- آسمونی
- مجله اینترنتی
- سبک زندگی
- همسرداری
- همسرداری را از پیامبر (ص) بیاموزیم
همسرداری را از پیامبر (ص) بیاموزیم
امروزه یکی از مهم‌ترین مشکلات خانواده‌ها نداشتن مدیریت صحیح در زندگی است.
بسیاری از اختلافات، چالش‌ها و مشاجرات که مقدمه فروپاشی خانواده هاست، ناشی از نداشتن الگویی کامل در اداره خانواده است.
به طور حتم درصد قابل توجهی از مشکلات، به رفتار شوهران برمی گردد، برخی مردان محیط خانه را با فضای محل کار اداری و یا پادگان‌های نظامی اشتباه گرفته و می‌خواهند با ادعاهای خشک و بی‌روح و تعصبات جاهلانه، خانه را اداره کنند درحالی که سخت گیری‌های غیرمنطقی از آفات مهم و آسیب‌های نظام خانواده بوده و استحکام آن را تهدید می‌کند، حتی برخی از مردان با سخت گیری‌های غیرمنطقی خانه را به زندانی تبدیل می‌کنند که زن باید از هرگونه فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی پرهیز کند.
در مقابل، برخی دیگر به صورت لجام گسیخته، دم از آزادی و راحتی اعضای خانواده می‌زنند؛ بدیهی است که هر دو روش نادرست است و نتیجه آن، چیزی جز افراط و تفریط و پیامدهای ناگوار نخواهد بود. براستی راه حل مشکل چیست؟ و چه باید کرد؟
واقعیت این است که برای رسیدن به خوشبختی و مدیریت موفق یک خانواده، داشتن راهنما و الگوی کامل امری ضروری است و هرگز بدون آن نمی‌توان به اهداف مقدس زندگی نائل شد. به قول حافظ:
طی این مرحله بی‌همرهی خضر مکن ، ظلمات است بترس از خطر تنهایی
بهترین اسوه و راهنما را قرآن کریم دراین زمینه به ما معرفی می‌کند: «لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه؛ (1) قطعا برای شما در اقتدا به رسول خدا (ص) سرمشقی نیکوست.» او کامل‌ترین نسخه انسانیت در عالم هستی از هر لحاظ برای تمام انسان‌ها الگو و اسوه محسوب می‌شود.
برای رسیدن به یک زندگی سعادتمندانه ضروری است که با مدیریت پیامبر اسلام (ص) در خانواده و چگونگی رفتار آن حضرت با همسرانش آشنا شویم و از روش‌های آن حضرت درس زندگی بیاموزیم. در مقاله حاضر فرازهائی از سیره خانوادگی رسول خدا (ص) بازگو شده است.
مهربان‌ترین نسبت به همسر
آن رهبر فرزانه اسلام از سویی به سلاطین و رهبران جهان نامه نوشته و با اقتدار کامل با آنان سخن می‌گفت و در جنگ با مشرکان نیز قاطع و باصلابت بود و از سوی دیگر در میان خانواده‌اش با مهربانی، عطوفت، حلم و تواضع برخورد می‌کرد. هیچ کس از آن حضرت در خانواده‌اش خوش اخلاق‌تر نبود. هریک از یاران و یا اعضای خانواده‌اش که او را صدا می‌زد، در پاسخ با کمال نشاط و خوشرویی می‌فرمود: لبیک (2)
پیامبر اکرم (ص) در منزل، خدمتکار اهل خانه محسوب می‌شد. گوشت خرد می‌کرد. وقتی بر سر سفره ساده غذا می‌نشست، خدا را یاد می‌کرد و انگشتان خود را بعداز غذا میلیسید. بز و گوسفند و ش‌تر را می‌دوشید. لباس خود را وصله می‌کرد. به گوسفندان و شترش رسیدگی می‌نمود. به همراه اهل خانه گندم را آسیاب کرده و خمیر می‌ساخت. خانه خویش را نظافت می‌کرد. لوازم زندگی را به دوش کشیده و از بازار به منزل می‌برد. در منزل را شخصا باز می‌کرد و محبوب‌ترین کار‌ها نزد پیامبر (ص) خیاطی بود. (3)
رسول گرامی اسلام (ص) فرمود: نشستن مرد نزد همسرش در پیشگاه خداوند از اعتکاف در مسجد من محبوب‌تر است. (4)
رسول خدا (ص) همواره مردان مسلمان را توصیه می‌کرد که با همسرانشان عالیترین رفتار را داشته باشند و خود نیز چنین بود. آن حضرت در این زمینه به مردان مسلمان فرموده است: «خیرکم خیرکم لاهله انا خیرکم لاهلی؛ (5) بهترین شما کسی است که نسبت به همسرش نیکوکار باشد و من نیکوکار‌ترین شما نسبت به همسرم هستم.»
