- آسمونی
- مجله اینترنتی
- چهره ها
- چهره های مشاهیر
- زندگی و آثار استاد فریدون شهبازیان

زندگی و آثار استاد فریدون شهبازیان
دوشنبه ۲۴ دی ۱۴۰۳
حسام فروزان
پر کن پیاله را...
درباره زندگی و آثار استاد فریدون شهبازیان
حسام فروزان
فریدون شهبازیان، موسیقیدان، آهنگساز و رهبر ارکستر برجسته، روز شنبه، ۲۲ دیماه، دار فانی را وداع گفت. او دو روز پیش از آن به علت مشکلات تنفسی در بیمارستان طالقانی بستری شده بود.
شهبازیان در ۲۱ خرداد ۱۳۲۱ در محله دانشگاه تهران، خیابان فخر رازی، چشم به جهان گشود. با حمایت و راهنمایی پدرش، حسین شهبازیان، به موسیقی علاقهمند شد و در هنرستان عالی موسیقی به تحصیل پرداخت. او آموزش ویلن را زیر نظر عطاالله خادم میثاق آغاز کرد و سپس به توصیه او، نزد سرژ خوتسیف، معلم روسی، ادامه داد.
وی دوره ابتدایی آموزش خود را نزد خوتسیف گذراند و سپس در کلاسهای شبانه لوئیجی پاساناری، کنسرتمایستر ارکستر سمفونیک تهران، آموزش دید و دیپلم نوازندگی ویلن را دریافت کرد. در ۱۷ سالگی به عضویت ارکستر سمفونیک تهران به رهبری حشمت سنجری درآمد و همکاری خود را با ارکستر گلهای رادیو آغاز کرد. در آن زمان، این ارکستر تحت رهبری روحالله خالقی و سپس جواد معروفی فعالیت میکرد.
در سال ۱۳۴۵، شهبازیان به عنوان رهبر گروه کر و ارکستر سمفونیک رادیو منصوب شد. او از مهرماه ۱۳۹۵ تا فروردین ۱۳۹۸ رهبری ارکستر ملی ایران را بر عهده داشت و پس از استعفا از این سمت، به عنوان مشاور موسیقی بنیاد رودکی فعالیت کرد. با این حال، در ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۸ از این مسئولیت نیز کنارهگیری کرد.
آثار موسیقایی فریدون شهبازیان
فریدون شهبازیان برای برجستهترین صداهای زن و مرد ایرانی موسیقی ساخت؛ از محمدرضا شجریان و گیتی پاشایی تا علیرضا افتخاری و محمد اصفهانی، از خدیجه ددهبالا (مهستی) تا عهدیه، سیما بینا، و عبدالوهاب شهیدی. او همچنین برای خوانندگانی همچون ایرج و اکبر گلپا در موسیقی کلاسیک ایرانی آثاری خلق کرد و در موسیقی مدرن نیز برای نسل جدید هنرمندان، از علیرضا عصار تا حسین زمان، آثاری ماندگار نوشت که باعث شد آنان به شهرت برسند.
فهرست خوانندگانی که شهبازیان برایشان موسیقی ساخته، طولانی و چشمگیر است و نامهای بسیاری را میتوان به آن افزود. ویژگی برجسته کار او این بود که موسیقی را بر اساس هویت و روح درونی هر خواننده خلق میکرد و نتهای آثارش به نوعی شناسنامهای برای صدای آنان میشد. به همین دلیل، موسیقیای که برای الهه مینوشت با آنچه برای سیمین غانم خلق میکرد، متفاوت بود و هر دو اثر با حالوهوای خواننده خود گره میخورد. همین پیوند میان موسیقی و حضور هنرمند، به آثاری که شهبازیان خلق میکرد عمق و ماندگاری میبخشید.
یکی از آثار برجسته و متفاوت فریدون شهبازیان، پروژه منحصربهفرد «صدای شاعر» بود که با همکاری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شکل گرفت. نتیجه این پروژه، بازخوانی اشعار شاعران کلاسیک ایرانی با صدای بزرگان ادبیات معاصر نظیر احمد شاملو، هوشنگ ابتهاج، و مهدی اخوان ثالث بود. شهبازیان شخصاً آهنگسازی این مجموعه را بر عهده داشت و در این مسیر، اشعار شاعرانی چون فردوسی، خیام، حافظ، سعدی و مولوی را به شکلی خلاقانه همراهی کرد. این ابتکار به الگویی ماندگار بدل شد و حتی تا سالهای اخیر مجموعههای متعددی از اشعار نو و کلاسیک با صدای هنرمندانی چون احمدرضا احمدی، خسرو شکیبایی، و پرویز پرستویی منتشر شدند.
