4 آبان؛ اعتراض و افشاگری حضرت امام خمینی (ره) علیه پذیرش کاپیتولاسیون (1343 ه ش)

یکی از وعده های خداوند به مؤمنان در قرآن کریم ، تسلط نداشتن کافران بر آنان به طور مطلق است.

«لَن یَجْعَلَ اللّهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَیی الْمُؤْمِنِینَ سَبیلاً؛ خداوند هرگز برای کافران نسبت به مؤمنان راه تسلطی قرار نداده است».

آن چه ازاین آیه می توان فهمید این است که کافران نه تنها از نظر سیاسی و نظامی بلکه از حیث فرهنگی و اقتصادی بر افراد باایمان چیره نخواهند شد. البته این گونه نیست که مؤمنین بدون همت و تلاش به این پیروزی برسند. بلکه باید ملتزم به رعایت ایمان و تقوای خود باشند.

کاپیتولاسیون

کاپیتولاسیون، به قراردادهایی گفته می شود که از لحاظ تاریخی ، سابقه ای طولانی دارد وبه موجب آن، اتباع یک دولت در قلمرو کشور دیگر، مشمول قوانین کشور خود می شوند. این قراردادها اغلب بین دولت های اروپایی با دولت‌های آسیایی و آفریقایی بسته شده و دراین صورت‌ ، قدرت اروپایی بر یک کشور تسلط پیدا کرده واتباع آن از تمامی حقوق و امتیازات برخوردار می شدند.

به عنوان مثال اگر در آن کشور یک فردی را به قتل می رساندند، دستگاه قضایی آن کشور نمی توانست فرد خاطی را طبق قوانین کشور خودش محاکمه کند . این قانون از جمله قوانینی است که مدعیان حقوق بشر، مرتکب آن شده و با روح قوانین الهی، به ویژه، دین اسلام،‌سازگار نیست.

کاپیتولاسیون در ایران

در ایران نیز به دلیل ضعف قدرت پادشاهان ، همواره امتیازاتی یک طرفه در ارتباط با کشورهای اروپایی به آنان داده شده ، نفوذ بیگانگان و دخالت آنان در مصالح کشور و نیز غارت سرمایه ها ، بیشتر از همین راه، یعنی کاپیتولاسیون بوده است.

کاپیتولاسیون، به مفهوم کامل آن در زمان قاجاریه ، توسط روس ها و با امضای قرارداد تجاری ترکمنچای به ایران تحمیل شد. این قرارداد موجب شد تا دیگر دولت های خارجی هم، کاپیتولاسیون را به نفع اتباع خود در ایران به دست آورند. برخی از دولت ها در ضمن قراردادهای خود، صریحاً از کاپیتولاسیون نام می بردند و به این امتیاز دست می یافتند و برخی نیز با عناوینی مانند قرارداد صلح و تجارت از این امتیاز بهره می بردند.

پس از انقراض قاجاریه و روی کار آمدن رضاشاه ، انگلیس مایل بود که شاه ایران ، برخی از امتیازات را که دیگر بی فایده شده بود، لغو کند تا به این وسیله به وجهه و اعتبار خود بیفزاید. یکی از این امتیازات که لغو شد، کاپیتولاسیون بود که به دست رضاشاه و با نظر موافق انگلیس در سال 1306 صورت گرفت.

کاپیتولاسیون در قرن بیستم رفته‌رفته لغو شد. ابتدا ترکیه، تایلند، ایران، مصر و چین ، اما ‌این قانون ننگین در سال 1343 در زمان دولت اسدالله علم و حسن علی منصور دوباره به نفع اتباع امریکا در ایران به تصویب رسید.

روشنگری امام خمینی (ره)

پس از تصویب فرمایشی لایحه کاپیتولاسیون و در فضایی آکنده از سانسور و خفقان ،امام خمینی، فرزند در دفاع از عزت، ملیت و اسلامیت ایران ، با این لایحه ننگین به مخالفت برخاست.

امام (ره) در 4 آبان 1343 ه.ش مردم و علما را به قیام دعوت کرد. او با سخنرانی افشاگرانه خود و با اعلام عزای عمومی، شاه ،مجلس ، دولت و امریکا را به شدت مورد انتقاد قرار داد.

امام خمینی(ره) با پشتوانه الهی و توکل بر خداوند، مقابل قانونی که استقلال و عزت ایران را به خطر می انداخت، ایستاد و پس از آن ، رنج های تبعید چند ساله از وطن را به جان خرید.

بخشی از پیام افشاگرانه امام خمینی علیه لایحه ننگین کاپیتولاسیون چنین است:‌

«مجلس به پیشنهاد دولت، سند بردگی ملت ایران را امضا کرد... بدون اطلاع ملت با چند ساعت صحبت­های سرّی، ملت ایران را در تحت اسارت امریکایی­ها قرار داد... اکنون من اعلام می­کنم که این رأی ننگین مجلسین، مخالف اسلام و قرآن است».

