- آسمونی
- مجله اینترنتی
- فیلم و سینما
- دانستنی سینما
- تاریخچه سینمای ایران؛ قسمت چهارم

تاریخچه سینمای ایران؛ قسمت چهارم
پنجشنبه ۳۰ فروردین ۱۴۰۳
نجیبه نعمتی
آرتاشس پاتماگریان ( اردشیر خان)
آرتاشس از ارامنه تبریز و متولد سال 1242 بود. او یکی از تجار پارچه تهران محسوب می شد و ملقب به « وثوق التجار» بود. او در معاملات خود همراه با عدل های پارچه؛ از فرانسه، عراق و ترکیه دوچرخه، گرامافون و دستگاه سینماتوگراف وارد می کرد. او پیش از این در سن 44 سالگی دستگاه سینماتوگراف میرزا ابراهیم خان صحاف باشی را خریداری کرده بود به همین دلیل به فکر تاسیس و راه اندازی سالن سینما افتاد.
او اولین سینمای خود را در تیرماه سال 1294 در خیابان علاالدوله ( فردوسی کنونی)، بالای مغازه شیرینی فروشی خود و کتابفروشی مادام بارنئود به نام سینما « تجدد» تاسیس کرد.بلیت های چاپی سینما به قیمت دو قران بود. در آن زمان بانوان حق ورود به سینما را نداشتند. برای سرگرمی و نشاندن تماشاچیان یک تارزن و تنبک زن در سالن حضور داشتند. تعداد گنجایش آن سینما نیز هشتاد نفر بیشتر نبود.
اولین اعلان سینمای اردشیر خان
« به زودی در خیابان علاالدوله مقابل مهمان خانه پاریس نمایشی موسوم به ( مدرن سینما) تشکیل خواهد شد. فیلم های این نمایش فیلم هایی است که از میدان های جنگ حالیه گرفته شده است. تماشا کنندگان از دیدن این نمایش دل پسند حظ وافر و بهره کامل را خواهند برد.»
در آن زمان خبایان های تهران برق نداشت.
« در آن روز چراغ برق تهران منحصر به دو کارخانه بود: یکی کارخانه حاج امین الضرب بود در خیان چراغ برق و دیگری کارخانه سلطنتی واقع در عمارت دادسری فعلی، اول خیابان داور که این دومی فقط به عمارت سلطنتی اختصاص داشت و آن اولی ( کارخانه حاج امین الضرب) از غروب آفتاب تا سه از شب گذشته از قرار هر لامپ ماهی یک تومان به منزل ها و پاره ای مغازه ها برف می داد. تا آنجا که من یادم می آید و خودم به سینمای اردشیرخان رفتم نه خیابان علاالدوله نه کتاب فروشی مادام بارنئو.د نه بالاخانه سینما نه مهمان خانه فرانسه هیچ کدام برق نداشتند و دستگاه سینما آن طوری که من دیدم چنین بود: یک چراغ توری روشن می کردند توی دستگاه می گذارند، فیلم را مقابل شیشه دوربین روی قرقره قرار می دادند و یک نفر با دست به تندی چرخ را می گردانید. فیلم از جلوی دوربین می گذشت و عکس روی پرده منعکس می شد.»
خاطرات علی جواهر کلام
فیلم های آن زمان همگی صامت بودند و بیشتر آنها از خارج می رسیدند. زمان شان نیز از پانزده دقیقه تجاوز نمی کرد. به نقل از خاطرات علی جواهر کلام اگر تعداد تماشاچیان کمتر از ده نفر بود فیلم نمایش داده نمی شد و پول تماشاچیان به آنها عودت داده می شد.
فیلمها معمولا تکراری بود، فیلم تارزان و...که بعد از چند بار نمایش دادند دیگر طالبی نداشتند و تماشاگران هم کم می شدند و کرکره سینما پایین میآمد.
با این وجود آرتاشس پاتماگریان به فکر افتتاح سینمای دیگری افتاد. به همین دلیل در ساعت هشت شب روز سه شنبه 28 شهریور ماه سال 1335 قمری(1295 شمسی) در خیابان علاالدوله ( فردوسی کنونی) روبروی بانک استقراضی روس، سینما خورشید را تاسیس کرد.
در زمانی که هنوز سیدضیا رئیسالوزرا بود ( تابستان 1299) اردشیرخان نخستین سینمای روباز ایران را هم افتتاح کرد. این سینما در باغی مابین خیابان ارامنه و امیریه قرار داشت.
جنگ جهانی اول(1914-1918) به شدت در اروپا در جریان بود. سینماها یکی از مهمترین اماکن رساندن اخبار جنگ به مردم بودند و فیلم ها و اعلان ها عمدتا درباره « میدان های حالیه اروپا» و « جنگ بین المللی بری و بحری» بودند. دولت های درگیر جنگ بیشترین بهره وری را از سینما می بردند. سینما خورشید عملا زیر نظر و اداره سفارت امپراتوری روس بود. سینماتوگراف خورشید واقع در خیابان علاالدوله تحت حمایت مستطاب اجل مسیو اشترتیر ژنرال قونسول امپراطور روسی مقیم طهران در تاریخ 17-16-15 اپریل مطابق جمعه 15 و شنبه 26 و یکشنبه 27 ج 2 ( جمادی الثانی) نمایش های بسیار عالی با شکوهی برای مصرف صلیب احمر روس داده خواهد شد، ازجمله بهترین و جدیدترین پرده های اروپا می باشد در موقع تنفس ارکستر نظامی موزیک می زند. بوفه، بستنی، لیموناد و غیره موجود می باشد.»
در خصوص اردشیر خان نقل قول های وجود دارد از جمله آنکه: او برای جلب مشتری و به منظور تبلیغات بهتر از ساعت چهار بعدازظهر سه نفر بوقچی، در خیابانهای مرکزی شهر راه میافتادند و با صدای بلند مردم را دعوت به دیدن فیلمهای سینمایی میکردند.
یا اینکه:
اگر در هنگام تماشای فیلم کسی از میان تماشاچیان بیش از اندازه لودگی می کرد و به قول معروف مزه می پراند اردشیر خان که هیکل تنومندی داشت و سن و سالی از او گذشته بود در سالن سینما حضور پیدا می کرد و مودبانه متن یادداشتی که به دیوار نصب کرده بود به فرد خاطی نشان می داد و یادآوری می کرد: در سینما رعایت نزاکت آقایان محترم موید وقار ملی است.»
اردشیر خان فعالیت های سینمایی خود را تا ورود به سال 1300 ادامه داد اما در سال 1307 و در سن 65 سالگی به بیماری سختی مبتلا گشت و پس از عمل جراحی در پاریس در گذشت.