نگاهى به فيلم مقيمان ناكجا

دوشنبه ٢١ اسفند ١٤٠٢
چكاوك شيرازى

این فیلم که برگرفته از نمایشنامه ی مهمان سرای دو دنیا نوشته ی امانوئل اشمیت است با بازی روان تمام بازیگران مخصوصا شهاب حسینی یکی‌از متفاوت ترین فیلم هایی است که در مورد زندگی پس از مرگ ساخته شده. همچنین
پیشنهاد میکنم کتاب یک روز قشنگ بارانی از همین نویسنده را بخوانید.
قاعدتا ما به واسطه ی اعتقاداتمان نمی توانیم زندگی‌ در دنیای دیگر را در قالب فیلم نمایش دهیم، اما می توانیم راجع به برزخ فیلم بسازیم و چه بسیار فیلم ها هم که ساخته شده. اما این یکی، یکی از خوب های ساخته شده در این زمینه است که می تواند تلنگری باشد تا دوباره به سبک زندگی خود رجوع کنیم که شاید مورد مداقه قرار بگیرد و تجدیدنظری بشود.
تیتراژ فیلم روی تصاویری از رانندگی پر سرعتی است که احتمال وقوع یک تصادف را می دهد.
زندگی بی دردسر راننده ی اتومبیل قبل از شروع فیلم وجود داشته. شروع فیلم مصادف می شود با پیچ اصلی داستان که کاراکتر را از زندگی به ظاهر آرام خود جدا می کند و او وارد مرحله ی تازه ای از زندگی می شود. این پیچ هم از نظر ظاهری هم باطنی او را حقیقتا از زندگی جدا و وارد وادی برزخ می کند‌. برزخی که قبل از او افراد دیگری هم به آن جا آمده اند و قدیمی ترینشان شهاب افلاک است که هفت ماه در بلاتکلیفی به سر برده.

آرمان درویش وارد فضایی می شود که با دقت طراحی شده و وقتی که برای او و مخاطب معلوم می شود که آن جا کجاست، مخاطب را وادار به تحسین برای چنین طراحی صحنه ای می کند. خصوصا در مورد صندلی های انتظار که به معنای واقعی خودشان به کار گرفته شده اند و تلویحا چنین تصوری را برای مخاطب به وجود می آورند که همه ی انتظارهایی که در دنیا می کشیم چقدر پوچ و عبث است. انتظار در بانک، اداره‌های گوناگون، حتی انتظار در صف نانوایی. واقعیت کاملا عریان، نمایش داده می شود. انتظار اصلی آن جاست.
سه نفر قبلی در این مکان حضور دارند شرایط خود را پذیرفته اند. هر کدام هنوز هم مانند زمانی رفتار می کند که در دنیا حضور داشته، آقای جهانگیری که رییس چندین کارخانه در دنیا بوده هنوز هم بسیار حق به جانب رفتار می کند و مدعی است و سعی می کند حتی به فرشته ها هم امر و نهی کند. خانم سیاه زاده ( یا چیزی شبیه آن) تمام عمرش را به تمیز کردن خانه ی دیگران گذرانده، هنوز هم از شر لکه هایی که همه ی عمرش را برای پاک کردن آن ها گذاشته خلاص نشده، او با اینکه از آقای جهانگیری فکر بازتری دارد اما خودش را دست کم می گیرد در حالی که برعکس او، آقای رییس با اینکه حتی آنجا هم ذهنش فقط در رابطه با مادیات کار می کند، خودش را برتر از همه می داند و آقای افلاک که سرنوشت جالبتری دارد و وقتی همه ی داستان زندگیش را می دانیم مجبوریم طراحی لباسش را هم تحسین کنیم که چقدر عالی روی شخصیتش نشسته است.

چند شوخی عالی و درجه یک در فیلم وجود دارد که بسیار خوب از آب درآمده، به جا و کامل. همین ها چاشنی خوبی است که مفاهیمی که مدنظر فیلمساز است و شاید کمی به فلسفه طعنه بزند، بهتر منتقل شود. در واقع فضا کاملا کاملا تعدیل شده است. هم از معاشرت افراد که شامل جدل های لفظی یا محبت های ضمنی می شود خوشمان می آید، هم با بعضی از دیالوگ ها به صورتی کاملا غیرمستقیم، به زندگی پس از مرگ می اندیشیم، هم از شوخی ها لذت میبریم، هم فضای عاشقانه و عارفانه اش را دوست داریم و چون احساسات مختلفی با فیلم درگیر می شود بنابراین از محیط نسبتا تاریک و یکنواخت آن خسته نمی شویم.
یکی از نکته های مثبت فیلم این بود؛ معمولا در چنین فیلم هایی وقتی نمی توانند عالم پس از مرگ را تصویر کنند، در همین دنیای برزخ کاراکترها به هم می گویند که صحبت از عالم لاهوت ممنوع است، مخاطب هم همیشه پذیرفته. اما در این فیلم علاوه بر تاکید بر چنین ممنوعیت هایی، فرشته ی مسئول آنقدر سرش شلوغ بود که وقتی برای تحقیق در مورد دنیای دیگر نداشت. هر روز آدم های زیادی به آن جا می آمدند و بعد از تعیین شدن تکلیفشان یا به عالم بالا می رفتند یا به زمین برمی گشتند. بنابراین خیلی طبیعی بود که فرشته چندان اطلاعی از بخش های دیگر نداشته باشد. انگار مطلع نبودن از عالم پس از مرگ صرفا به دلیل پرمشغله بودن این فرشته است. همین فرشته در انتهای فیلم تغییر کوچکی هم خواهد کرد. هرچند که این تغییر را نمی توان به آرک شخصیت نسبت داد زیرا ریشه دار نیست و دلیلش موقتی ست اما باز هم به کمک فیلم آمده است.

یکی دیگر از مطالبی که فیلم سعی در بیانش دارد، همان اصطلاحی است که همه ی ما حتما برای یک بار هم که شده در مواقعی که توان انسانی ما اجازه ی درک اتفاقاتی که می افتد را نمی دهد، به کار برده ایم.

شهاب حسینی تجربه ی کارگردانی فیلم در ژانرهایی متفاوت با ژانرهای پذیرفته شده را دارد.

ساکن طبقه ی وسط نمونه ی معروفش است. اما به نظر می رسد در مقیمان ناکجا پیشرفت زیادی در عرصه ی کارگردانی کرده است.