خانواده و انواع آن + اهمیت و تعریف خانواده در ایران

خانواده به عنوان اولین کانونی که فرد در آن قرار می‌گیرد دارای اهمیت شایان توجهی است. خانِواده رکن اصلی تربیت و فرهنگ فردی است. آسمونی در این بخش به معرفی خانِواده و انواع آن می پردازد و در مورد اهمیت و تعریف خانِواده در ایران صحبت می کند.

خانواده و انواع آن + اهمیت و تعریف خانواده در ایران

اولین تأثیرات محیطی که فرد دریافت می‌کند از محیط خانِواده است و حتی تأثیرپذیری فرد از سایر محیطها می‌تواند نشأت گرفته از همین محیط خانِواده باشد.

خانِواده پایه گذار بخش مهمی از سرنوشت انسان است و در تعیین سبک و خط مشی زندگی آینده ، اخلاق ، سلامت و عملکرد فرد در آینده نقش بزرگی بر عهده دارد.

عواملی چون شخصیت والدین ، سلامت روانی و جسمانی آنها ، شیوه‌های تربیتی اعمال شده در داخل خانِواده ، شغل و تحصیلات والدین به وضعیت اقتصادی و فرهنگی خانِواده ، محل سکونت خانواده ، حجم و جمعیت خانِواده ، روابط اجتماعی خانِواده و بی‌نهایت متغیر دیگر در خانواده وجود دارند، شخصیت فرزند ، سلامت روانی و جسمانی او ، آینده شغلی ، تحصیلی ، اقتصادی ، سازگاری اجتماعی و فرهنگی ، تشکیل خانِواده او و غیره را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

خانواده و اهمیت آن در دوره کودکی

نوزاد در خانِواده به دنیا می‌آید و اولین تعاملات خود را با محیط آغاز می‌کند. در این کانون اولیه اولین تأثیر و تأثرات متقابل آغاز می‌شود و کودک کم کم در فرآیند رشد و اجتماعی قرار می‌گیرد.

همانطور که روان شناسان معتقدند سالهای اولیه کودکی نقش بسزایی در رشد شخصیت و آینده او دارد.

آسمونی : بیشتر طرحواره‌ها و شناختهای کودک از خود ، اطرافیان و محیط در این دوران شکل می‌گیرد.

میزان سلامت جسمانی و روانی کودک بسته به ارتباطی است که خانِواده با وی دارد و تا چه حد تلاش می‌کند نیازهای او را برآورده سازد.

کودکانی که در این سنین از لحاظ عاطفی و امنیتی در خانِواده تأمین نمی‌شوند به انواع مشکلات مبتلا می‌شوند.

مشکلات این کودکان اغلب با شیطنتها ، دروغگوییها و حرف نشنیدنهای ساده شروع می‌شود و با توجه به وضع نابسامان خانِواده به بزهکاریها و جنایات بزرگسالی منتهی می‌شود.

سخت گیری زیاد والدین یا بی‌توجهی آنها ، یا ننر و لوس بار آوردن کودک و برآورده ساختن کلیه نیازهای منطقی و غیر منطقی او ، شخصیت سالمی را به بار نخواهد آورد.

سلامت خود خانِواده ، تعادل شخصیتی والدین و آشنایی آنها به اصولی که می‌تواند محیط خانِواده را سالمتر سازد، بسیار حائز اهمیت است.

اهمیت خانواده در دوران نوجوانی

آسمونی : نیازهای مرحله نوجوانی دوران حساس است.

بطوری که در کنار سایر تحولات و تغییراتی که از جنبه‌های جسمانی و روانی در فرد اتفاق می‌افتد، ویژگی مشترک و مهم دیگر آن دوران ، استقلال طلبی نوجوان در خانِواده است.

نوجوان می‌خواهد به طریقی رشد استقلال خود را به خانِواده ثابت کند و بر این اساس شروع به ایجاد فاصله بین خود و خانِواده می‌کند و به گروه همسالان نزدیک می‌شود.

در صورتی که خانِواده در این دوران به کارکردهای اساسی خود آشنایی نداشته باشد و همچنین با ویژگیهای دوران نوجوانی آشنا نباشد، نخواهد توانست عملکرد تربیتی خود را به نحو احسن ایفا نماید.

و چه بسا که اقدامات نادرست از سوی خانِواده ، فضای نامناسب موجود در خانِواده و غیره ، بیشتر و بیشتر نوجوان را از محیط خانواده دور ساخته و در صورتی که خانواده در گذشته نیز کارکرد تربیتی خود را به شیوه درست اعمال نکرده باشد و فرد از پختگی فکری کاملی برخوردار نباشد با گرایش به زمینه‌های ناسازگارانه مثل عضویت در گروههای افراطی و سایر زمینه‌ها مشکلات فردی و اجتماعی زیادی را به بار خواهد آورد.