این شیوه پیامبر (ص) برگرفته از آموزه‌های قرآنی است که فرموده: «و عاشروهن بالمعروف؛ (6) و با همسرانتان به نیکی و شایستگی رفتار کنید.»
هدیه به همسر
کار‌شناسان امور تربیت و خانواده بر این باورند که هدیه دادن به همسر تأثیر فراوانی در تحکیم روابط خانواده دارد؛ زیرا هدیه نوعی اظهار محبت و اثبات صداقت در زندگی مشترک است. گذشته از آن، هدیه، مصداق بارز سپاس گزاری است. پیامبر (ص) در این زمینه این جملات را فرمود: «هدیه کینه را می‌برد.»، «هدیه محبت و دوستی به همراه دارد و ارتباط طرفین را تقویت می‌کند.»، «هدیه در بسته را باز می‌کند.» (7)
دقت در این سه جمله نبوی، نکات حکیمانه و آموزه‌های تربیتی فراوانی به همراه دارد که بر اهلش پوشیده نیست.
رسول گرامی اسلام (ص) در کلام زیبایی فرمود: «هرکس وارد بازار شود و هدیه‌ای بخرد و آن را برای خانواده خود ببرد، پاداش او همانند کسی است که برای گروهی نیازمند صدقه‌ای برد و باید در دادن هدیه از دختران شروع کند.» (8)
خوش بویی و خوش خویی
همسر شایسته همواره از شوهرش توقع دارد که زیبایی ظاهر را در خانه و جامعه حفظ کند و بی‌نظم و درهم ریخته نباشد که موجب تنفر مردم گردد. همچنان که شوهر چنین انتظاری از همسرش دارد.
رسول گرامی اسلام همواره می‌فرمود: «خداوند خوشبو است و بوی خوش را دوست دارد، پاکیزه است و پاکیزگی را دوست دارد، بزرگوار است و بزرگواری را دوست دارد، بخشنده است و بخشش را دوست دارد، پس جلو خانه‌های خویش را پاکیزه سازید و مانند یهودیان نباشید. (9)
رسول خدا (ص) خود نیز چنین بود. انس بن مالک می‌گوید: من ده سال با پیغمبر (ص) همنشین بودم و انواع عطر‌ها را استشمام کرده‌ام ولی هرگز بویی از بوی دهان حضرتش بهتر نیافتم و چون یکی از اصحاب به ملاقات اومی آمد حضرت با او برمی خاست و جدا نمی‌شد تا طرف جدا شود و برگردد و چون یکی ازاصحاب به وی می‌رسید و دست می‌داد پیامبر (ص) دست خود را از دست او نمی‌کشید تا طرف قبلاً دست خود را درآورد و هرگز پا‌هایش را جلو همنشینی دراز نکرد و هیچ کس درمحضر او نمی‌نشست مگر اینکه وقتی می‌خواست برخیزد، پیغمبر به احترام او برمی خاست (01)
پیغمبر (ص) با مشک، خود را خوشبو می‌فرمود، چندان که مشک بر فرق سر حضرت برق می‌زد و به چیزهای بی‌رنگ که مناسب مردان است، مثل مشک و عنبر خود را معطر می‌فرمود و نیز به عطر خود را خوشبو می‌کرد و همسرانش او را به آن خوشبو می‌کردند. و خود را با عود قماری (نوعی عود) خوشبو می‌نمود و درشب تاریک پیش از آنکه که دیده شود از بوی خوشش شناخته می‌شد چنان که رهگذر می‌گفت، این پیغمبر است. پیامبر (ص) فرمود: دوست من جبرئیل (ع) به من گفت: یک روز در میان، خود را معطر ساز و روزهای جمعه عطر زدن را ترک مکن. (11)
رسول خدا (ص) به علی (ع) سفارش کرد: یا علی! عطر زدن در روزهای جمعه را ترک مکن که این جزو سنت من است و تا زمانی که بوی عطر از تو استشمام شود، برایت حسنه نوشته می‌شود. (21)
رسول خدا (ص) از راهی عبور نمی‌کرد، مگر اینکه کسانی که از آنجا می‌گذشتند، از عطر آن حضرت متوجه می‌شدند که ایشان از آن محل گذشته است. (31)
عفت و غیرت
خداوند متعال برای اینکه حریم ناموس مسلمانان حفظ شود، نگاه‌های هوس آلود را از طرف زن و مردم نامحرم، ممنوع اعلام کرده و به رسول اعظم فرموده است: «قل للمؤمنین یغضوا من أبصارهم... و قل للمؤمنات یغضضن من ابصارهن (41)ای رسول ما! به مردان مومن بگو چشم‌های خود را از نگاه به نامحرمان بپوشانند... و به زنان با ایمان نیز اعلام کن تا دیدگان خود را از هر نامحرمی فروبندند.»
