ممکن است شما هم تا به حال از خود پرسیده باشید که آیا حج و رفتن به مکه واجب است؟ به ویژه بعد از فاجعه منا این سوال برای اغلب افراد پیش می آید. در این بخش آسمونی در مورد اینکه حج بر چه کسانی واجب است صحبت می کنیم.
آیا حج و رفتن به مکه واجب است؟
آسمونی : وجوب حج از ضروریات دین اسلام می‌باشد.
ضروریات، احکامی هستند که انکار آنها با التفات به ضروری بودنشان، بدون اینکه شبهه‌ای برای شخص پیش آمده باشد، کافر است و ترک حج یا سبک شمردن آن به منزله کفر است.
آیا حج و رفتن به مکه واجب است؟
ترک حج و به تأخیر انداختنش برای کسی که مستطیع باشد، بدون عذر شرعی، از گناهان کبیره است. به طوری که پیامبر اکرم(ص) در مورد چنین کسی می‌فرماید به دین یهود یا نصاری خواهد مرد؛ گر چه ظاهراً با مرده او برخورد اسلامی می‌شود!
حج در تمام عمر یک بار بر فرد مستطیع واجب می‌شود که(حَجة الاسلام( نام دارد. گر چه ممکن است به جهاتی مانند نذر، عهد، قسم، بطلان حج انجام شده و مانند این‌ها چندین بار واجب گردد و غیر از آن حج واجب، حج، عملی مستحب می‌باشد.
وجوب حج با پیدا شدن شرایطش فوری است؛ یعنی باید در سال اوّل استطاعت انجام شود و اگر در سال اوّل عمداً یا به جهت عذری ترک شد، باید در سال دوّم و در صورت ترک در سال‌های بعد انجام گردد.
شرایط وجب حج
اول: بالغ باشد.
دوم: عاقل و آزاد باشد.
سوم: به واسطه رفتن به حجّ مجبور نشود کار حرامی را که اهمیتش در شرع از حجّ بیشتر است، انجام دهد.
چهارم: عمل واجبی را که از حجّ مهمتر است، ترک ننماید.
پنجم: مستطیع باشد.
ششم: توشه راه و چیزهایی را که بر حسب حالش در سفر به آن محتاج است، دارا باشد.
هفتم: مرکب سواری یا مالی که بتواند آن را تهیّه کند، داشته باشد.
هشتم: سلامت مزاج و توانایی آن را داشته باشد که بتواند به مکه رود و حجّ به جا آورد.
نهم: در راه مانعی از رفتن نباشد و اگر راه بسته باشد، یا انسان بترسد که در راه، جان یا عرض او از بین برود، یا مال او را ببرند، حجّ بر او واجب نیست؛ ولی اگر از راه دیگری بتواند برود، اگر چه دورتر باشد، در صورتی که مشقت زیاد نداشته باشد، باید از آن راه برود.
یازدهم: مخارج کسانی را که خرجی آنان بر او واجب است، مثل زن و بچه و مخارج کسانی را که مردم خرجی دادن به آنها را لازم می‌دانند، داشته باشد.
دوازدهم: بعد از برگشتن، کسب یا زراعت یا عایدی ملک یا راه دیگری برای معاش خود داشته باشد که مجبور نشود به زحمت زندگی کند.