سخت گیری زیاد والدین و خانِواده در این دوران و همچنین سهل‌ گیری و آزاد گذاری آنها فرزند را موجودی سرکش ، طغیانگر و متزلزل بار خواهند آورد.

از این گذشته این دوران ، دوران الگو گیری و همانند سازی و لازم است خانِواده الگوهای مناسبی را برای نوجوان خود فراهم سازند.

آسمونی : میزان حضور خانِواده در اجتماع نیز در این اهمیت بسزایی دارد.

هابز معتقد است که بسیاری از نوجوانان پریشان حال و آشفته به خانواده‌هایی تعلق دارند که از زندگی اجتماعی مجزا و بیگانه‌اند.

خانواده در عین حال که کوچکترین واحد اجتماعی است، مبنا و پایه هر اجتماع بزرگ است.

افراد سالم جامعه ، افراد موفق و افراد فعال اجتماعی از داخل خانواده‌های سالم بیرون آمده‌اند و افراد ناسالم پرورش یافته خانواده‌های ناسالم هستند.

اهمیت خانواده = سلامت خانواده

انحرافات خانِواده ، عدم سلامت روانی خانِواده ، مشکلات اقتصادی و اجتماعی خانواده از لحاظ تأثیری که روی اعضاء خود دارد جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

آسمونی : افراد پیوند میان خانِواده و اجتماع هستند.

افراد پرورش یافته در خانِواده وارد اجتماع می‌شوند و ویژگیهای سالم یا ناسالم خود را که در خانِواده دریافت کرده وارد اجتماع می‌کنند.

از این لحاظ سلامت یک جامعه به سلامت خانواده‌های آن وابسته است.

لامارک و لوپله و دیگران ، خانِواده را مهمترین کانونی می‌دانند که جامعه از آن تغذیه می‌کنند.

به این ترتیب فرد در کنار تأثیری که از اجتماع خود می‌پذیرد با توشه‌ای که از خانِواده خود دریافت کرده است محیط پیرامون خود را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

چنین تأثیراتی علاوه بر مسائل پیرامونی جزئی بلکه بر مسائل کلان اقتصادی - اجتماعی و سیاسی یک جامعه نیز نقش دارند.

به این ترتیب به نظر می‌رسد که اصلاح یک جامعه ، پیشرفت و ترقی آن از جنبه‌های مختلف تأثیر اصلاح خانواده ، توجه افراد به اهمیت خانِواده و آموزش آنهاست.

انواع خانواده

خانواده درتمام جوامع شکل و الگوی واحدی نداشته است. مطالعات به وضوح نشان می‌دهند که می‌توان خانواده‌ها را براساس الگوی زندگی‌شان به انواع مختلف تقسیم کرد.

بعضی تقسیمات خانواده را به خانواده‌های پدر سالار (Patriarchy) و مادر سالار (Matriarchy) و بعضی دیگر خانِواده را بصورت چند همسری (palygamy) ، تک همسری (Monogamy) ، درون همسری (Endogamy) و برون همسری (Exogamy) تقسیم کرده‌اند.

آسمونی : ولی یک تقسیم بندی کلی که انواع دیگر خانواده را شامل شود، تقسیم آن به خانِواده هسته‌ای (Nuclear family) و خانواده گسترده (Extended family) است.

تعریف خانواده هسته‌ای

خانواده‌ای که آن را زن و شوهر و فرزندان یا زن و شوهر بدون فرزند تشکیل می‌دهد، اصطلاحا خانِواده هسته‌ای می‌نامند.

ویژگی‌های خانواده هسته‌ای

ابعاد

خانواده هسته‌ای در مقایسه با خانواده گسترده دارای ابعاد کوچکتری است و فقط از زن و شوهر و فرزندان ازدواج نکرده تشکیل می‌شود.

آسمونی : این نوع خانواده بنیان جوامع صنعتی کنونی را تشکیل می‌دهد و در ارتباط با گسترش شهرنشینی و توسعه صنعتی شکل گرفته‌اند.

کارکردهای خانواده هسته‌ای

آسمونی : در خانواده‌های هسته‌ای ، دیگر وظایف و کارکردهایی که از روزگاران قدیم برعهده خانِواده بوده است، خبری نیست.

این کارکردها ( مانند کارکرد تولیدی و اقتصادی ، کارکرد آموزشی و تربیتی و … ) برعهده موسساتی خارج از محیط خانِواده قرار گرفته‌اند.

عدم گسترش خانواده هسته‌ای

یک خانواده هسته‌ای هیچگاه گسترش نمی‌یابد و به مجرد رسیدن فرزندان خانِواده به سن قانونی و ورود به اجتماع به عنوان عضوی فعال از خانِواده دوری می‌گزینند و خود ، خانِواده مستقل و هسته‌ای دیگری را بوجود می‌آورند.

آسمونی : بنابراین خانِواده هسته‌ای با پراکنده شدن اعضا آن و سپس با فوت پدر و مادر یا درصورت جدایی آنها از یکدیگر متلاشی می‌گردد.

