- آسمونی
- مجله اینترنتی
- دین و اندیشه
- قرآن کریم
- معرفی سوره العلق
معرفی سوره العلق
علق
به معنی خون بسته، کرم، زالو
مفهوم کلی سوره
يادآورى توحيد؛
پاس داشت مقام علم و قلم ؛
رابطۀ سرمايه دارى و سركشى .
اسامی سوره
علق، اقرأ باسم ربک، إقرأ، قلم.
علت نام‌گذاری
«سوره علق»؛ به خاطر وجود این لفظ در آیۀ دوم سوره می‌باشد.
«سوره إقرا باسم ربک»؛ اولین آیۀ این سوره که در لسان پیامبر صلی‌الله‌عليه‌وآله و صحابه در صدر اسلام استفاده می‌شد.
«سوره إقرا»؛ اولین کلمۀ این سوره می‌باشد، این اسم توسط برخی از مفسرین همانند، ابن جوزی ، آلوسی و ماتریدی و ... استفاده شده است.
«سوره قلم»؛ به خاطر وجود این لفظ در آیۀ چهارم این سوره می‌باشد، این اسم توسط برخی از مفسرین همانند ابن‌النحاس[9] ، ابن‌جوزی و رسعنی و ... استفاده شده است.
نکته: به جهت اشتباه نشدن این نام با نام سوره قلم، سوره قلم را با اسم (ن و القلم) متمایز می‌کنند.
تعداد آیات
سوره علق نوزده آیه دارد.
تعداد کلمات
سوره علق هفتادودو کلمه دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره های قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره علق دویست‌وهشتاد حرف دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره های قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
يادآورى توحيد و آفريدگار هستى؛
آگاهى بخشى نسبت به راه هاى نيك و بدى كه فرا روى انسان است.
محتوا و موضوعات
سوره علق در آغاز به پيغمبر اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله دستور قرائت و تلاوت مى دهد.
و سپس از آفرينش اين انسان با عظمت، از يك قطعه خون بى‌ارزش، سخن مى گويد:
و در مرحله بعد از تكامل انسان در پرتو لطف و كرم پروردگار، و آشنايى او به علم و دانش و قلم بحث مى كند.
در مرحله بعد از انسانهاى ناسپاسى كه على رغم اين همه موهبت و اكرام الهى راه طغيان را پيش مى گيرند سخن به ميان مى آورد.
و سرانجام اشاره به مجازات دردناك كسانى كه مانع هدايت مردم و اعمال نيك اند مى كند.
و سوره را با دستور سجده و تقرب به درگاه پروردگار پايان مى دهد.
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر صلی‌الله‌عليه‌وآله روايت كرده كه فرمود: «كسى كه سوره علق را قرائت كند مانند آن است كه تمام سوره هاى مفصّله را قرائت كرده».
محمدبن‌حسان از امام صادق علیه‌السلام روايت نموده كه: «هر كس در روز يا شبش اقراء باسم ربك را قرائت کند و آن گاه بميرد در روز يا شب آن شهيد مرده، و خدا او را شهيد برانگيزاند و او را زنده كند مانند كسى كه در راه خدا با رسول اللَّه صلی‌الله‌عليه‌وآله شمشير زده است».
از پیامبر اسلام مروی است که «هر کسی این سوره را قرائت کند مانند آن است که سوره‌های مفصل را قرائت کرده است و در اجر همانند کسی است که در راه خدا شمشیر کشیده است و کسی که این سوره را در روی دریا بخواند خداوند او را غرق شدن نجات می‌دهد».
از رسول خدا مروی است که «هر کس این سوره را بر در انبار بخواند خداوند متعال آن را از هر آفت و سرقتی برای صاحبش ایمن نگه می دارد».
از امام صادق علیه‌السلام روايت شده است «هر کس موقع سفر این سوره را بخواند از سختی سفر در امان می‌ماند، و هر کس در روی دریا این سوره را بخواند از رنج سفر دریایی ایمن می‌ماند».
محل نزول
سوره علق در مکه بر پیامبر صلی‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است.
زمان نزول
سوره علق جزو اولین سوره‌های نازله بر پیامبر در سال اول بعثت می‌باشد.
فضای نزول
حداقل پنج آیه ابتدایی سوره علق در آغازین روز بعثت پیامبر صلی‌الله‌عليه‌وآله نازل شده است بنابراین نوعی آماده‌سازی پیامبر برای دریافت و ابلاغ وحی و اشاره به مشکلات پیش روست. به همین خاطر آن حضرت را امر به خواندن با نام خدا می‌کند. زیرا که شروع و تداوم وحی با نام خدا و در پرتو علم الهی میسر است. شان نزولی هم که برای این سوره مطرح شده است همین مطلب را تایید می‌کند . با توجه به نزول این سوره در آغاز بعثت و تنهایی پیامبرصلی‌الله‌عليه‌وآله و آزار و اذیت‌هایی که قومش خواهند نمود آیات بعدی هم همان موقع یا چند روز بعد به تناسب آن فضا نازل شده است.
ترتیب در مصحف
سوره علق نودوششمین سوره قرآن در ترتیب مصحف می‌باشد.
ترتیب بر اساس نزول
سوره علق اولین سوره نازله بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می‌باشد . (لازم به ذکر است اقوال در ترتیب نزول سوره های قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلی
چون خداوند سبحان سوره تین را به اسم و نام خود پايان داد سوره علق را هم نيز به نام خود شروع فرمود.
همچنین چون سوره مبارکۀ تین را با بیان نعمت‌های الهی به انسان پایان برده است، به اینکه او را به بهترین نظام و اعتدال خلق نموده حال آنکه او دوباره خود را به پائین‌ترین درجه رسانید. ساختار سوره علق هم متضمن بیان خلق انسان از پست‌ترین چیزها و ترقی آن به بالاترین درجات همانند علم به کتاب و تعلیم علوم و نیز طغیانش بر خداوند بزرگ است. پس این سوره را با ذکر اسماء حسنی شروع کرده است. همچنین چون در دو سوره سابق بیان منت‌های الهی بر پیامبر صلی‌الله‌عليه‌وآله ذکر شده است این سوره نیز با بیان برترین منت الهی بر پیامبرصلی‌الله‌عليه‌وآله که همان رسالت و انزال وحی می‌باشد آغاز کرده است.
ویژگی
مشهور در ميان مفسران اين است كه سوره علق نخستين سوره اى است كه بر پيامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل شده، و محتواى آن نيز مؤيد همين معنى است.
سوره علق از سور مفصلات می باشد ابن قتیبه می گوید: ... مفصلات سوره های کوچکی هستند که بعد از سور مثانی آمده اند اینکه چرا این سوره را مفصل نامیده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اینکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند.
روايتى است كه از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره هاى مئين را به جاى انجيل و سوره هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره هاى مفصّل فزونى بخشيد.
این سوره از سور عزائم است و آيۀ نوزده آن سجدۀ واجب دارد كه هركسى اين آيه را بشنود يا بخواند، واجب است يك سجده به جا آورد. سور عزائم عبارتند از سوره های سجده، فصلت، نجم، علق که خواندن آنها در نماز جائز نیست.