is-hajj-obligatory
آیاتی درباره حج
آسمونی : آیات متعددی در قرآن راجع به ابعاد گوناگون حج آمده که از باب تیمن به دو آیه از آنها اشاره می‌کنیم:
وَأَذِّن فِی النَّاس بالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجَالًا وَعَلَی کُلِّ ضَامِرٍ یَأْتِینَ مِن کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ؛ و در میان مردم برای [ادای] حج بانگ برآور تا [زائران] پیاده و [سوار] بر هر شتر لاغری -که از هر راه دوری میآیند- به سوی تو روی آورند./حج27
ان اول بیت وُضِعَ للناس للذی ببکه مبارکاً و هدی للعالمین فیه آیات بینات مقام ابراهیم و من دخله کان امنا و لله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلاً و من کفر فان الله غنی عن العالمین؛ در حقیقت، نخستین خانه‌ای که برای [عبادت ] مردم، نهاده شده، همان است که در مکه است و مبارک، و برای جهانیان [مایه] هدایت است. در آن، نشانه‌هایی روشن است [از جمله ] مقام ابراهیم و هرکه در آن درآید در امان است و برای خدا، حج آن خانه، بر عهده مردم است؛ [البته بر] کسی که بتواند به سوی آن راه یابد و هر که کفر ورزد، یقیناً خداوند از جهانیان بی‌نیاز است./آل عمران 96و97
روایاتی درباره حج
قال رسول الله(ص): «أفضَلُ الأعمال ایمانٌ لا شَکَّ فیه وَ غَزوٌ لا غُلُولَ فیه و حَجُّ مبرورٌ؛ برترین اعمال، ایمانی است که تردیدی در آن نباشد، جهادی است که فریبی در آن نباشد و حجّی است که مقبول واقع شود»./ بحار الانوار ج66ص 383
قال رسول الله(ص): «الحج المَبرُور لَیسَ لَهُ جَزاءٌ إلا الجَنَّهِ؛ پاداش حجّ مقبول چیزی جز بهشت نیست»./مستدرک ج8
آیا حج و رفتن به مکه واجب است؟
روایت مفصل دیگری نیز از امام صادق(ع) نقل شده که در باب معنوی حج بوده و به موارد مبتلابهی اشاره دارد.
تفصیل روایت که برای سهولت بهره‌گیری به صورت قطعه قطعه تقدیم می‌گردد به این شرح است:
قال علیه السلام: «اذا اردت الحج فجرد قلبک لله من کل شغل شاغل و کل حجال حاجب؛ چون قصد حج کردی، قلبت را برای خدا خالی کن از هر شغلی که آن را فراگیرنده است و از هر پرده‌ای که آن را پوشانده است
و فوض امورک کلها الی خالقک و توکل علیه فی جمیع ما یظهر من حرکاتک و سکناتک؛ و امورت را تماما بخالقت واگذار و در تمام آن‌چه از حرکت‌ها و سکون‌هایت رخ می‌دهد بر او توکل و اعتماد کنو سلم لقضائه و حکمه و قدره و ودع الدنیا و الراحلة و الخلق و اخرج من حقوق یلزمک من جهة المخلوقین؛ و برای قضا و حکم و قدرش، تسلیم باش و از دنیا و مردمان آن وداع کن و از حقوقی که بر گردنت از مدرمان است، با ادا کردن، بیرون آی
و لاتعتمد علی زادک و راحلتک و اصحابک و قوتک و شبابک و مالک مخافة ان یصیر ذلک عدوا و وبالا فان من ادعی رضا الله و اعتمد علی ماسواه صیره علیه و بالا و عدوا لیعلم ان لیس له قوة و حیلة ولا لاحد الا بعصمة الله و توفیقه؛ و بر زاد و وسیله سواری و یاران و قدرت و جوانی و مالت، اعتماد مکن؛ زیرا ممکن است این‌ها دشمن و وبال بر گردن تو گردند، نه یاور تو! چه، هر کس مدعی خواستاری خشنودی خدا باشد و بر غیر او اعتماد کند، خدا آن غیر را وبال گردنش و دشمنش می‌گرداند تا از این فکر شرک آمیز متنبه شود و بداند که نه برای او و نه برای کسی و چیز دیگر توانائی و وسیله‌ای جز به حفظ خدا و توفیق او، وجود ندارد.
is-hajj-obligatory
فاستعد استعداد من لایرجو الرجوع و احسن الصحبة و راع اوقات فرایض الله و سنن نبیه و ما یجب علیک من الادب و الاحتمال و الصبر و الشفقه و السخاء؛ پس برای سفر، مهیا شو، همانند مهیا شدن کسی که امید بازگشت را ندارد و در مسافرت با یاران، نیکو رفتار کن و کاملا مراعات کن وقت‌های نمازهای یومیه و سنت‌های نبی اکرم(ص) و آن‌چه را که بر تو واجب است، از مودب بودن و تحمل نمودن سختی‌ها و شکیبا و مهربان و سخاوتمند بودن.
