ماهيت نظريه هاى تازه در جهان رسانه (قسمت ششم)

چهارشنبه ٩ اسفند ١٤٠٢
محمد حسين صفرى

نظریه ساخت اجتماعی واقعیت ( بر ساخت گرایی اجتماعی )

این نظریه تصور و درک مخاطب از دنیای پیرامون را حاصل ترکیب ساخت اجتماعی معنا و معنای حاصل از تجربه شخصی یا به عبارتی مذاکره و توافق علت و عاملیت تحت عنوان بر ساخت گرایی اجتماعی می داند . این نظریه در برابر اثبات گرایی به کار می رود . در این دیدگاه تنها واقعیت عینی و بیرونی نیست که شناخت ما را می سازد ؛ بلکه ذهن ما نیز در ساختن جهان خارج نقش سازنده ای دارد . رسانه ها صورت بندی های اجتماعی و حتی خودِ تاریخ را از رهگذر چارچوب سازی ایماژ و تصاویر از واقعیت ( در قالب اخبار و گزارش های خبری ) و در شیوه های قابل پیش بینی ، می سازند . ریشه این نظریه در جامعه شناسی به کتاب برگر و لاکمن بر می گردد.

نظریه چارچوب سازی

در قلمرو مطالعات و پژوهش های ارتباطی، چارچوب سازی به این معناست که رسانه ها نه آینه ای برای انعکاس واقعیت ؛ بلکه سازنده واقعیت و شکل دهنده به آن هستند .
چارچوب سازی به رابطه میان متن و اطلاعات به گونه ای که معنای خاصی را به ذهن متبادر می سازد، اشاره دارد . بر اساس این نظریه رسانه ها توجه خود را بر بعضی موضوعات و رویدادها متمرکز می کنند.
برجسته سازی کرده سپس آنها را درچارچوب معنایی خاصی قرار می دهند. به بیان دیگر رسانه ها به مردم می گویند در باره چه فکر کنند و سپس چگونه فکر کردن را نیز در چارچوب پیش ساخته و معین بیان می کنند و بر آنها تحمیل می کنند . چارچوب سازی مبتنی بر این فرض است که نحوه توصیف یک موضوع و رویداد در گزارش های خبری بر چگونگی در آن موضوع و رویداد توسط مخاطب ، تأثیر می گذارد (شیفل لیتو کسبری 2007). بنابراین کار رسانه ها تنها انتخاب رویداد و حوادثی خاص از میان رویداد های زیاد نیست ؛ بلکه معنی دادن به آنها نیز هستند .
دی آنجلو( 2002) به سه پارادایم متفاوت چارچوب سازی اشاره می کند :

1. الگوی شناختی که بر اندیشه ها و نظام واژگان روزنامه نگاران تأثیر می گذارد .
2. الگوی ساختاری که روزنامه نگاران را فراهم کننده بسته های تفسیری در حمایت از مواضع منابع خبری می داند.
3. الگوی انتقادی که چارچوب ها را پیامد شیوه های مرسوم جمع آوری خبر بر اساس ارزش های مورد نظر نخبگان ( قدرت و ثروت ) می داند . ( مک کوایل 2006).

نظریه هنجاری رسانه

نظریه های هنجاری به تشریح باید ها و نباید های حاکم بر وسایل ارتباط جمعی یا به عبارتی نظام های کنترل و مدیریت رسانه ها می پردازد . نحوه کنترل و مالکیت رسانه ها بر محتوای آنها اثر می گذارد . و این امر به نوبه خود اثرات رسانه ها را معین و مشخص می سازد . دنیس مک کوایل ( 1981) در کتاب نظریه ارتباطات جمعی شش نظریه هنجاری شامل نظریه های : اقتدارگرا+ مطبوعات آزاد + مسئولیت اجتماعی + رسانه های شوروی + رسانه های توسعه بخش + رسانه های دموکراتیک ( مشارکت کننده ). را از هم تفکیک کرده است .

نظریه اقتدارگرا

رسانه ها نقش آمرانه ای برای اعمال قدرت در جامعه دارند . فقدان استقلال رسانه ها و وابستگی آنها به دولت از جمله ویژگی های نظام اقتدارگرای رسانه ای است . بر پایه این نظریه حقیقت و قدرت دو روی سکه اند . به این معنا که صاحبان قدرت ، مدعی حقیقت اند و این پیوند حقیقت و قدرت توجیهی برای هدایت و کنترل رسانه ها از بالاست .... مطبوعات و رسانه ها با وجود دولتی و شخصی بودن وسیله تحقق سیاست های دولت هستند .( سورین و تانکارد 1381).

نظریه مسئولیت اجتماعی

در این نظریه اصل بر ایجاد پیوند میان استقلال و آزادی رسانه ها و وظایف و مسئولیت های اجتماعی آنهاست که تأکید می کند رسانه ها باید در عین پاسخگویی به نیازهای مخاطبان دربرابر فعالیت های خود مسئولیت نیز داشته باشند و وظایف اجتماعی خود را محدود به گیرندگان پیام یا مالکان رسانه ها ندانند . مضـمون اصـلی ایـن نظـریه ایـن است کـه آزادی و مـسئولیت دو روی یـک سکـه هستند و همانگونه که رسانه ها حق دارند از دولت ها و سایر نهادها انتقاد کنند ، مسئولیتی نیز در قبال مصالح و منافع ملی و پاسخ به نیازهای جامعه دارند . مدافعان این نظریه معتقدند که تحقق این نظریه باعث سازگاری بین سه اصل به ظاهر ناسازگار آزادی فردی و آزادی رسانه ها از یک سو و تعهد رسانه ها در برابر جامعه از سوی دیگر شود .( معتمد نژاد 1386)
اصول اساسی نظریه مسئولیت اجتماعی از دیدگاه مک کوایل در 7 بند به شرح ذیل آمده است .(1382)

1. پذیرش برخی تعهدات و وظایف توسط رسانه ها و انجام آنها
2. رعایت استاندارد های حرفه ای خبری مثل حقیقت ، صحت ، عینیت و توازن در تحقق تعهدات فوق.
3. در کنار پذیرش تعهدات از سوی رسانه ها موضوع خود انضباطی حرفه ای در چارچوب قوانین و نهادهای موجود الزامی است .
4. پرهیز از آنچه در کشور ممکن است موجب جنایت – خشونت یا بی نظمی شود و یا هتک حرمت گروههای اقلیت توسط رسانه ها.
5. رسانه ها به عنوان یک مجموعه کلی باید کثرت گرا باشند