- آسمونی
- مجله اینترنتی
- دین و اندیشه
- قرآن کریم
- معرفی سوره غافر
معرفی سوره غافر
غافر
آمرزنده و پوشاننده
مفهوم کلی سوره
نشانه هاى توحيد و دلايل بطلان شرك ؛
عذاب رستاخيز و گفت وگوهاى دوزخيان ؛
نام هاى نيكوى الهى و پيام اميدبخش او؛
داستان برخى پيامبران و ماجراى مؤمن آل فرعون .
اسامی سوره
غافر، مؤمن، طول، حم أولی، حم مؤمن.
علت نام‌گذاری
«سوره غافر»؛ سبب نام‌گذارى اين سوره به «غافر» آيۀ سوم آن است كه از خدا با صفت «غافر» (بخشندۀ گناه و خطاپوش) ياد شده است.
«سوره مؤمن»؛ به مناسبت آيۀ بیست‌وهشتم سوره غافر كه داستان مؤمن آل‌فرعون در آن آمده، این سوره به نام «مؤمن» ناميده شده است.
«سوره طول»؛ به مناسبت آيۀ سوم كه در آن واژه ى «الطول» (فضل و رحمت فراوان) آمده است به اين نام خوانده شده است.
«سوره حم أولی»؛ از آن جا كه سوره غافر اولين سوره اى است كه با حروف «حم» شروع مى شود «حم اولى » خوانده مى شود.
«سوره حم مؤمن»؛ این تعبیر در برخی روایات از پیامبر گرامی اسلام وارد شده است.
تعداد آیات
سوره غافر هشتادوپنج آيه دارد.
تعداد کلمات
سوره غافر هزاروصدونودونه كلمه دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره های قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره غافر چهارهزارونهصد وشصت حرف دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره های قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
هدف هاى اساسى سوره غافر عبارت اند از:
1. يادآورى توحيد و اسماى حسناى الهى (يعنى نام هاى نيكوى خدا)؛
2. يادآورى رستاخيز.
محتوا و موضوعات
محتواى سوره غافر را مى توان در شش بخش خلاصه كرد:
بخش اول كه آغاز سوره را تشكيل مى دهد توجهى است به خداوند و قسمتى از اسماء حسناى او، مخصوصا آنچه خوف و رجاء را در دلها برمى انگيزد مانند «غافرالذنب و شديدالعقاب».
بخش دوم تهديدهايى است نسبت به كافران جبار پيرامون عذاب‌هاى اين جهان همانند آنچه اقوام سركش پيشين به آن گرفتار شدند، و عذاب‌هاى قيامت با ذكر خصوصيات و جزئيات آن.
بخش سوم پس از مطرح كردن داستان موسى عليه‌السلام و فرعون سخن را به مؤمن آل فرعون سوق مى دهد و بخش وسيعى از سوره را به شرح گفتگوهاى اين مرد هوشمند شجاع با فرعونيان اختصاص مى دهد.
بخش چهارم باز مطلب را به صحنه هايى از قيامت مى كشاند تا دلهاى خفتگان را بيدار كند.
در بخش پنجم مساله توحيد و شرك را كه مهمترين مساله زندگى انسان است به ميان آورده، و قسمتى از نشانه هاى توحيد و دلائل بطلان شرك را مطرح مى كند.
در بخش ششم كه آخرين بخش اين سوره است ضمن دعوت پيامبر به صبر و شكيبايى خلاصه اى از آنچه در بخشهاى ديگر اين سوره گذشت از مسائل مربوط به مبدء و معاد و عبرت گرفتن از سرنوشت پيشينيان و تهديد مشركان لجوج و ذكر گوشه اى از نعمتهاى الهى را بيان داشته و سوره را پايان مى دهد.
فضائل، خواص و ثواب قرائت
رسول خدا صلی‌الله‌عليه‌وآله فرمود: «كسى كه دوست دارد در باغهاى بهشت بگردد پس سوره هايى را كه اول آنها به (حم) آغاز مى شود در نماز شب بخواند».
انس‌بن‌مالك از رسول خدا صلی‌الله‌عليه‌وآله روايت كرده كه فرمود: «سوره هايى كه اول آنها (حم) است ديباج قرآن مى باشند».
ابن‌عباس از پيغمبر خاتم صلی‌الله‌عليه‌وآله نقل كرده كه فرمود: «هر چيزى داراى زبده و جوهريست و زبده قرآن سوره هاى (حم) است».
ابن‌مسعود از پيغمبر صلی‌الله‌عليه‌وآله آورده كه گفت: «هر زمانى كه در سوره‌هاى (حم) قرار گرفته و دقيق شدم گويا در باغهاى خرم و لطيف قرار گرفته و دقيق شدم».
