معرفی کشور قرقیزستان

جمهوری قرقیزستان کشوری در آسیا و یکی از جمهوری‌های استقلال‌یافته از اتحاد جماهیر شوروی سابق است. آسمونی در این بخش به معرفی کشور قرقیزستان می پردازد.

معرفی کشور قرقیزستان

جمهوری قِرقیزستان معروف به قرقیزستان (به قرقیزی: Киргизия, Кыргызстан — قیرغیزیا، قیرغیزستان) کشوری محصور به خشکی در آسیای مرکزی است. پایتخت و بزرگ‌ترین شهر آن بیشکک است. جمعیت این کشور در سرشماری سال 2009 میلادی 5٬362٬800 نفر بود و جمعیت آن برای سال 2015 میلادی حدود پنج میلیون و 900 هزار نفر برآورد می‌شود. جمعیت پایتخت قرقیزستان نیز 870 هزار نفر است.

قرقیزستان به همراه قزاقستان تنها کشورها در آسیای مرکزی هستند که زبان روسی را در کشورهای خود به عنوان زبان رسمی نگه داشته‌اند. در قرقیزستان روسی و قرقیزی هر دو، زبان‌های رسمی کشور هستند. زبان قرقیزی از شاخه زبان‌های ترک‌تبار است.

72٫6 درصد از مردم قرقیزستان از قوم قرقیز، 14٫4 درصد روس و بقیه از دیگر اقوام هستند.

80 درصد از مردم این کشور مسلمان و 17 درصد نیز پیرو کلیسای ارتدکس روسی هستند.

قرقیزستان منطقه‌ای کوهستانی است که در قدیم از سکونتگاه‌های قوم سکاها بود. امروزه افزون بر خاستگاه ترک‌تبار، فرهنگ بیشتر مردم این کشور از فرهنگ ایرانی، مغولی، و روسی نیز تأثیر پذیرفته‌است.

در سال 1976 جنبشی در قرقیزستان به رهبری استیون ایمانوافسکی صورت گرفت که به جنبش ایمانوافسکی معروف شد. این جنبش برای باز پس‌گیری حقوق شهروندی قرقیزها بود.

نام کشور قرقیزستان

ریشه نام قرقیز از واژه ترکی «قرخ» به معنی چهل گرفته شده و قرقیز (ما چهلیم) به چهل ایل در حماسه مناس اشاره دارد که توسط یک قهرمان افسانه‌ای در برابر اویغورها متحد شدند. داستان‌های مناس، حماسه ملی قرقیزها را تشکیل می‌دهد. پسوند -ستان در نام این کشور پسوندی فارسی به معنی استان و کشور است.

چهل پرتوی خورشید که بر روی پرچم قرقیزستان دیده می‌شود اشاره‌ای است به چهل ایل یادشده و شکل مدور میان پرتوها نمادی است از تاج چوبی بر روی یورت‌های کوچ‌نشینان آسیای میانه.

جغرافیای کشور قرقیزستان

قرقیزستان 198٬500 کیلومتر مربع مساحت و 5٬146٬000 نفر جمعیت دارد و پایتخت آن شهر بیشکک است. جمهوری قرقیزستان در قسمت شمال شرقی آسیای مرکزی واقع شده‌است و از شمال با قزاقستان، از جنوب با تاجیکستان، از غرب با ازبکستان و از شرق و جنوب شرقی با چین همسایه و هم‌مرز است. این کشور دارای آب و هوای معتدل کوهستانی، بهار و تابستان معتدل و زمستانی سرد است.

مسافرت در این کشور به دلیل کوهستانی بودن و عدم دسترسی به دریاها امری مشکل است.

دریاچه ایسیک‌کول در شمال شرق کوهستان تیان‌شان بزرگ‌ترین دریاچه قرقیزستان و دومین دریاچه بزرگ کوهستان در جهان پس از دریاچه تیتیکاکا است. بلندترین قله‌های قرقیزستان در کوهستان قاقشال‌داغ واقع شده‌اند که مرز کشور با چین را تشکیل می‌دهند. جنگش چاقوسو با ارتفاع 7٬439 متر بلندترین قله کشور است. این قله شمالی‌ترین قله با ارتفاع بالای هفت هزار متر در جهان است.