ثم اغسل بماء التوبه الخالعة ذنوبک و البس کسوة الصدق و الصفاء و الخضوع و الخشوع و احرم من کل شیء یمنعک عن ذکر الله و یحجبک عن طاعته؛ سپس غسل کن با آب توبه‌ای که گناهانت را بریزد و بپوش لباس راستی و صفا و فروتنی و پروا داشتن را و احرام به بند از هر چیزی که تو را از یاد خدا باز می‌دارد و از پیرویش مانع می‌شود
و لب بمعنا اجابة صادقه صافیة زاکیة لله تعالی فی دعوتک متمسکا بالعروة الوثقی و طف بقلبک مع الملائکه حول العرش کطوافک مع المسلمین بنفسک حول البیت و هرول هرولة من هواک و تبرء من حولک و قوتک و اخرج من غفلتک و زلاتک بخروجک الی منی؛ و تلبیه بگو، ولی لبیک تو اجابت صادقانه و صافی و خالص و پاکیزه‌ای برای خدا در دعوتش(برای حج) باشد؛ در حالی که چنگ افکننده‌ای به ریسمان محکم خدا و طواف بده به قلب و باطنت همراه با ملائک به دور عرش خدا، همان‌طور که طواف می‌دهی به نفس و ظاهرت با مسلمانان، به دور خانه کعبه و خارج شو از حول و قوت خود و درآی از فراموشی و لغزش‌هایت با در آمدنت به منی
آیا حج و رفتن به مکه واجب است؟
و لایتمن ما لایحل لک و لا تستحقه و اعترف بالخطایا بعرفات وجدد عهدک عندالله بوحدانیته و تقرب الیه و اتقه بمزدلفة و اصعد بروحک الی الملاء الاعلی بصعودک علی الجبل و اذبح حنجرة الهوی و الطمع عند الذبیشة و ارم الشهوات و الخساسة و الدنائة و الذمیمة عند رمی الجمرات و احلق العیوب الظاهرة و الباطنة بحلق شعرک و ادخل فی امان الله و کنفه و سره و کلائته من متابعة مرادک بدخول الحرم و دخول البیت متحققاء لتعظیم صاحبه و معرفة جلاله و سلطانه و استلم الحجر رضائا بقسمته و خضوعا لعزته و دع ماسواه بطواف الوداع و اصف روحک و سرک للقائه یوم تلقاه بوقوفک علی الصفا و کن بمرائی من الله تقیا نقیا اوصافک عند المروة؛ و هیچ‌گاه آرزوی آن‌چه برای تو حلال نیست و استحقاق آن‌را نداری مکن و به اشتباهاتت اعتراف کن در عرفات و با خدایت در اقرار به وحدانیتش تجدید پیمان کن و به او تقرب جوی و برایش تقوا پیشه نما در مشعر الحرام و روحت را به سوی عرش نشینان حق(انبیاء و اولیاء و ملائکه مقرب) پروازده با بالا رفتنت به کوه و گلوی هوای نفس و آز را هنگام ذبح، قطع نما! شهوت‍ها را خست و پستی و بدی را از خود هنگام افکندن سنگ ریزه در منی، به دور افکن و عیب‍های ظاهری و باطنی را با تراشیدن مویت از خود بزدای با ورود در حرم و خانه خدا، در امان، حفظ، حمایت، پوشش و یاری خدا درآی و از پیروی خاسته‌های نفسانیت در حالی که به تمام جود عظمت صاحب خانه و جلالت و تسلط او را باور داری، بیرون آی و آزاد شو و برای ابراز خوشنودی از قسمت خدا و اعلان کرنش و فروتنی در برابر بزرگواریش، دستت را به روی حجر الاسود بکش و ماسوای خدا را با انجام طواف وداع، ترک کن و با وقوف و ایستادن بر صفا، روحت و باطنت را برای ملاقات با خدا در روزی که او را ملاقات می‍کنی، از کدورت‌ها و چرکینی‌ها، جلا ده و با رسیدن به مروه خود را در دیدگاه خدا تقوا پیشه و پاکیزه از گناهان و عیب‌ها گردان!
