حجر

حجر (بر وزن فلس)، تحجير آن است كه بر اطراف محلى سنگ بچينند، محل تحجير شده را حجر (بر وزن علم) گويند.

مفهوم کلی سوره

ايمان به خدا از طريق مطالعه در اسرار آفرينش ؛

معاد و فرجام عذاب آلود كافران .

اسامی سوره

حجر

علت نام‌گذاری

«سوره حجر»؛ تنها نام اين سوره «حِجْر» است و از نام سرزمين قوم ثمود گرفته شده كه منطقه اى بين مدينه و شام بوده است. در آيات هشتاد تا هشتاد و چهارم اين سوره مطالبى دربارۀ اصحاب حجر (قوم صالح/ ثمود) بيان شده است.

تعداد آيات

سوره حجر نودونه آيه دارد.

تعداد کلمات

سوره حجر ششصدوپنجاه‌وچهار کلمه دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره های قرآن مختلف است)

تعداد حروف

سوره حجر دوهزاروهفتصدوشصت حرف دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره های قرآن مختلف است)

اهداف و آموزه‌ها

اهداف كلى سوره حجر را مى توان اين گونه برشمرد:

توجه به مبدأ آفرينش و ايمان به خدا از طريق مطالعه در اسرار آفرينش؛

مسئلۀ معاد و فرجام هولناكى كه در انتظار كافران است.

محتوا و موضوعات

محتواى سوره حجر را در هفت بخش مي توان خلاصه كرد:

آيات مربوط به مبدء عالم هستى و ايمان به او از طريق مطالعه در اسرار آفرينش؛

آيات مربوط به معاد و كيفر بدكاران؛

اهميت قرآن و عظمت اين كتاب آسمانى؛

داستان آفرينش آدم و سركشى ابليس و سرانجام كار او، به عنوان يك هشدار و بيدار باش براى همه انسانها؛

اشاره به سرگذشت اقوامى همچون قوم لوط و صالح و شعيب، براى تكميل اين هشدار؛

انذار و بشارت و اندرزهاى مؤثر و تهديدهاى كوبنده و تشويق‌هاى جالب؛

دعوت از پيامبر به مقاومت و دلدارى او در برابر توطئه هاى شديد مخالفان كه مخصوصا در محيط مكه بسيار زياد و خطرناك بود.

فضائل، خواص و ثواب قرائت

ابى‌بن‌كعب، از پيامبر گرامى اسلام روايت كرده است كه: «هر كس سوره حجر را قرائت كند، به عدد تمام مهاجرين و انصار و آنهايى كه محمد صلي‌الله‌عليه‌وآله را استهزاء كرده اند، خداوند به او ده حسنه خواهد داد.»

محل نزول

قتاده و مجاهد گويند: سوره حجر مكى است. حسن گويد: تنها آيه: «وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ» و آية «كَما أَنْزَلْنا عَلَى الْمُقْتَسِمِينَ الَّذِينَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِينَ» مدنى است..

زمان نزول

سوره حجر در سالهای هفتم و هشتم بعثت نازل شده است.

فضای نزول

در سال های هفتم و هشتم بعثت عناد و لجاجت مشرکان نسبت به پيامبر صلي‌الله‌عليه‌و‌آله و قرآن بيشتر از قبل شده بود و مشرکان در آن برهه از جانب آن حضرت و معجزه همراهش شديدا احساس خطر مي‌کردند آنها سعی داشتند با آوردن کلماتی شبيه به کلمات قرآن از اعتبار و اتقان قران بکاهند آنان هر موقع فرصت مي‌يافتند پيامبر و آيات نازله را مسخره مي‌کردند و تمام سعي‌شان بر اين بود که با هر وسيله‌ای که بتوانند توجه‌ها را از سمت آن حضرت برگردانند. سوره حجر در چنين فضايی نازل شده است و با توجه دادن به مسئله خلقت و معاد انسان و اهميت قران و حفظ آن از هرگونه تحريف و تعرض متجاوزان، به امت‌های گذشته و سرنوشت آنان نيز اشاره‌ای دارد تا مايه تسکين و دلداری حضرت باشد.

ترتيب در مصحف

سوره حجر در چينش كنونى قرآن، پانزدهمين سوره به شمار مى آيد.

ترتيب بر اساس نزول

سوره حجر پنجاه‌وچهارمين سوره در ترتيب نزول مي باشد و بعد از سوره يوسف نازل شده است. (لازم به ذکر است اقوال در ترتيب نزول سوره های قرآن مختلف است)

ارتباط با سوره قبلی

در پايان سوره ابراهيم، نامى از قرآن به ميان آمد. در آنجا فرمود: قرآن كريم، براى راهنمايى مردم مسلمان كافى است. اكنون سوره حجر را نيز با مطلبى پيرامون قرآن و اينكه اين كتاب آسمانى بيان كننده احكام دين است، آغاز مى كند.

ويژگي

سوره حجر با حروف مقطعه شروع شده است و از سور رائيات است(سوره های يونس و هود و يوسف و إبراهيم و حجر را رائيات يا راآت می نامند.)

ابن مردويه از انس روايت کرده است که پيامبر صلی الله عليه و آله فرمودند:«خداوند از رائيات تا طواسين را به جای انجيل به من عطا کرده است.»  (رائيات سوره هايی هستند که با «الر» و طواسين سوره هايی هستند که با «طس» و «طسم» شروع شده اند)

همچنين سوره حجر از سور مثانی می باشد مثانی سوره هايی هستند که بعد از سور مئين قرار گرفته اند و زير صد آيه دارند مانند اينکه سور مئين مبادی باشند و توالی آن مثانی آن فرض شده اند.

سوره های مثانی عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مريم و عنکبوت و روم و يس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهيم و ص و محمد و لقمان و زمر.

روايتى است كه از رسول خدا صلی الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره هاى مئين را به جاى انجيل و سوره هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره هاى مفصّل فزونى بخشيد.

طولانى ترين كلمۀ قرآن، يعنى واژۀ «فأَسْقَيْناكُموه» در اين سوره است.