگانی حضرت یوسف علیه السلام از جهاتی مشابه است،از جمله:
الف:هر دو پیامبر مدّتی را در کاخ زندگی کرده اند.
ب:زندگی در کاخ،به انتخاب هیچ یک نبود.
ج:پدر و مادر هر دو پیامبر به فراق مبتلا شدند.
د:سرانجام،هر دو به سوی والدین خود بازگشتند.
ه:هر دو به فتنه ی دیگران دچار شدند؛حضرت یوسف به فتنه ی برادران خود وموسی علیه السلام به فتنه ی فرعون.
و:در زندگی هر کدام،زنی کاخ نشین نقش داشته است،همسر عزیز مصر در نقش منفی و همسر فرعون در نقش مثبت.
پیام ها:
-در نظام حاکمیت طاغوت،هر کس از طرفداران حقّ،چه زن و چه مرد،باید نقش مبارزاتی خود را به خوبی انجام دهد. تَمْشِی أُخْتُکَ
-برای دریافت الطاف الهی باید حرکت نمود. أَوْحَیْنا ... تَمْشِی أُخْتُکَ
-پیشنهادات حقّ ومنطقی خود را با نرمی وملاطفت مطرح کنیم. هَلْ
-اسرار را فاش نکنیم. مَنْ یَکْفُلُهُ و نگفت: الی امه
-شیر دادن فرزند،کافی نیست،بلکه تکفّل کامل مهم است. یَکْفُلُهُ
-خدا به وعده های خویش وفادار است إِنّا رَادُّوهُ إِلَیْکِ - فَرَجَعْناکَ إِلی أُمِّکَ
-سرپرستی مادر،بهترین شرایط برای رشد فرزند است. لِتُصْنَعَ عَلی عَیْنِی ...
فَرَجَعْناکَ إِلی أُمِّکَ
-رضایت مادر،جایگاه ویژه ای نزد خدا دارد. فَرَجَعْناکَ إِلی أُمِّکَ کَیْ تَقَرَّ عَیْنُها
-نگرانی از بازتاب کارها،به اخلاص و عصمت ضربه نمی زند. فَنَجَّیْناکَ مِنَ الْغَمِّ (موسی علیه السلام یک قبطی را بدون تعمّد کشته بود و اگر چه گناهی نداشت، ولی نگران و غمگین بود.)
-مردان خدا آزمایشات سختی را در پیش روی دارند. فَتَنّاکَ فُتُوناً
انبیا نیز باید مزه ی حوادث سخت را بچشند لذا بعد از سال ها زندگانی در کاخ،اینک چوپانی در بیابان شروع می شود. فَلَبِثْتَ سِنِینَ فِی أَهْلِ مَدْیَنَ
-پشت سر گذاردن مراحل سخت،مقدمه ی رسیدن به مقام الهی و معنوی است. فَتَنّاکَ ... ثُمَّ جِئْتَ عَلی قَدَرٍ یا مُوسی
-مسئولیّت ها،توفیقات و الطاف الهی،دارای زمان بندی و حساب شده است.
جِئْتَ عَلی قَدَرٍ یا مُوسی
وَ اصْطَنَعْتُکَ لِنَفْسِی
(ای موسی!)من تو را برای خودم ساخته و برگزیدم.
اِذْهَبْ أَنْتَ وَ أَخُوکَ بِآیاتِی وَ لا تَنِیا فِی ذِکْرِی
(اکنون)تو وبرادرت با(معجزات و)آیاتی که من به شما داده ام بروید و در یاد(و رسالت)من سستی نکنید.
اِذْهَبا إِلی فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغی
بروید به سوی فرعون که او طغیان کرده است.
فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشی
پس به نرمی با او سخن بگویید،شاید متذکّر شود،یا(از خدا)بترسد.
نکته ها:
* خَشِیتُ ،ترس برخاسته از معرفت واحساس عظمت در برابر دیگری است.
* خداوند درباره ی حضرت موسی علیه السلام تعبیرات خاصی بیان فرموده است:
الف: قَرَّبْناهُ نَجِیًّا ما او را به هم رازی خود نزدیک کردیم.
ب: أَنَا اخْتَرْتُکَ من تو را برگزیده ام.
ج: وَ لِتُصْنَعَ عَلی عَیْنِی زیر نظر من پرورش یابی.
د: اصْطَنَعْتُکَ لِنَفْسِی تو را برای خود ساختم.
* در آیات قبل،دو معجزه ی تبدیل عصا به اژدها وید بیضا برای موسی علیه السلام مطرح شد،در این آیه می فرماید: بِآیاتِی یعنی معجزات دیگری نیز به تو خواهیم داد.
* در آیه ی همین سوره،فرمان رسید که اذْهَبْ إِلی فِرْعَوْنَ به سوی فرعون حرکت کن، امّا موسی علیه السلام از خداوند درخواست یاور نمود،اینک با استجابت خواسته ی او،در این آیه می فرماید: اذْهَبا إِلی فِرْعَوْنَ .
* عدیّ بن حاتم می گوید:امیرالمؤمنین علیه السلام هنگام برخورد با معاویه در صفّین،با صدای بلند فرمود:قسم به خداوند با معاویه و اصحاب او نبرد خواهم کر