آب‌وهوای مناطق این کشور با هم تفاوت دارد به‌طوری‌که دره فرغانه در جنوب غرب نیمه‌گرمسیری و بسیار گرم در تابستان است که دما در آن به 40 درجه سانتیگراد هم می‌رسد اما کوهپایه‌های شمالی کشور آب‌وهوای معتدلی دارند و کوهستان تیان‌شان هوای خشک بَرّی و در ارتفاعات آب‌وهوای سرد قطبی دارد. در سردترین مناطق قرقیزستان در خلال زمستان دمای هوا در حدود 40 روز زیر صفر است و در برخی بیابان‌های آن تمام زمستان برف می‌بارد.

یک ناحیه کوچک به نام بَرَک که در احاطه خاک ازبکستان قرار دارد متعلق به قرقیزستان می‌باشد. به این‌گونه نواحی برون‌بوم گفته می‌شود. ازبکستان به نوبه خود چهار برون‌بوم در احاطه خاک قرقیزستان دارد به نام‌های ساخ، شاه مردان، چان‌قره و ینگه‌ایل. در میان آن‌ها اکثریت جمعیت ساخ و شاه مردان تاجیک و فارسی‌زبان هستند. کشور تاجیکستان نیز دو برون‌بوم در قرقیزستان دارد به نام‌های واروخ و قره‌آغاچ.

اختلافات مرزی کشور قرقیزستان

پس از استقلال کشورهای آسیای میانه از شوروی، میان این کشورها به ویژه ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان اختلافات مرزی وجود دارد و این کشورها تاکنون به‌طور کامل برای حل این اختلافات به نتیجه نرسیده‌اند. قرقیزستان و ازبکستان بر سر حدود 300 کیلومتر از یک‌هزار کیلومتر مرز مشترک اختلاف دارند. تاجیکستان و قرقیزستان نیز از 976 کیلومتر مرز مشترک بین دو کشور تا امروز در مجموع 504 کیلومتر را مشخص و علامت‌گذاری کرده‌اند.

اختلافات مرزی قرقیزستان با تاجیکستان باعث چندین ماجرا از جمله درگیری‌های مسلحانه بین ساکنان دو طرف در مناطق لیلک و بادکند قرقیزستان با نواحی اسفره و باباجان غفورف تاجیکستان شده‌است. تنها در سال 2014 در مرز قرقیزستان با تاجیکستان 30 درگیری رخ داد که زخمی‌های نیز دربرداشت. قرقیزستان در ابتدای سال 2014 در پی یک نزاع، مرزهایش با تاجیکستان را برای سه ماه بست و سفیرش را از دوشنبه فراخواند.

تاریخ کشور قرقیزستان

سکاها که قومی ایرانی‌تبار بودند ساکنان نخستین منطقه کنونی قرقیزستان را تشکیل می‌دادند.

ریشه‌های فرهنگی قرقیزها را در بخش‌های بالایی رود ینی‌سئی در کوهستان آلتای پیدا کرده‌اند. بنظر می‌رسد آنان در قرن دهم میلادی از آلتای، به جایی که اکنون قرقیزستان نام دارد، مهاجرت کرده‌اند و در آنجا ساکن شده‌اند. ترکان سلجوقی و مغول‌ها تأثیر زیادی بر فرهنگ این منطقه گذاشته‌اند. قرقیزها اسلام و تیراندازی را از ترکان سلجوقی و اسب‌سواری ماهرانه را از سواران ترک‌نژاد آسیای میانه یادگرفتند. هنوز هم سوارکاران چابکی در این کشور یافت می‌شود.

در اوایل سدهٔ 19 میلادی، قرقیزستان تحت حکومت خانات خوقند درآمد. در سال 1876 قرقیزستان به امپراتوری روسیه ضمیمه شد که باعث برخی از تنش‌ها و شورش‌ها شد. در طول تسلط روسیه بسیاری از قرقیزها به چین و افغانستان مهاجرت کردند.