هرچند شهبازیان در ردیف ستارگان موسیقی ایرانی مانند لطفی، علیزاده، خالقی، منفردزاده، واروژان، بابک بیات یا فخرالدینی دستهبندی نمیشود، اما کارنامهاش از نظر تنوع و گستردگی چیزی کمتر از آنان ندارد. او در عرصههای مختلف از موسیقی سنتی گرفته تا موسیقی پاپ، از آهنگسازی برای فیلم تا تنظیم اشعار کلاسیک، و از همکاری با بزرگان آواز همچون محمدرضا شجریان تا هنرمندانی چون عهدیه و الهه فعالیت کرد. همچنین نقش او در مدیریت موسیقی تلویزیون و رهبری ارکستر فیلارمونیک تهران برجسته و ماندگار است.
آثار شهبازیان برای بسیاری از ما یادآور لحظات خاصی از زندگی است. یکی از این خاطرات ماندگار، آهنگ زیبای علیرضا افتخاری با نام «تو با منی اما من از خودم دورم...» است؛ ترانهای که نهتنها به زیبایی موسیقیایی آراسته بود، بلکه معنا و مفهوم فیلم «لیلا» را در خود جای داده بود و جلوهای از نبوغ شهبازیان به شمار میرفت.
از دست دادن شهبازیان ضایعهای بزرگ برای موسیقی ایران است. شاید حادثهای که در فروردین سال ۱۴۰۰ برایش رخ داد و منجر به شکستگی دست و لگن او شد، تأثیر زیادی بر ضعف قوای بدنیاش گذاشت و در نهایت باعث شد این هنرمند نیرومند، در ۸۳ سالگی، از میان ما برود.
آثار فریدون شهبازیان در سینما
فریدون شهبازیان از جمله هنرمندانی بود که خود را به یک سبک یا حوزه خاص محدود نکرد.
در سال ۱۳۵۳، زمانی که به او پیشنهاد شد برای فیلم «غبارنشینها» به کارگردانی داوود روستایی و نویسندگی منوچهر افتخاری موسیقی بسازد، این پیشنهاد را پذیرفت و فعالیتش در عرصه موسیقی فیلم آغاز
شد. از آن زمان، او تقریباً هر سال برای یک یا چند فیلم یا سریال موسیقی نوشت و آثار ماندگاری خلق کرد.
پیش از انقلاب، شهبازیان تنها برای سه فیلم موسیقی ساخت؛ اما پس از انقلاب، بخش بزرگی از کارهای او در همکاری با کارگردانانی چون داریوش مهرجویی، مسعود کیمیایی، سیروس الوند، مسعود جعفری جوزانی، فریدون جیرانی، و رسول ملاقلیپور شکل گرفت. از میان این آثار، موسیقی فیلم «لیلا» به کارگردانی داریوش مهرجویی یکی از درخشانترین نمونههای اوست. موسیقی این فیلم چنان با روح اثر پیوند داشت که اندوه عمیق شخصیت لیلا (با بازی لیلا حاتمی) را به زیبایی بازتاب میداد. شهبازیان با انتخاب هوشمندانه تکنوازی سهتار، احساسی از دلتنگی و رازآمیزی را به موسیقی فیلم افزود. این انتخاب نشاندهنده درک عمیق او از مضمون داستان بود؛ چراکه لیلا اسیر تفکرات سنتی بود و موسیقی او باید از دل سنت و اندوهی عمیق میجوشید. نتهای تزئینی و ملایم شهبازیان در این فیلم همزمان ساده و پیچیده بودند و به جان مخاطب اثری ماندگار میگذاشتند.
در فیلم «پاییزان» به کارگردانی رسول صدرعاملی نیز، شهبازیان موسیقی تأثیرگذاری خلق کرد. همچنین در سریال «معصومیت از دسترفته» به کارگردانی داود میرباقری، او نگاهی به موسیقی عربی و منطقهای داشت و با صدای محمد اصفهانی در تیتراژ، اثری ماندگار پدید آورد.
شهبازیان از سازهای ایرانی در آثار خود بهره میبرد و آنها را با موسیقی کلاسیک و جهانی ترکیب میکرد تا اثری خلق کند که فراتر از مرزهای ایران بر مخاطبان تأثیرگذار باشد. درباره کارهای او میتوان بسیار نوشت؛ هر یک از آثارش، جهانی از نوآوری و معنا بود که بهخوبی شایسته تحلیل و بررسی است.