ابى‌بن‌كعب گويد رسول خدا صلی‌الله‌عليه‌وآله فرمود: «هر كه سوره (حم مؤمن) را بخواند، روح همه پيامبران و صديقان و مؤمنان بر او نماز گزارده و براى وى طلب آمرزش كنند».
ابوبصير از حضرت صادق عليه‌السلام روايت كرده كه فرمود: «سوره هاى (حم)، «ريحان» قرآن هستند، پس خدا را ستايش و سپاس كنيد با حفظ كردن و خواندن آنها، همانا بنده وقتی برخيزد و سوره هاى (حم) را بخواند، از دهان او بويى كه خوشتر از مشك و عنبر است خارج شود، و خداوند بر تلاوت‌كننده آن و خواننده آن و همسايگان و دوستان و آشنايان او رحم مى كند، و هر كسى را كه با اظهار دوستى به او نزديكى مى كند می‌آمرزد، و در روز قيامت عرش و كرسى و فرشتگان مقرب الهى براى او استغفار مى كنند».
ابو‌صباح از حضرت باقر عليه‌السلام آورده كه فرمود: «هر كه بخواند (حم مؤمن) را در هر سه مى آمرزد خدا براى او از گناهانش آنچه گذشته و آنچه خواهد آمد و تقوى را همراه او كرده و آخرت او را از دنياى او بهتر مى كند».
محل نزول
«ابن عباس» و «قتاده» گفته اند كه سوره غافر تماما (به غير از دو آيه از (إِنَّ الَّذِينَ يُجادِلُونَ فِي آياتِ اللَّهِ - آيه 56) تا (لا يَعْلَمُونَ - آيه 57) كه در مدينه نازل شده اند) مكى مى باشد.
و «حسن» گويد: اين سوره تماما در مكه نازل شده به غير از آيه (وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَ الْإِبْكارِ)، «و تسبيح گوى بحمد پروردگارت شامگاهان و بامداد- آيه 55» كه در مدينه نازل شده است، زيرا مراد از (عشى) نماز مغرب و از (ابكار) نماز صبح است و اين هر دو در مدينه واجب شده اند.
زمان نزول
تاريخ نزول سوره غافر بعد از اسراء و كمى قبل از هجرت پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله به مدينه است و بعد از سوره زمر نازل شده است.
فضای نزول
فضای نزول سوره غافر هم همانند سایر سوره‌های مکی فضایی اعتقادی و برای محکم کردن مبانی اصول دینی و فکری مسلمانان می‌باشد.
همچنین به نظر مى رسد بيان حال مؤمن آل فرعون در اين سوره يك برنامه آموزشى حساب شده براى گروهى از مسلمانان مكه بوده است كه در عين ايمان آوردن به پيامبر صلی‌الله‌عليه‌وآله روابط دوستانه خود را ظاهرا با دشمنان سرسخت و لجوج حفظ مى كردند تا سنگرى باشند براى روز خطر، و مى گويند ابوطالب عموى پيامبر در همين زمره بوده است.
ترتیب در مصحف
سوره غافر چهلمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار می آید.
ترتیب بر اساس نزول
سوره غافر، شصتمین سوره در ترتيب نزول است و بعد از سوره زمر نازل شده است. (لازم به ذکر است اقوال در ترتیب نزول سوره های قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلی
مناسبت سوره غافر با آخر سوره زمر در این است که چون در آنجا حال کافران و حال مومنان را ذکر کرد در اینجا ذکر فرمود که او «غافرالذنب و قابل‌التوب» است تا دعوتی از کافر به ایمان و کنده شدن او از آنچه که در آن بوده است باشد، و اینکه باب توبه باز است.
ویژگی
سوره مؤمن نخستين سوره از" حواميم" است (حواميم هفت سوره از قرآن است كه با" حم" شروع مى شود و پشت سر هم قرار گرفته و همه از سوره هاى مكى است). سور حوامیم عبارتند از: مؤمن، فصلّت، شوري، زخرف، دخان، جاثیه و احقاف.
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرمایند: هر چيزى را ميوه ايست و ميوه قرآن حواميم است چه اين سوره ها روضه هاى زيبا و معمورند كه متصلند بيكديگر هر كه خواهد در مرغزار بهشت چرا كند بايد كه حواميم بخواند. و حاكم از ابن مسعود آورده كه گفت: حواميم ديباى قرآن است. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) در حدیثی فرمود: مَثَل سوره های حم دار در قرآن، مثل لباس حریر در میان لباس ها است.