در 1918 اتحاد شوروی در این منطقه برقرار و در 1924 قرقیزستان بخشی از منطقه خودمختار کارا – قرقیز شناخته شد. در 1926 این نام به جمهوری شوروی سوسیالیستی خودمختار قرقیز تغییر یافت و دوباره در سال 1936 به نام جمهوری شوروی سوسیالیستی قرقیزستان و به عنوان بخشی از جمهوری‌های متحده شوروی به رسمیت شناخته شد.

در دوران تسلط شوروی، قرقیزستان از نظر اقتصادی و اجتماعی توسعه یافت. در 1924 الفبای جدید عربی به رسمیت شناخته شد که بعدها در سال 1928 به لاتین و در 1941 به سیرلیک تغییر یافت.

بر پایه آخرین سرشماری شوروی در سال 1989، قرقیزتباران تنها 22 درصد از اهالی شهر فرونزه (شهر بیشکک امروزی) را تشکیل می‌دادند و بیش از 60 درصد اهالی آن شهر از روس‌ها، اوکراینی‌ها و دیگر مردم اسلاوتبار تشکیل شده‌بود.

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، در سال 1991، قرقیزستان به استقلال دست یافت.

در دوره‌هایی تنش قومی میان قرقیزها و ازبک‌ها در جلال‌آباد در جنوب قرقیزستان وجود داشته‌است.

انقلاب در آوریل 2012 به سرنگونی حکومت قربان‌بیگ باقی‌یف، رئیس‌جمهور پیشین قرقیزستان انجامید و به تنظیم یک قانون اساسی جدید و برقراری یک دولت انتقالی منجر شد. در نوامبر 2011 در این کشور انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار شد.

سیاست کشور قرقیزستان

تا پیروزی کمونیست‌ها در شوروی پیشین، قرقیزستان بخشی از ترکستان روسیه بود. سپس در سال 1926 میلادی، یکی از جمهوری‌های اتحاد جماهیر شوروی شد. قرقیزستان پس از فروپاشی شوروی در سال 1991، مستقل شد و عسگر آقایف، رهبر حزب کمونیست قرقیزستان، به ریاست جمهوری این کشور رسید، آقایف از آغاز استقلال این کشور تا سال 2005 میلادی قدرت را بدست داشت و می‌خواست تا پایان عمر در مقام ریاست جمهوری باشد. از این رو، در اوایل فوریه 2010 به‌دنبال مجموعه‌ای از شورش‌ها قربان‌بیک باقی‌اف رئیس‌جمهور قرقیزستان سرنگون و آشوب‌هایی در این کشور فقیر آسیای میانه به‌وقوع پیوست که طی آن مردم پایتخت شورش کردند و به کاخ ریاست جمهوری و مجلس هجوم آوردند.

به این ترتیب، عسگر آقایف به روسیه پناهنده شد و قربان‌بیگ باقی‌یف به جای او به ریاست جمهوری رسید و انقلاب لاله‌ای قرقیزستان به وقوع پیوست. 5 سال بعد در سال 2010 میلادی مردم قرقیزستان در اعتراض به فساد مالی و گرانی قیمت برق به خیابان‌ها ریختند و دولت قربان بیگ باقی‌یف را سرنگون کردند. سپس رهبر مخالفان رزا آتونبایوا یک دولت موقت در پایتخت تشکیل داد و خواستار استعفای قربان بیگ باقی‌یف شد.

روسیه اولین کشوری بود که تغییر رژیم قرقیزستان در 7 آوریل 2010 را به‌رسمیت شناخته و با توجه به موضع‌گیری‌های رسانه‌ای این کشور علیه قربان‌بیک باقی‌یف، مظنون به دامن زدن به آشوب‌های ماه آوریل و تحولات در قرقیزستان شد.

پس از ناآرامی‌های خشونت‌بار قرقیزستان که موجی از نگرانی را در کشورهای منطقه از اوج‌گیری جریان‌های خشونت‌بار قومی و قبیله‌ای در آسیای مرکزی پدیدآورده بود، کمتر کسی گمان می‌برد که به فاصله‌ای اندک از این رویدادهای در نوع خود خشن و پرتلفات، در سازوکاری دموکراتیک، اولین و تنها نظام پارلمانی در آسیای میانه شکل گیرد؛ بنابراین قرقیزستان در سال‌های اخیر در عرصه دموکراسی بیش از سایر جمهوری‌های آسیای میانه پیشرفت و دستاورد داشته‌است.

در فوریه 2017 (اسفند 95) سرویس امنیتی دولتی قرقیزستان اعلام کرد که «عمربک تکبایف» سیاست‌مدار مخالف دولت را به اتهام فساد و اختلاس بازداشت کرده‌است. این اقدام ممکن است منجر به حذف این گزینه احتمالی از انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده شود. تکبایف که 58 سال سن دارد، فراکسیون مجلس حزب آتا مکن را رهبری می‌کند و یکی از اصلی‌ترین منتقدان «الماس‌بیگ آتامبایف» رئیس‌جمهوری پیشین این کشور محسوب می‌شد. دفتر دادستان عمومی قرقیزستان نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد که این منتقد دولت مظنون به دریافت یک میلیون دلار رشوه از یک سرمایه‌گذار روسیه در سال 2010 است.

اقتصاد کشور قرقیزستان

این کشور گرچه منابعی از طلا و اورانیوم و فلزهای کم‌یاب دارد ولی اقتصادش عمدتاً با تجارت و از جمله صدور کالاهای بومی و به خصوص باز صدور کالاهای چینی به جمهوری‌های آسیای میانه وابسته است. از زمانی که قزاقستان در اجرای شرایط مربوط به اتحادیه گمرکی با روسیه و بلاروس عوارض گمرکی برای کالاهای کشورهای غیرعضو را افزایش داد قرقیزستان بزرگترین بازار صادراتی خود را از دست داد.

در سال 2013 روسیه قروض 500 میلیون دلاری قرقیزستان را در ازای تمدید حضور نظامی خود در این کشور بخشید و به دولت این کشور فشار وارد آورد که پایگاه نظامی آمریکا را در خاک خود تعطیل کند. نزدیک به یک میلیون از جمعیت 6 میلیونی قرقیزستان در روسیه کار می‌کنند که پولی که به کشور می‌فرستند مبلغ قابل اعتنایی است. روسیه در سال‌های اخیر، گاه‌وبیگاه با انگیزه‌های سیاسی تهدید به تشدید سخت‌گیری در صدور روادید برای نیروی کار قرقیزستان کرده‌است.

قرقیزستان در سال 2015 عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیایی شد و در حال حاضر هماهنگ‌سازی بین کشورها به این اتحادیه واگذار شده‌است.

عضویت قرقیزستان در اتحادیه اوراسیا هم از سوی روسیه بدون پاداش نمانده‌است. روسیه یک صندوق توسعه با سرمایه‌ای معادل یک میلیارد دلار برای این کشور ایجاد کرده که برابر یک ششم تولید ناخالص ملی قرقیزستان است.

بر اساس آمارهای سال 2016 روسیه با واردات 914 میلیون دلاری به قرقیزستان در جایگاه اول واردکنندگان قرار دارد و قزاقستان با واردات 593 میلیون دلاری در جایگاه دوم قرار دارد. در عین حال قزاقستان بعد از سوئیس دومین مقصد صادراتی قرقیزستان است که در سال 2016 میلادی 274 میلیون دلار محصولات خود را به این کشور صادر کرد. اگر در نظر بگیریم که قرقیزستان 500 میلیون دلار طلا به سوئیس صادر می‌کند، نقش قزاقستان در تجارت خارجی قرقیزها نقش زیادی دارد. علاوه بر این، در اوایل سال جاری 125 هزار مهاجر کاری قرقیز در قزاقستان کار می‌کردند.

