قهرمانانی که روی تمبرها جاودانه شدند

چاپ تمبرهای ورزشی؛ رسمی که از 67 سال قبل آغاز شد.

اختصاصی آسمونی / مهدی زارعی

این روزها در عصر اینترنت و فضای مجازی، دیگر کمتر کسی حاضر است پیام خود را به جز ایمیل، با روش ارتباطی دیگری برای سایرین بفرستد. حتی در صورت ارسال بسته های پستی هم دیگر کمتر کسی می تواند نقشی از تمبر بر روی آنها ببیند. تمبرهای کنونی بدل به چند مهر شده اند که در اسرع وقت روی پاکت ها می خوردند و به این ترتیب گیرنده، محموله خود را دریافت می کند. بدون آن که اثری از تمبر روی پاکت نامه مشاهده کند. با این حال، زمانی تمبرها نمادی از تمام اتفاقات مهمی بودند که در یک جامعه رخ می داد. تمبرهایی به مناسبت های مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و حتی ورزشی. در این میان، ورزش خیلی سخت تر و دیرتر، وارد موضوعات اداره پست شد؛ چیزی نزدیک به 9 دهه بعد از آن که برای اولین بار در کشور ما، مقامات دولتی به فکر افتادند که تمبر منتشر کنند. از آن زمان تا قبل از گسترش روزافزون تکنولوژی، بارها و بارها قهرمانان ورزشی روی تمبرها جاودانه شدند و مسابقات مختلف در دل تمبرها جای گرفتند...

نخستین تمبر منتشر شده ایرانی اولین تمبری که به دستور دولت ایران منتشر شد، مربوط به دوران ناصرالدین شاه قاجار است. این پادشاه در مراجعت از اروپا به این فکر افتاد که برای پست ایران تمبر تهیه کند. به این ترتیب در سال 1865 م.( 1244 ش.) هیاتی از طهران رهسپار پاریس کرد تا جهت تهیه طرح تمبر و چاپ آن مطالعه و با وزارت پست و تلگراف فرانسه وارد مذاکره شود. با ورود این هیات شخصی به نام ریستر که از مقصود هیات اطلاع پیدا کرده بود، کلیشه هایی برای تمبر تهیه و نمونه هایی را هم چاپ و به نظر هیات رساند. شکل این نمونه ها عبارت بود از شیری خوابیده که خورشیدی در پشت آن قرار دارد. این نقش در یک بیضی قرار داشت و در زیر بیضی و در قاب دور نقش تمبر، حروف اول نام ریستر به شکل وارونه دیده می شد. اما شش ماه گذشت و جوابی از طهران به وی داده نشد. با پیگیری های ریستر، دولت ایران نامه تندی برای او فرستاد و به خاطر چاپ تمبر بدون اجازه دولت ایران، نمونه ها به وی برگشت داده شد. به این ترتیب این تمبرها با رنگ های آبی، سبز، قرمز، طلایی، لاجوردی و...در پاریس به چاپ رسیدند.

تمبرهای باقری سرانجام هیات ایرانی مقیم پاریس نمونه های دیگری که" آلبرت بار" تهیه کرده بود به ایران آورد. این تمبرها در 4 رنگ بنفش، سبز، ابی و قرمز در ورق های کامل 20 عددی چاپ شدند. مبالغ آن ها که به" تمبرهای باقری" شهرت یافتند، یک، 2، 4 و 8 شاهی بودند. یک دهه بعد( 1873 م./ 1254 ش.) ناصرالدین شاه از طریق انزلی و بادکوبه راهی اروپا شد و این بار از متخصصین اتریشی برای چاپ تمبر استفاده کرد.  پس از آن تا سالهای سال تصاویر پادشاهان کشور، بیشتر از سایر موضوعات دیگر روی تمبرها قرار می گرفت. از دوران احمدشاه بود که کم کم تمبرهایی با تصاویر اماکن قدیمی ایران و مشاهیر منتشر شدند؛ تمبرهایی از درواه طهران در اصفهان( 1288)، تخت جمشید( 1294)، بزرگداشت عمرخیام( 1302) و...

موضوعات به کار رفته در تمبرهای یک قرن قبل از دوران رضاشاه موضوعات چاپ تمبر تنوع بسیاری یافت. از جمله دوشان تپه، پل کارون، پست و تلگراف، دادگستری، تخت جمشید، کارخانه سیمان، آسایشگاه سخت سر، ناو پلنگ و..( همگی به مناسبت دهمین سالگرد سلطنت رضاشاه). در 9 بهمن 1326 تمبرهایی به مناسبت هزاره ابوعلی سینا منتشر شد که همگی به معرفی تمدن هخامنشی می پرداخت؛ تمبرهایی از آرامگاه کوروش، نقش شیر و گاو، سرباز هخامنشی و داریوش هخامنشی. دو سال بعد و در 10 اردیبهشت 1328 به یاد مساعی ایران در راه پیروزی در جنگ جهانی دوم، تمبرهایی از بندر شاهپور، پرچم ملی ایران و نقشه ایران و پل ورسک منتشر شد. برخلاف تمبرهای قبلی که عمدتا در انگلستان چاپ می شدند این سری تمبرها در آمریکا چاپ گردیدند.

نخستین تمبرهای ورزشی اما تا سال 1331 خبری از تمبرهای ورزشی نبود. در 4 آبان 1332 تمبرهای ورزش باستانی با تصاویری از تیراندازی با کمان، زورخانه و.منتشر شدند. قیمت این تمبرها به شرح زیر بود: یک ریال سبز، 2.5 ریال آبی، 3 ریال خاکستری، 5 ریال زرد، 10 ریال قرمز بنفش

فن عباس زندی در تمبر رسمی دو سال بعد و در 4 آبان 1334 تمبری 2.5 ریالی با 11 دندانه منتشر شد که روی آن فن لنگ عباس زندی روی حریف خود دیده می شد و عبارت" پیروزی سال 1333- 1955" دیده می شد. چند ماه بعد و در 25 اردیبهشت 1335 به مناسبت المپیک ملبورن تمبری 5 ریالی به رنگ بنفش روشن در تیراژ 30 هزار عدد به چاپ رسید. این اولین باری بود که پنج حلقه المپیک در تمبرهای ایرانی دیده می شدند.

تمبرهای مربوط به میزبانی رقابت های جهانی کشتی و وزنه برداری تا سال بعد بسیاری از تمبرها مرتبط با دیدار شخصیت های سیاسی از ایران بود و به این ترتیب مردانی چون اسکندرمیرزا( رییس جمهور پاکستان)، گرونچی( رییس جمهور ایتالیا)، ملک فیصل دوم( پادشاه عراق)و..نیز در تمبرهای ایرانی به چشم خوردند تا این که در 17 آبان 1336 به مناسبت برگزاری مسابقات وزنه برداری قهرمانی جهان در تهران، تمبری 10 ریالی در سه رنگ ابی، سبز و قرمز به چاپ رسید. روی این تمبر نمادی از وزنه برداری بود و پرچم ایران. دو سال بعد ایران یک بار دیگر میزبانی یک تورنمنت بین المللی را قبول کرد و به همین مناسبت در 8 مهر 1338 تمبری 6 ریالی با تیراژ 50 هزار عدد منتشر شد. این تمبر به خاطر میزبانی مسابقات جهانی کشتی در تهران چاپ شد و در آن دو کشتی گیر دیده می شدند که روی کره زمین در حال کشتی هستند.