«ما را فروختند، استقلال ما را فروختند و باز هم چراغانی کردند و پایکوبی کردند. اگر من به جای اینها بودم... می­گفتم بیرق سیاه بالای سر بازارها بزنند... به حسب این رأی ننگین، اگر یک مستشار امریکایی یا یک خادم مستشار امریکایی به یکی از مراجع تقلید ایران، به یکی از افراد محترم ملت، به یکی از صاحب­منصبان عالی‌رتبه ایران هر جسارتی بکند، هر جنایتی بنماید، پلیس حق بازداشت او را ندارد؛ محاکم ایران حق رسیدگی ندارند؛ ولی اگر به یک سگ آنها تعرض بشود، پلیس باید دخالت کند، دادگاه باید رسیدگی نماید!»

پی‌آمدهای تصویب کاپیتولاسیون

1- تبعید حضرت امام خمینی به ترکیه

اقدام شجاعانه امام خمینی بر ضد منافع نامشروع آمریکا در ابان ماه سال 43، باعث شد تا رژیم پهلوی، شتاب زده و بزدلانه، اقدام به دستگیری و تبعید امام به ترکیه کند. به دنبال آن، اعتراض ها و اقدام های مسلحانه آغاز شد که به قتل حسن علی منصور از مسببان تصویب لایحه کاپیتولاسیون منجر شد.

امام خمینی در مصاحبه ای در پاریس در سال 1357 درباره تبعات مخالفتش با لایحه کاپیتولاسیون فرموده است:‌

«پانزده سال قبل که شاه قصد داشت به دستور امریکا، لایحه مصونیت مستشاران امریکایی را به تصویب برساند، من این خیانت شاه را نسبت به ملت ایران در طی یک سخنرانی و صدور یک اعلامیه محکوم نمودم و ملت ایران را از این سیاست استعماری مطلع ساختم، که پس از چند روز مرا از ایران، پس از آن که شبانه به منزلم در قم حمله کردند، دستگیر و سپس به ترکیه تبعید نمودند. و در آنجا هم دولت ترکیه تحت فشار افکار عمومی از دولت ایران خواست که محل تبعید مرا کشوری غیر از ترکیه قرار دهد، که سرانجام به عراق تبعید شدم و سرانجام پس از حدود پانزده سال، دولت عراق تحت فشار شاه، مخالفت خود را با فعالیت های اسلامی من علیه رژیم سلطنتی و شاهنشاهی ابراز کرد و از این جهت، تصمیم گرفتم که به کویت که یک کشور اسلامی است بروم. تا در آنجا در محل مورد اقامتم تصمیم بگیرم و با داشتن ویزای آن کشور، دولت کویت از ورود من به آن کشور جلوگیری نمود و به ناچار به فرانسه آمدم»

2- وابستگی ایران به آمریکا

تصویب لایحه کاپیتولاسیون، نقض آشکار استقلال و حاکمیت ایران بود. ازاین رو هر که ماجرای این لایحه را می شنید، نسبت به دولت و شاه خشمگین می شد. امام خمینی از این مسئله به «سند بردگی ملت ایران» تعبیر کرد.

3- حضورگسترده آمریکاییان در ایران

اعطای مصونیت قضایی برای مستشاران امریکایی ، بعدها خانواده های آنان و نیز کارکنان غیرنظامی را هم شامل شد که هزینه های سنگینی را بر دوش دولت و مردم ایران تحمیل کرد، به طوری که تنها بین سال های 1970 تا 1978 میلادی، تعداد امریکایی‌های حاضر در ایران از کمتر از هشت هزار نفر به حدود پنجاه هزار نفر رسید.

4- اشاعه فساد

حضور امریکایی ها در ایران و برخورداری آنان از مصونیت قضایی، زمینه مناسبی شد برای افزایش جرایم و اشاعه فساد. تعارض های فرهنگی و رفتار اهانت آمیز آنان نسبت به آداب و رسوم جامعه مسلمان ایران، حس مذهبی مردم را می آزرد و موجب اوج گیری احساسات ضدامریکایی شد.

در نهایت و سه ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، با تصویب شورای انقلاب، دولت موقت لایحه کاپیتولاسیون را لغو کرد و برای امریکاییان محدودیت های زیادی ایجاد شد.

تصویب و اجرای کاپیتولاسیون، آسیب ها و صدمات سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی بیشماری را بر ایران وارد کرد ، که اقدام به موقع امام، موجب سرنگونی نظام استبدادی و پوشالی شاهنشاهی شد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در تاریخ 23 اردیبهشت 1358، با تصویب شورای انقلاب، لایحه کاپیتولاسیون لغو شد.