مردم کشور قرقیزستان

جمعیت این کشور حدود 5٫5 میلیون نفر است که حدود 69 درصد آن را قرقیزها، 14 درصد را ازبک‌ها و 9 درصد را روس‌ها تشکیل می‌دهند.

64٫9 ٪ قرقیز، 12٫5 ٪ روس و 13٫8 ٪ ازبک هستند. اقلیتهای کوچک دیگری نیز از قبیل 2٫8 درصد اوکراینی، 2٪ تاتار، 1٫1٪ آلمانی و جمعیت کوچکی از قزاق‌ها، آذربایجانی‌ها، تاجیکها و اویغورها هم در این کشور زندگی می‌کنند.

بنابر آمار سال 1999 درصد جمعیت ازبکها از جمعیت روسها فزونی یافته‌است و ازبکها 13٫8٪ و روسها 12٫5٪ جمعیت کل قرقیزستان رادر آن سال تشکیل می‌دادند. باشندگان در آسیای میانه بیشتر از 70 قوم و ملیت هستند و این منطقه پتانسیل لازم برای درگیری‌های قومی و نژادی دارد.

دین کشور قرقیزستان

اکثریت جمعیت قرقیزستان را مسلمانان تشکیل می‌دهند. در این کشور ترکان به‌طور سنتی مسلمان هستند و اقلیت روس دارای دین مسیحی‌اند:

• مسلمان (عمدتاً سنی): 80٪؛
• مسیحی: 17٪؛
• بقیه: 3٪.

بیش از 80 ملیت و قوم در قرقیزستان ساکن‌اند. قرقیزها مخلوطی از نژادهای ترک و مغول بوده و احتمال می‌رود که مسکن اولیهٔ آنان سیبری جنوبی باشد. آنان قرابت نژادی نزدیکی با قزاق‌های قزاقستان دارند و سابقاً که قزاق‌ها را قرقیز می‌خواندند به ایشان قراقریز می‌گفتند.

فرهنگ کشور قرقیزستان

زبان‌های قرقیزی و روسی زبان‌های رسمی این کشورند.

زبان قرقیزی: زبان قرقیزی شاخه‌ای از زبان‌های ترکی- شرقی مرکزی است. این زبان دارای سه گویش شمالی، شرقی و جنوب غربی است. زبان ادبی جدید قرقیزی که در دوران حکومت شوروی توسعه یافته ترکیبی از ویژگی‌های تمام گویشهای قرقیزی است. واژگان زبان قرقیزی دارای ریشه ترکی و مغولی بوده و همچنین تعدادی از لغات فارسی، عربی و روسی در این زبان وجود دارد. خط رایج سیریلی است که از سال 1940 م. جایگزین خط لاتین گردیده، قبل از آن تا سال 1928 خط عربی به کار می‌رفت و از سال 1928 تا 1940 خط لاتین به عنوان واسط میان عربی و سیریلی رایج شد.

درصد باسوادی در قرقیزستان 98٫7 درصد است.

ارتش کشور قرقیزستان

قرقیزستان مانند سایر کشورهای آسیای میانه، از ارتش چندان بزرگ و قدرتمندی برخوردار نیست. کل نیروهای مسلح و نیروهای شبه نظامی و امنیتی این کشور در حدود 20000 نفر است که آن‌ها نیز با مشکل پایین بودن سطح آموزش‌ها و همچنین جنگ‌افزار و تجهیزات لازم مواجه هستند. افزون بر این، قرقیزستان بودجه بسیار محدود نظامی دارد که هیچ‌گاه به بالای یک میلیارد دلار نرسیده‌است. در نتیجه در سال‌های اخیر، طرحی از سوی وزارت دفاع این کشور آماده شده که هدف آن، انجام اصلاحات ساختاری در نیروهای دفاعی عنوان شده‌است. در عرصه روابط نظامی، قرقیزها بیشترین روابط را با روسیه دارند. علت این امر تا اندازه‌ای در نتیجه وابستگی امنیتی و نظامی به روسیه‌است.