انواع خانواده هسته‌ای

خانواده هسته‌ای نوع اول

ملاک تعلق به این نوع خانواده تحصیلات است تا درآمد.

تحصیلات رئیس خانِواده معمولا دیپلم یا بالاتر از آن است.

همسر او نیز تحصیلاتی در همین حدود یا کمی پایین تر دارد و گاهی کار هم می‌کند.

زن و مرد با تساوی زندگی می‌کنند و در امور خانِواده بصورت مشترک تصمیم می‌گیرند.

آسمونی : همین مطلب ممکن است منجر به بروز اختلافات بیشتری نسبت به سایر انواع خانِواده شود.

تمایل به رفاه بیشتر ، آپارتمان نشینی ، بالابودن سطح مصرف ، برنامه ریزی برای تعطیلات و اوقات فراغت و تعهد اجتماعی پایین خانواده به شبکه خویشاوندی از ویژگی‌های خاص این نوع خانِواده هسته‌ای است.

ازلحاظ درآمد و شغل، خانواده‌های اداری با درجات بالا یا مشاغل آزاد پر درآمد (نظیر وکالت ، طبابت و …) و تاحدودی کارمندان شرکتهای خصوصی ممکن است دراین گروه قرار گیرند.

خانواده هسته‌ای نوع دوم

در این نوع خانواده هسته‌ای ، تحصیلات رئیس خانواده پایین تر از دیپلم است و او برتری کامل خود را در محیط خانِواده حفظ کرده است.

آسمونی : تصمیمات مهم را اتخاذ می‌کند و زن نیز مطیع است. افراد خانِواده معمولا در محیط کوچکی زندگی می‌کنند.

عدم کار زن درخارج از خانه ، تمایل به داشتن فرزندان زیاد ، وجود اعتقادات مذهبی قوی ، عدم برنامه ریزی مناسب برای گذراندن تعطیلات و اوقات فراغت و جدا بودن تفریحات زن و مرد و … از ویژگی‌های خاص این نوع خانواده هسته‌ای است.

از لحاظ درآمد و شغل ، مرد در کارهای دستی (نظیر کارگری ، خدمات اداری پایین یا خدمات بازرگانی کوچک و صنایع کوچک) فعالیت می‌کند. دراین خانواده‌ها مرد نان آور خانِواده است.

خانواده هسته‌ای مهاجر

این نوع خانواده بیشتر از مهاجرین روستاها و شهرهای کوچک تشکیل شده است و هنوز جامعه شهری آنها را کاملا جذب نکرده است، و از نظر اجتماعی و مکانی حاشیه نشین نامیده می‌شوند.

آسمونی : به خاط فقدان شبکه خویشاوندی در شهر محل اقامت ، خانِواده تعهد اجتماعی زیادی ندارد .

به همین جهت افراد آن زیاد احساس غربت می‌کنند. مرد رئیس خانِواده است و در امور خانوادگی برتری کامل خود را حفظ کرده است.

ازلحاظ درآمد و شغل رئیس خانواده در خدمات جز یا دربعضی صنایع (نظیر صنایع ساختمانی) به عنوان کارگر غیر ماهر مشغول کار است.

درآمد او پایین است. به همین جهت مسکن فقیرانه‌ای دارند و از لحاظ سایر الزامات زندگی در مشکلات متعددی به سر می‌برند.

تعریف خانواده گسترده

خانواده گسترده ، خانواده‌ای است که بر اساس بستگی‌های نسبی و سببی استوار است و شامل چند گروه خونی و چند گروه زناشویی می‌شود.

ویژگی‌های خانواده گسترده

خانواده گسترده فرزندان خود را پس از ازدواج در خود جای می‌دهند و گسترش آن نیز به همین لحاظ است، و به این ترتیب ممکن است چند نسل زیر یک سقف و دریک خانه مشترک زندگی کنند.

آسمونی : در این شکل از خانِواده پدر و مادر اصلی مرکز ثقل خانِواده را تشکیل می‌دهند.

پسرها ، نوه‌ها و عروس‌ها از آنها اطاعت می‌کنند و اگر پدر و مادر به علت کبرسن نتوانند وظایف سرپرستی را انجام دهند پسر ارشد جای آنها را می‌گیرد.

دخترها پس از ازدواج خانه پدری را ترک کرده و بنابراین خانِواده گسترده غالبا به شکل پدر مکانی است.

پدر نقش اصلی را در تربیت فرزندان برعهده دارد، دایره همسر گزینی محدود و تعهدات اجتماعی غالبا زیاد است.

غالبا فرزندان شغل پدر را بر می‌گزینند.

وظایف متعدد و سنگینی (نظیر تولید خانوادگی ، اجتماعی و فرهنگی کردن کودکان ، نگهداری از پیران و حمایت کامل از اعضا و … ) برعهده این نوع خانِواده است.