- آسمونی
- مجله اینترنتی
- دین و اندیشه
- قرآن کریم
- معرفی سوره الاخلاص (توحید)
معرفی سوره الاخلاص (توحید)
اخلاص
خالص گردانیدن
مفهوم کلی سوره
توحيد ذات و صفات ؛
خدا مطلوب و مقصود نهايى .
اسامی سوره
اخلاص، قل هو الله احد، اساس، توحید، نسبة الرب، صمد، نور، مانعه، نجات، ولایت، تفرید، تجرید، محضر؛ مقشقشه، معرفت، منفّره، برائت، امان، مذکره، معوذه، جمال.
علت نام‌گذاری
«سوره اخلاص» به خاطر اینکه این اسم مختصر توانسته است معانی این سوره را در خود جمع کند به این نام مشهور شده است. زیرا که این سوره کیفیت عبادت خالصانه خدا را به مردم یاد می دهد.
«سوره قل هو الله احد» به خاطر شروع سوره با این عبارت به این نام مشهور شده است و در لسان روایات هم از این نام استفاده شده است.
«سوره اساس» به خاطر اشتمال این سوره به توحید الهی که اساس اسلام است.
«سوره توحید»؛ به جهت اینکه اثبات وحدانیت خدا در این سوره آمده است.
«سوره نسبة الرب»؛ زیرا که این سوره در جواب مشرکین که از حسب و نسب خدا سؤال کرده بودند نازل شده است.
«سوره صمد»؛ به خاطر وجود این لفظ که از اسماء و صفات الهی می‌باشد در آیه دوم این سوره به این نام مشهور شده است این صفت الهی غیر از این سوره در هیچ جای دیگر قرآن نیامده است.
«سوره نور»؛ به خاطر اینکه روایت شده است که این سوره نور قرآن است.
«سوره مانعه»؛ به خاطر اینکه روایت شده است که این سوره مانع از عذاب قبر و آتش است.
«سوره نجات»؛ به خاطر اینکه این سوره از کفر در دنیا و از آتش در آخرت نجات‌دهنده است.
«سوره ولایت»؛ به خاطر اینکه هر کسی خدا را به وحدانیت شناخت او از اولیای مؤمن خداست و غیر خدا را ولی خود قرار نمی دهد.
«سوره تفرید» و «سوره تجرید»؛ زیرا که در این سوره فقط به صفات سلبی خداوند که صفات جلال هستند اشاره شده است.
«سوره محضر»؛ به خاطر اینکه ملائکه در هنگام قرائت آن حضور پیدا می‌کنند.
«سوره مقشقشه»؛ براى آنكه تالى و خواننده خود را از شرك و نفاق دور مي‌نمايد.
«سوره معرفت»؛ به خاطر اینکه این سوره دارای معارفی از صفات الهی هست که معرفت خدا جز به آنها حاصل نمی‌شود.
«سوره منفّره»؛ به خاطر اینکه شیطان در زمان قرائت آن متنفر می‌شود.
«سوره برائت»؛ به خاطر اینکه فرد را از شرک دور می‌کند.
«سوره امان»؛ زیرا کسی که به محتوای آن اعتقاد دارد از عذاب در امان است.
«سوره مذکره»؛ زیرا که این سوره تذکردهنده توحید خالصی است که در فطرت هر انسانی به ودیعه گذاشته شده است.
«سوره معوّذه»؛ بخاطر سخن پیامبر(ص) به عثمان به مظعون، در حالیکه او بیمار بود او را به سوره اخلاص و دو سوره بعد آن تعویذ کرد و به او گفت به آن تعوذ کن.
«سوره جمال»؛ به خاطر اینکه اصول صفات الهی در این سوره جمع شده است که اجمل و اکمل صفات هستند.
تعداد آیات
سوره اخلاص چهار آیه دارد.
تعداد کلمات
سوره اخلاص پانزده کلمه دارد.(لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره های قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره اخلاص چهل‌وهفت حرف دارد.(لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره های قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
هدف اصلى سوره اخلاص روشن ساختن ابعاد توحيد است.