is-hajj-obligatory
و استقم علی شرط حجک هذه وفاء عهدک الذی عاهدت به مع ربک و اوجبته له الی یوم القیامة و اعلم بان الله تعالی لم یفرض الحج و لم یخصه من جمیع الطاعون بالاضافة الی نفسه لقوله تعای و لله علی الناس حج البیت من استطاع اله سبیلا و لاشرع نبیه سنة فی خلال المناسک علی ترتیب ماشرعه الا للاستعداد و الاشارة الی الموت و القبر و البعث و القیامة و فصل بیان السابقة من الدخول فی الجنة اهلها و دخول النار اهلها بمشاهدة مناسک الحج من اولها الی آخرها لاولی الالباب و اولی النهی؛ و به عهدی که با پروردگارت نمودی و برای او بر خود لازم نمودی تا روز قیامت، پایدار باش و بدان که خدای تعالی واجب نکرده حج را و مخصوص ننموده آن را از میان همه طاعت‌ها و عبادت‌هایش به اضافه دادن به خود، در این آیه کریمه "برای خداست بر عهده مردمانی که توانائی مالی و جسمی دارند، حج بیت الله نمایند" و تشریع نکرده پیامبرش، سنتی را در لابه‌لای مناسک و اعمال حج با ترتیب خاصی که قرار داده، مگر برای مهیا نمودن و اشاره کردن به احوال مردن، قبر، برانگیخته شدن و هنگامه قیامت و تشریح و توضیح دادن ورود اهل بهشت را در بهشت و دخول اهل آتش را در آتش.
با ملاحظه مناسک و اعمال حج از ابتداء تا آخرش برای صاحبان مغزها و دارندگان عقل‌ها.»
مصباح الشریعة ص16
حج در کلام بزرگان
امام خمینی(ره): مراتب معنوی حج که سرمایه حیات جاودانه است و انسان را به افق توحید و تنزیه نزدیک می نماید حاصل نخواهد شد مگر آنکه دستورات عبادی حج به طور صحیح و شایسته و مو به مو عمل شود و حجاج محترم و روحانیون معظم کاروان ها تمام هم خود را صرف در تعلیم و تعلم مناسک حج کنند و برمساله دانان است که از همراهان خود مواظبت کنند که خدای نخواسته تخلف از دستورات نشود.
و بعد سیاسی و اجتماعی آن حاصل نمی گردد مگر آنکه بعد معنوی و الهی آن جامه عمل پوشد و لبیک های شما جواب دعوت حق تعالی باشد و خود را محرم برای وصول به آستانه محضر حق تعالی نمایید و لبیک گویان برای حق نفی شریک به همه مراتب کنید و از خود که منشا بزرگ شرک است به سوی او جل و علی هجرت نمایید.
ملا مهدی نراقی معتقد است هر کس که آهنگ حج کند، باید امور ذیل را رعایت کند:
ـ نیّتش را در این سفر برای خدا خالص گرداند و هیچ غرض دنیوی را در آن وارد نسازد. فقط برای امتثال امر الهی عازم حج شود.
ـ به درگاه الهی توبه کند؛ توبه ای خالص و حقیقی و خود را برای سفر آخرت مهیّا سازد.
ـ عظمت بیت و صاحب بیت را در نفس خود به یاد آورد و بداند که ترک خانواده و وطن و مفارقت از دوستان و شهر و دیار برای امر مهمی است، سفری که با همه سفرهای دنیا تفاوت دارد. توجه کند که به زیارت چه خانه ای می رود و صاحب این خانه کیست؟!