جدایی زن و مرد نامحرم، یکی از دستورهای صریح قرآن و رسول خدا است که درسلامت جامعه تاثیر فراوان دارد. بدون تردید حفظ «عفت عمومی» برای پایداری هر جامعه‌ای ضرورتی انکارناپذیر است و یکی از راه‌های جلوگیری از نفوذ شیطان و وسوسه‌های آن، ایجاد حریم میان زن و مرد و رعایت پوشش لازم است تا از نگاه‌های هوس آلود و تماس‌های غیر شرعی جلوگیری شود.
سیره رسول اعظم (ص) در زمینه عفاف برگرفته ازمعارف قرآن کریم بود. مواردی درتاریخ نقل شده که نشان دهنده اهتمام فراوان آن گرامی به این مسئله است. در اینجا به چند نمونه اشاره می‌کنیم:
الف- رعایت حریم با نامحرم
امام صادق (ع) فرمود: هنگامی که آیه 21 سوره ممتحنه [که درباره بیعت زنان است] در فتح مکه نازل شد، پیامبر (ص) در کوه صفا بود. دستور داد: طشتی را پر از آب کنند. سپس آن حضرت دست خود را در آن فرو برد و بیرون آورد، آنگاه زنان به عنوان «بیعت» یکی یکی آمدند و دست خود را در آن فرو بردند. (51)
زن جوانی در حجت الوداع به محضر رسول خدا (ص) آمد تا مسئله‌ای بپرسد. حضرت در هنگام پاسخ، متوجه شد فضل بن عباس- که جوانی زیباروی و پشت سر پیامبر سوار بر اسب بود- به آن زن نگاه می‌کند و او هم به فضل خیره شده است. رسول خدا برای جلوگیری از رد و بدل شدن نگاه‌های هوس آلود، با دست خود سر فضل را به سوی دیگر برگرداند. سپس فرمود: «ترسیدم شیطان بین مرد جوان و زن جوان داخل شود.» (61)
رسول خدا (ص) فرمود: «میان زنان و مردان نامحرم فاصله ایجاد کنید». (71) چرا که تقویت ایمان، آرامش روحی و روانی، سلامت جسمی، استحکام بنیان خانواده، عزت و سربلندی، امنیت بانوان و دوری از افکار ناسالم، برخی از برکات این دستور نبوی است.
ب- حفظ ناموس از دید نامحرم
در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) می‌خوانیم: «کان ابراهیم ابی غیورا و انا اغیر منه و ارغم الله انف من لایغار من المؤمنین؛ پدرم حضرت ابراهیم مرد غیوری بود و من از او غیورترم. خداوند بینی مؤمنانی را که غیرت ندارند به خاک بمالد». (81)
در حدیث دیگری از رسول خدا (ص) آمده است که فرمود: «انی لغیور والله عز و جل اغیر منی و ان الله تعالی یحب من عباده الغیور؛ من غیورم و خداوند از من غیور‌تر است و خداوند بندگان غیورش را دوست دارد». (91)
روزی ابن مکتوم- که یکی از یاران پیامبر و مردی نابینا بود- به خانه رسول خدا آمد. دو تن از همسران آن حضرت (عایشه و حفصه) در کنار پیامبر بودند و با ورود او پوشش اسلامی را رعایت نکردند. بعد از رفتن آن مرد،
پیامبر (ص) آنان را سرزنش کرد که: چرا حجاب خود را رعایت نکردید؟ آنان گفتند: او که ما را نمی‌دید. فرمود: «آیا شما هم او را نمی‌دیدید؟ شما که نابینا نیستید». (02)
آن حضرت نه تنها نسبت به ناموس خود غیرتمند بود، بلکه برای غیرتمندان ارزش ویژه‌ای قائل بود.
امام صادق (ع) فرمود: گروهی از اسیران را خدمت پیامبر (ص) آوردند پیامبر (ص) (به خاطر جنایاتی که آنها انجام داده بودند) دستور قتل آنها را صادر کرد به استثنای یک نفر، آن فرد تعجب نمود وعرض کرد چگونه مرا از میان همه آنها آزاد کردی؟! فرمود: جبرئیل ازسوی خدا این خبر را به من داده است که تو دارای پنج صفت هستی که خدا و پیامبرش (ص) آن را دوست دارند: «الغیره الشدیده علی حرمک، والسخاء و حسن الخلق، و صدق اللسان و الشجاعه؛ غیرت شدید نسبت به ناموست، سخاوت، اخلاق نیکو، راستگویی و شجاعت»! هنگامی که آن مرد اسیر آزادشده این سخن را شنید اسلام آورد و در زمره مسلمانان شایسته قرارگرفت. (12)
رهنمود رسول خدا (ص) به حضرت علی (ع) و فاطمه زهرا (س) درمورد تقسیم کار، یکی دیگر از مواردی است که از اهتمام آن حضرت به حفظ حریم خانواده از دید نامحرم حکایت می‌کند. هنگامی که آن دو بزرگوار از محضر پیامبراکرم (ص) تقاضای تقسیم کار کردند، پیامبر کارهای داخل منزل را به فاطمه (س) و کارهای بیرون منزل را نیز به علی (ع) سپرد.