محتوا و موضوعات
سوره اخلاص چنانكه از نامش پيدا است (سوره اخلاص و سوره توحيد) از توحيد پروردگار، و يگانگى او سخن مى گويد، و در چهار آيه كوتاه چنان توصيفى از يگانگى خداوند كرده كه نياز به اضافه ندارد.
فضائل، خواص و ثواب قرائت
در حديث ابى‌بن‌كعب است كه هر كس آن را قرائت كند مثل آن است كه يك سوم قرآن را خوانده و به او به عدد هر كس كه به خدا و ملائكه و كتب سماوى و پيامبران خدا و روز قيامت ایمان آورده، ده حسنه اجر و ثواب داده می‌شود.
از ابى‌درداء از پيغمبر صلی‌الله‌علیه‌وآله روايت شده كه فرمود: «آيا عاجز است كسى از شما كه يك سوم قرآن را در شب بخواند، گفتم يا رسول اللَّه كيست كه بتواند اين كار را بكند، فرمود: بخوانيد قل هو اللَّه را».
از انس از پيغمبر صلی‌الله‌علیه‌وآله روايت شده كه فرمود: «هر كس يك بار قل هو اللَّه احد بخواند به او بركت داده شود و اگر دوبار بخواند به او و خاندان او بركت داده شود، و اگر سه بار بخواند به او و خاندانش و تمام همسايگان او بركت داده شود، پس اگر دوازده مرتبه بخواند، براى او دوازده قصر در بهشت بنا شود، پس نگهبانان بهشت گويند برويم تا قصر برادرمان را تماشا كنيم، پس اگر صد مرتبه آن را بخواند گناه بيست‌وپنج سال او بخشيده شود البته غير از گناه خون و مال (حق الناس) پس اگر چهار صد مرتبه بخواند گناه چهار صد سال او آمرزيده شود، و اگر هزار مرتبه بخواند نميرد مگر آنكه جاى خود را در بهشت ببيند يا ديگرى مكان او را ديده و براى او بگويد».
از سهل‌بن‌سعدساعدى روايت شده كه گفت مردى شرفياب حضور پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله شده و به آن حضرت از فقر و تنگى معاش شكايت نمود، پس پيغمبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود هر گاه داخل منزلت شدى اگر كسى در خانه بود سلام كن، و اگر كسى هم در خانه ات نبود سلام كن و يك مرتبه قل هو اللَّه احد را بخوان پس آن مرد به اين دستور عمل كرد و خداوند روزى فراوان به او مرحمت كرد تا به همسايگانش احسان نمود.
سكونى از امام صادق عليه‌السلام روايت كرده كه رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله بر جنازه سعدبن‌معاذ نماز خواند و چون از نمازش فارغ شد فرمود: «هفتاد هزار فرشته كه در ميان آنها جبرئيل بود آمدند و بر سعد نماز خواندند، به جبرئيل گفتم سعد به واسطه چه عملى مستحق نماز شما شد گفت به خاطر اینکه قل هو اللَّه احد را می‌خواند؛ در حال نشسته و ايستاده و سواره و پياده و در رفتن و برگشتن». (و خلاصه در هر حال).
منصوربن‌حازم از امام صادق عليه‌السلام روايت كرده كه فرمود: «كسى كه يك روز از او بگذرد و در نمازهاى پنجگانه واجبش سوره قل هو اللَّه احد را نخواند به او گفته مي‌شود بنده خدا تو از نمازگذاران نيستى».
ابوبكر حضرمى از آن حضرت روايت نموده كه فرمود: «كسى كه ايمان به خدا و روز قيامت داشته باشد، پس نبايد بعد از هر نماز واجبى قل هو اللَّه احد را ترك كند، و به درستى كه كسى كه قل هو اللَّه احد را بعد از هر نماز واجب بخواند براى او خير دنيا و آخرت جمع شده و خدا او و پدر و مادرش و فرزندانش را بيامرزد».
