زندگینامه شیخ صدوق

درباره شیخ صدوق گفته ها و نوشته های فراوانی وجود دارد و کتب و ملاقات متعددی در دسترس است که هر کدام به نحوی...

درباره شیخ صدوق گفته ها و نوشته های فراوانی وجود دارد و کتب و ملاقات متعددی در دسترس است که هر کدام به نحوی در روشن سازی شخصیت شیخ صدوق و معرفی آثار او موثر است. آسمونی در این بخش زندگینامه شیخ صدوق را شرح می دهد.

زندگینامه شیخ صدوق

محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی، مشهور به شیخ صدوق در سال 305 هجری قمری، در خاندان علم و تقوی، در شهر قم دیده به جهان گشوده، شیخ طوسی جریان ولادت وی را اینچنین نقل نموده که: علی بن بابویه با دختر عموی خود ازدواج کرده بود؛ ولی از او فرزندی نصیب وی نگشته بود که او در نامه‏ای از حضور شیخ ابو القاسم، حسین بن روح تقاضا کرد تا از محضر حضرت بقیة الله عجل الله تعالی فرجه بخواهد برای او دعا کند تا خداوند اولاد صالح و فقیه به او عطا نماید. پس از گذشت مدتی از ناحیه آن حضرت این گونه جواب رسید: «تو از این همسرت صاحب فرزند نخواهی شد؛ ولی به زودی کنیزی دیلمیه نصیب تو می‏شود که از او دارای دو پسر فقیه خواهی گشت.»

پدر بزرگوارش، علی بن حسین بن بابویه قمی مردی عالم عابد و محدث زاهد و صاحب کرامات، و نیز از برجسته‏ترین علما و فقهای بزرگ زمان خود بود، و با آنکه عالمان و محدثان بسیاری در قم می‏زیستند، عهده‌دار پرچم هدایت و مرجعیت فتوا بوده است. با اینهمه ایشان با دکه‏ای کوچکی که در بازار قم داشت که از راه کسب و تجارت و در نهایت زهد و عفاف، امرار معاش می‏کرد و ساعاتی از روز را نیز در منزل خود به تدریس و تبلیغ احکام و نقل روایات می‏پرداخت.

شخصیت علمی‏ و اساتید شیخ صدوق

ابوجعفر محمد بن علی بن بابویه قمی که بعدها به شیخ صدوق معروف گردید دارای استعدادی عجیب و نبوغی سرشار بوده که از همان اوایل کودکی در شهر مقدس قم به تحصیل علم و فراگیری احادیث معصومین علیهم السلام مشغول گردید ایشان بیش از بیست سال از دوران پر برکت حیات پدر را درک نموده و در این مدت از محضر پدر و سایر علمای قم مانند محمد بن حسن بن احمد بن ولید، حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زید بن علی علیه‏ السلام، ابو الحسن محمد بن قاسم، ابو محمد قاسم بن محمد ‌استرآبادی‏، ابو محمد عبدوس بن علی بن عباس گرگانی‏ و محمد بن علی استرآبادی‏ کسب علم و حکمت کرد. تا جائی که از بزرگترین شخصیت‏های جهان اسلام و از برجسته ‏ترین چهره ‏های درخشان علم و فضیلت گردید. شیخ صدوق در نوجوانی مدارج علمی را طی کرده و از همان نوجوانی تألیفات خود را آغاز نمود در عهد جوانی آنچنان وزین و عالم شده بود که اهالی قم پیشوایی او را پذیرفتند، تا جائی که ایشان در سن 22 یا 23 سالگی پس از در گذشت پدر بزرگوارش وظیفه سنگین نشر احادیث آل محمد صلی الله علیهم اجمعین و هدایت امت را عهده دار گردید که این آغازگر دوران جدیدی از زندگی وی گردید.

ایشان که نزدیک به عصر ائمه علیهم ‏السلام می‏ زیسته، با جمع ‏آوری روایات اهل بیت علیهم‏ السلام و تالیف کتاب‏های نفیس و با ارزش، خدمات ارزنده و کم‏ نظیری به عالم اسلام و تشیع کرد. شیخ طوسی در معرفی شخصیت علمی‏ شیخ صدوق می‏گوید:

«او دانشمندی جلیل القدر و حافظ احادیث بود. از احوال رجال، کاملا آگاه و در سلسله احادیث، نقادی عالی مقام به شمار می‏آمد. بین بزرگان قم، از نظر حفظ احادیث و کثرت معلومات مثل و مانندی نداشت و در حدود سیصد اثر تالیفی از خود به یادگار گذاشته است.»

رجالی کبیر، نجاشی نیز چنین می ‏نویسد:

«ابو جعفر (شیخ صدوق) ساکن ری، فقیه و چهره برجسته شیعه در خراسان است، او به بغداد نیز وارد شد و با این که در سن جوانی بود همه بزرگان شیعه از او استماع حدیث می ‏کردند.» و علامه بحرانی چنین تصریح می‌کند:

«جمعی از اصحاب ما، از جمله علامه در «مختلف»، شهید در «شرح ارشاد» و سید محقق داماد، روایات مرسله صدوق را صحیح می‏دانند و به آنها عمل می کنند؛ زیرا همان گونه که روایات مرسله ابن ابی عمیر پذیرفته شده، روایات مرسله صدوق هم مورد قبول واقع شده است.»

ایشان از حشر و نشرهایی که با آل بویه داشته نهایت استفاده‌ها را برد، بویژه در آن زمان که در جهان اسلام مذاهب چهار گانه اهل سنت میدان دار بودند، شیخ صدوق با استفاده از موقعیت ایجاده شده توسط صاحب بن عباد نه تنها خدمات فراوانی به جهان اسلام کرد بلکه پایه مکتب تشیع و تبلیغ را بیش از پیش محکم و استوار نمود.

شاگردان‏

در سایه استفاده از اساتید مبرز شاگردانی را تربیت نمود که هر کدام مانند ستاره‌ای در آسمان علوم اسلامی نور افشانی می‌کنند که برادرش حسین بن علی بن موسی بن بابویه قمی‏، شیخ مفید، شیخ ثقة الدین حسن بن حسین بن علی بن موسی بن بابویه برادرزاده صدوق‏، علی بن احمد بن عباس، پدر شیخ نجاشی‏، ابو القاسم علی بن محمد بن علی خزاز- ابن غضائری، ابو عبدالله حسین بن عبید الله بن ابراهیم‏، ابو الحسن جعفر بن حسین حسکه قمی، استاد شیخ طوسی‏، شیخ ابو جعفر محمد بن احمد بن عباس بن فاخر دوریستی، معاصر شیخ طوسی‏، ابو زکریا محمد بن سلیمان حمرانی‏،شیخ ابو البرکات علی بن حسن خوزی‏ نمونه‌هایی از آنها می‌باشد.

تالیفات‏

علاوه بر تربیت شاگردانی، تالیفات فراوان و گوناگون وی در علوم و فنون مختلف اسلامی، هر کدام گوهری تابناک و گنجینه‏ای پایان ناپذیر است که هم اکنون نیز با گذشت بیش از هزار سال از تاریخ تالیف آنها، به جای فرسودگی و بی‏رونقی، روز به روز بر ارزش و اعتبار آن افزوده شده و جایگاهی بس رفیع و والا یافته‏اند و در صدر قفسه کتابخانه‏ها و در سینه فقها و دانشمندان جای دارند، که از جمله آنهاست: