- آسمونی
- مجله اینترنتی
- فیلم و سینما
- دانستنی سینما
- تاریخچه سینمای ایران؛ قسمت سوم
تاریخچه سینمای ایران؛ قسمت سوم
دوشنبه ٢٧ فروردين ١٤٠٣
نجیبه نعمتی
در دو بخش پیش از این با تعدادی از پیشگامان سینمای ایران آشنا شدید در این بخش به معرفی خان بابا معتضدی نخستین فیلمبردار حرفه‌ای سینمای ایران می‌پردازیم:
خان بابا معتضدی
خان باباخان معتضدی، فرزند اسدلله خان سردار معتضد، حاکم کرمانشاهان و از رجال دوران قاجاریه در سال ۱۲۷۱ خورشیدی در تبریز به دنیا آمد. او فارغ‌التحصیل رشته زبان از دانشگاه لوزان در سویس و الکترومکانیک از پاریس بود. در بخش اول در خصوص میرزا ابراهیم خان عکاس باشی به عنوان اولین مستند ساز و همچنین فیلمبردار سینمای ایران صحبت شده بود؛ بر این اساس خان بابا معتضدی را به عنوان دومین مستند ساز و همچنین اولین فیلمبردار حرفه‌ای نام برد.
خان‌بابا، سال ۱۲۸۸ در هفده سالگی و در دوران حکومت احمد شاه قاجار، به لوزان سوئیس رفت و دو سال بعد عازم پاریس شد در پاریس با کوژلستد گومون فرزند لئون ارنست گومون تهیه‌کننده فیلم و صاحب کارخانه سازنده‌ابزارهای سینمایی فرانسه‌اشنا شد.
معتضدی، پس از کودتای 1299 با یک دوربین«گامون»، یک پرژکتور نمایش، و مقداری فیلم به‌ایران بازگشت. او در بدو ورود به‌استخدام گمرک در آمد و تا ریاست بر آن پیش رفت.
معتضدی، اولین ایرانی است که در سطح حرفه‌ایی(نسبت به آن عهد و زمان خود)، دست به ساخت فیلم مستندزده بود.
او فیلمبرداری از خانواده خود و خانواده «محمدحسن میرزا»، ولیعهد احمدشاه را موضوع اولین تجربه خود قرار داد.
خان بابا معتضدی بعد از آن، فیلمبرداری در مجلس موسسان و مراسم سوگند در مجلس شورای ملی(آذرماه 1304) از آثار حرفه‌ایش محسوب می‌شود.
خان بابا معتضدی در آن زمان ماهرترین فیلمبردار ایرانی محسوب می‌شد. به همین دلیل فیلمبرداری از مراسمات درباری به‌او واگذار گردید.
خان بابا معتضدی تنها هنرمندی است که‌اثارش پس از گذشت زمانی طولانی، علیرغم عدم توجه صاحب منصبان و در عین حال سهل انگاری خودش، کم و بیش باقی مانده‌است.
بخشی از فیلمهای خان بابا معتضدی
تاج‌گذاری در کاخ گلستان(۱۳۰۴) در روز چهارشنبه ۲۵ آذر ۱۳۰۴ سلام رسمی سردارسپه در کنار تخت مرمر کاخ گلستان.
- افتتاح راه‌آهن شمال (۱۳۰۶)
- افتتاح بانک ملی (۱۳۰۶)
- رژه قشون لشگری
- رضاخان در مجلس مؤسسان
- فیلمبرداری از مراسم حضور سردار سپه در مجلس مؤسسان (۱۳۰۴) که نظامیان برای سلطنت رساندن او تشکیل داده بود یکی از نخستین فیلم‌ها بود.
- سفر رضاخان به ترکیه
- مراسم کلنگ نخست بنای راه‌آهن
- مراسم پیش‌آهنگی (۱۳۱۹)
- افتتاح رادیو تهران(۱۳۱۹)
- فیلمبرداری از تجهیزات شرکت نفت ایران و انگلیس در جنوب
- فیلمبرداری از گشایش مجلس مؤسسان
- افتتاح کارخانه ریسباف
از کارهای او محسوب می‌شوند. فیلم های او در آن زمان در سینماهای تهران و مراکز نظامی ارتش، به نمایش گذاشته می شد.
با توجه به عناوین فیلمهای معتضدی، می‌توان گفت که بیست سال دوم تولید فیلم مستند در ایران(1319-1299)، سمت و سویی خبری-تبلیغاتی پیدا کرد، روندی که سالها بعد رونق بیشتری گرفت و جریان اصلی مستند سازی در ایران شد.
خان بابا معتضدی، در روز ۲۹ اردیبهشت ۱۳۶۵ در سن ۹۴ سالگی در تهران درگذشت و در بهشت زهرای تهران قطعه8، ردیف7، شماره 8 به خاک سپرده شد.
دیگر فعالیتهای خان باباخان
فعالیت در استودیو گومون در زمینه فیلمبرداری و چاپ و لابرتوار (۱۲۹۲)
فعالیت فیلمبرداری از: ۱۲۹۵ با تهیه فیلمی از ولیعهداحمدشاه (محمدحسن میرزا)
تأسیس نخستین سینمای ویژه بانوان؛ خورشید، با همکاری آرتاشس پاتماگریان (۱۲۹۶)
تأسیس سینماهای صنعتی (ویژه بانوان), تمدن، پری، گلوبندک، کشور، میهن
معتضدی در اردیبهشت ۱۳۰۷ با همکاری کلنل علینقی وزیری «سینما صنعتی» را در سالن مدرسه عالی موسیقی، ویژه خانمها راه‌انداخت.
فیلمبردار نخستین فیلم بلند سینمای ایران، آبی و رابی (۱۳۰۹)
این فیلم ساعت 14 بعد از ظهر روز جمعه، نهم دی ۱۳۰۹ در سینما مایاک تهران نخستین فیلم بلند داستانی و صامت سینمای ایران ساخته‌اوانس اوگانیانس و با فیلمبرداری خان‌بابا معتضدی روی پرده سینماها نقش بست تا سینمای ایران شاهد نمایش اولین فیلم داستانی خود باشد.
همزمان با فعالیت اوانس اوگانیانس، معتضدی نخستین فیلم بلند سینمای ایران، آبی و رابی، را با دوربین گومون و سرعت ۱۶ کادر در ثانیه فیلمبردار کرد.
فیلم « آبی و رابی» یک فیلم کمدی بود و بازیگران آن « محمد ضرابی و غلامعلی سهرابی» بودند در این فیلم یکی نقش فرد کوتاه قد و دیگری نقش یک فرد بلند قد را بازی می‌کرد و در طول فیلم حوادث غیرمترقبه و جالب و خنده‌داری برای این دو به وجود می‌آمد.
فردریک تالبرگ (طراح نشانه راه‌اهن) نیز برای این فیلم نقاشی‌هایی طرح کرد که خان‌بابا معتضدی با استفاده‌از آنها، تیتراژ آبی و رابی را ساخت.