پس از این داوری واقع بینانه، حضرت زهرا فرمود: «خدا می‌داند که چقدر از این تقسیم کار خوشحال شدم؛ چرا که رسول خدا (ص) مرا از انجام کارهایی که مربوط به مردان است، معاف نمود و مرا وادار نکرد که دوشادوش مردان نامحرم به کار بپردازم. (22)
صبر در سختی‌ها
صبر در مشکلات زندگی، بویژه مصیبت‌ها فقط برای زنان نیست بلکه شوهران بیشتر نیازمند صبر و حوصله هستند و آن هم در تمامی مراحل زندگی از اختلافات کوچک گرفته تا مصیبت‌های سنگین زندگی که برای همه رخ می‌دهد و فراز و نشیب در زندگی اجتناب ناپذیر است.
رفتار رسول خدا (ص) دراین زمینه بهترین درس برای ماست؛ ابراهیم پسر پیامبراکرم (ص) در اواخر سال هشتم هجری متولد شد (32) و در رجب سال دهم هجری وفات یافت. رسول خدا (ص) در هنگام وفات ابراهیم پسر دوساله‌اش با چشمانی اشکبار فرمود: «ای ابراهیم! کاری از ما برای تو ساخته نیست. تقدیر الهی نیز برنمی گردد. چشم پدرت در مرگ تو گریان و دل او محزون و اندوهبار است؛ ولی هرگز سخنی را که موجب خشم خداوند باشد، بر زبان جاری نمی‌سازم. اگر وعده صادق الهی نبود که ما نیز به دنبال تو خواهیم آمد، در فراق و جدایی تو بیش از این گریه می‌کردم و غمگین می‌شدم.» (42)
وقتی سیلاب اشک از چشمان پیامبر (ص) جاری بود، برخی گفتند: یا رسول الله! چرا در فراق فرزندت این گونه گریه می‌کنی؟ فرمود: این گریه علامت دلسوزی و رحمت و محبت است و هرکس رحم و عاطفه نداشته باشد، مورد رحمت قرار نخواهدگرفت. (52)
خشم فقط برای خدا
عصبانیت و بدخلقی درخانواده، سمی مهلک برای روابط زن و شوهر است که گاهی عوارض ناشی از آن هرگز جبران نمی‌شود. پیامبر (ص) در مورد مفاسد خشم و غضب فرمود: «خشم، ایمان را فاسد می‌کند؛ همچنان که سرکه عسل را از بین می‌برد.» (62)
مهرورزی و حسن خلق آن حضرت در خانواده و اجتماع چنان در مورد حضرتش می‌درخشد که دوست و دشمن را به تحیر واداشته است؛ اما مهم‌ترین نکته آموختنی از سیره نبی مکرم اسلام (ص) این است که آن وجود باعظمت با این حال، همواره دعا می‌کرد که: «اللهم حسن خلقی؛ (72) خدایا! اخلاقم را زیبا گردان!» «اللهم جنبنی منکرات الاخلاق؛ (82) پروردگارا مرا از اخلاق زشت دور بگردان!»
دنیا و ناملایمات آن هرگز او را به خشم درنمی آورد و چون حقی پایمال می‌شد از شدت خشم کسی او را نمی‌شناخت و از هیچ چیز پروا نداشت، تا آنکه حق را یاری کند. (92)
آن گرامی با آن همه عظمت و بزرگی، در منزل کار می‌کرد و به نگهداری و پرستاری از کودکان می‌پرداخت. درمسائل شخصی عصبانی نمی‌شد. هرگاه حرمت الهی شکسته می‌شد و یا ارزش‌های اسلامی مخدوش می‌گردید، فقط برای خدا، خشمگین می‌شد. این مقال را با این بیت زیبای حافظ به پایان می‌بریم که:
به حسن و خلق و وفا کس به یار ما نرسد
تو را در این سخن انکار کار ما نرسد
اگرچه حسن فروشان به جلوه آمده‌اند
کسی به حسن و ملاحت به یار ما نرسد