عبد اللَّه‌بن‌حجر گويد شنيدم كه امير المؤمنين عليه‌السلام مى‌فرمود: «كسى كه يازده مرتبه بعد از نماز صبح قل هو اللَّه احد بخواند در اين روز گناهى مرتكب نشود و بينى شيطان را به خاك بسايد».
ابراهيم‌بن‌مهزم از كسى كه از موسى‌بن‌جعفر علیه‌السلام شنيده بود روايت نموده كه مي‌فرمود: «كسى كه قل هو اللَّه احد را ميان خود و هر جبّار و ستمكارى مقدم بدارد خدا شرّ وى را از او منع می‌کند، و آن را از جلوى او و از پشت سرش و از راست و چپش بخواند، پس هر گاه اين كار را كرد خدا روزى كند خير او را و منع نمايد از او شر او را، و فرمود هر گاه از كارى ترسيد صد آيه از هر كجا كه خواستى از قرآن بخوان آن گاه بگو سه مرتبه (اللّهمّ اكشف عنّى البلاء)».
عيسى‌بن‌عبداللَّه از پدرش از جدش از على عليه‌السلام روايت كرده كه گفت: «رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود كسى كه صد مرتبه قل هو اللَّه احد در موقع خواب بخواند خدا گناه پنجاه سال او را مي‌آمرزد».
محل نزول
سوره اخلاص مكّى و بعضى گفته اند مدنى است.
زمان نزول
تاريخ نزول سوره اخلاص در ما بين ابتداء وحى و هجرت مسلمين به حبشه است و بعد از سوره ناس نازل شده است.
فضای نزول
از امام صادق عليه‌السلام چنين نقل شده: يهود از رسول اللَّه صلی‌الله‌علیه‌وآله تقاضا كردند خداوند را براى آنها توصيف كند، پيغمبر صلی‌الله‌علیه‌وآله سه روز سكوت كرد و پاسخى نگفت، تا اين سوره نازل شد و پاسخ آنها را بيان كرد.
در بعضى از روايات آمده كه اين سؤال‌كننده عبداللَّه‌بن‌صوريا يكى از سران معروف يهود بود، و در روايت ديگرى آمده كه عبداللَّه‌بن‌سلام چنين سؤالى را از پيغمبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در مكه كرد، سپس ايمان آورد، و ايمان خود را هم چنان مكتوم مى داشت. و در روايات ديگرى آمده است كه مشركان مكه چنين سؤالى را كرده اند. و در بعضى از روايات نيز آمده كه سؤال‌كنندگان گروهى از مسيحيان نجران بودند.
در ميان اين روايات تضادى وجود ندارد زيرا ممكن است اين سؤال از ناحيه همه آنها مطرح شده باشد و اين خود دليلى است بر عظمت فوق‌العاده اين سوره كه پاسخگوى سؤالات افراد و اقوام مختلف است.
ترتیب در مصحف
سوره اخلاص صدودوازدهمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار می آید.
ترتیب بر اساس نزول
سوره اخلاص بيست‌ودومين سوره در ترتيب نزول می باشد و بعد از سوره ناس نازل شده است.(لازم به ذکر است اقوال در ترتیب نزول سوره های قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلی
چون خداوند سبحان در سوره مسد دشمنان اهل توحيد را مذمت كرد، در سوره اخلاص توحيد را بيان کرد.
ویژگی
سوره اخلاص را شناسنامۀ خدا دانسته اند؛ يعنى در اين سوره خدا را با نام معرفى مى كند و نسب او را مشخص مى سازد كه پدر و مادر و فرزندى ندارد و در جملاتى كوتاه، خدا را نسبتاً به صورت كامل معرفى مى كند.
سوره اخلاص از سور مفصلات می باشد ابن قتیبه می گوید: ... مفصلات سوره های کوچکی هستند که بعد از سور مثانی آمده اند اینکه چرا این سوره ها را مفصل نامیده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اینکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند.
روايتى است كه از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره هاى مئين را به جاى انجيل و سوره هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره هاى مفصّل فزونى بخشيد.