ـ قلب خود را از هر آن چه آن را مشغول می سازد، خالی کند و خود را متوجه خدا و سفر آخرت نماید.
ـ سعی کند که توشه سفرش از مال حلال باشد، در این سفر انفاق زیادی کند.
ـ خُلق خود را نیکو گرداند و به نیکی سخن بگوید و بر تواضعش بیفزاید. همسفر خوبی برای زائران دیگر باشد.
ـ در این سفر سادگی را پیشه سازد، از زینت دنیا بپرهیزد و از فخر فروشی و خودنمایی دوری کند.
آیا حج و رفتن به مکه واجب است؟
آسمونی : عالم ربّانی مولی احمد نراقی رحمه الله نیز درباره زیارت روزه مطهر نبوی می‌گوید:
«بدان که نفوس قدسیه، خصوصاً نفوس مقدّسه انبیا و ائمه علیهم السلام هرگاه از ابدان شریفه خود رحلت نمودند و دست از بدن برداشتند و صعود به عالم بالا نمودند، نهایت احاطه و غایت استیلا، بر این عالم از برای ایشان حاصل می‌شود و تمامی امور این عالم در نزد ایشان منکشف و ظاهر می‌گردد و تمکّن از تصرّف و تأثیر در این عالم، از برای ایشان حاصل می‌شود.
پس هر که به قبور مطهره ایشان حاضر شد به جهت زیارت ایشان، بر او مطّلع می‌گردند و از احوال زوّار مرقد مطهّرشان، استحضار تمام دارند و سؤالات و تضرّعات و توسّلات ایشان را می‌شنوند و نظر به رأفت و مهربانی ایشان نسبت به مخلصان، نسیم الطاف ایشان بر آنان می‌وزد.
پس دامن شفاعت به میان می‌زنند و از خدا طلب حوائج ایشان را می‌کنند و از درگاه الهی مسألت برآمدن مطالب و آمرزش گناهان ایشان را می‌نمایند و همین سرّ است در ترغیب به زیارت پیامبر صلّی الله علیه وآله و ائمه علیهم السلام؛ علاوه بر اینکه در زیارت ایشان، اظهار اخلاص و تجدید عهد ولایت است و باعث سرور ایشان و رواج امرشان و غمناکی دشمنان ایشان است...» معراج السعاده ص703
زیارت مدینه
از آن‌جایی که اماکن شریفه‌ای چون روضه نبوی، قبرستان بقیع و... در مدینه منوره واقع شده‌اند، حضور در این شهر و زیارت این اماکن مقدسه نیز از اجر و ثواب زایدالوصفی برخوردار است.
برای آگاهی از این پاداش معنوی روایتی را از خود نبی مکرم اسام(ص) در ثواب زیارت مرقدمنورش ذکر می‌نماییم:
عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبیهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلّی الله علیه و آله: «مَنْ زَارَ قَبْرِی بَعْدَ مَوْتِی کَانَ کَمَنْ هَاجَرَ إِلَیَّ فِی حَیَاتِی، فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِیعُوا فَابْعَثُوا إِلَیَّ السَّلَامَ، فَإِنَّهُ یَبْلُغُنِی؛ حضرت صادق علیه السلام از پدران گرامی خویش علیهم السلام از امیرالمؤمنین علیه السلام از رسول خدا صلّی الله علیه وآله نقل می‌کند که فرمود: هرکس قبر مرا بعد از وفات من زیارت نماید، مانند آن است که در زمان حیاتم به سوی من مهاجرت کرده باشد.
پس اگر به این کار قادر نیستید،(از راه دور) بر من سلام فرستید که آن سلام به من می‌رسد».
مستدرک ج 10 ص 189
: برای دریافت مشاوره درباره آیا حج و رفتن به مکه واجب است؟ فرم زیر را تکمیل کنید
