جوجه تیغی

در مجموع 17 گونه جوجه تیغی در نقاط مختلف آسیا، اروپا، آفریقا شناسایی شده که در پنج سرده زیستی جای می‌گیرند. این حیوان بومی بر جدید یعنی استرالیا و آمریکا نیست. نزدیکترین خویشاندان این جانور حشره‌خوارها یعنی اعضای خانوادهٔ Soricidae هستند که ظاهری بسان موش کور دارند اما مثل جوجه تیغی‌ها به راسته حشره‌خوارها تعلق دارند. جوجه تیغی‌ها از پستانداران اولیه به شمار می‌روند و مثل اغلب آن‌ها به زندگی شب‌زی و رژیم غذایی حشره‌خواری خو گرفته‌اند.

رفتار و خصوصیات

طول تقریبی و متوسط جوجه‌تیغی در حدود 19 سانتیمتر است، و طول دُمَش در حدود 2٫5 سانتیمر است، خار پشتش سیاه، و در نهایت به رنگ سفید کمی مایل به خاکی منتهی می‌شود. اما رنگ شکمش سفید همراه با رنگ خاکی مانند است. جلو صورتش از موهای سفید و بیج پوشیده‌است.

«جوجه‌تیغی گوش دراز» یکی از کوچک‌ترین جوجه‌تیغی‌ها است که در مناطق شبه صحراوی زندگی می‌کند. از این نوع جوجه‌تیغی در شبه جزیره عربستان زیاد وجود دارد. گوشهای درازش در ایجاد اماکن وجود دشمن باشنیدن صدا از اماکن دور به او کمک می‌کند، همچنین حس شامه قوی دارد و می‌تواند از نقاط متفاوت قربانی خود را تشخیص دهد.

سالی یک بار می‌زاید، به بچه اش شیر می‌دهد، سرش کوچک است و گردن ندارد، بینی أش کمی دراز است، پاهایش کوتاه و تمام بدنش از خار پوشیده‌است. هروقت احساس خطر کرد مانند یک توپ خاردار جَمع گِرد یا گلوله می‌شود.

جوجه‌تیغی‌ها معمولاً به دلیل وجود این تیغ‌ها برپشتشان بی‌باکند زیرا اگر با خطری روبه‌رو شدند می‌توانند به شکل یک گلوله خارداری درآیند، و معمولاً دشمنان طبیعی(جغد-روباه- گرگ- راسو) به آنها کاری ندارند اما بیشتر جوجه‌تیغی‌ها روی جاده‌ها که خارهایشان در برابر اتومبیل‌ها حفاظی به حساب نمی‌آیند کشته می‌شوند. در زمستان می‌خوابند، و در بهار برمی خیزند. در پائیز به جفت‌گیری و زاد و ولد می‌پردازند. بیشتر در شبهای مهتابی ظاهر می‌شوند.

• تفاوت جوجه تیغی و خارپشت

هر دوی آن ها به دلیل برخی خصوصیات مشابه هستند اما تفاوت های اساسی میان آن ها وجود دارد. جوجه تیغی و خارپشت از نظر ظاهری بسیار شبیه به یکدیگر هستند، با این حال،  بررسی های دقیق می تواند تضاد بین آنها را آشکار کند.

خارپشت‌‎ها یا همان سرتشی ها جانورانی درشت‌‎ تر از جوجه تیغی هستند که وزن‎‌شان گاهی تا 30 کیلوگرم هم می‎‌رسد. در حالی که وزن جوجه تیغی به 1 کیلوگرم میرسد.

تغذیه جوجه تیغی

جوجه‌تیغی‌ها در طول روز می‌خوابند، عصرها در جستجوی غذا به بیرون می‌روند، حتی گاهی تا نیم فرسنگ از پی غذا راه طی می‌کنند. آنها از حشرات، حلزون‌ها، لیسه، لارو حشرات و به ندرت میوه جات»، «مار»، «کرم‌ها»، موش، صمغ درختان و سبزیجات صحرایی، تغذیه می‌کنند.

جوجه‌تیغی‌ها غذای خود را عمدتاً به کمک حس بویایی می‌یابند. جوجه‌تیغی‌ها در مقایسه با اندازه جثه‌شان زیاد غذا می‌خورند. غذای جوجه تیغی در سرمای زمستان هنگامی که غذای دیگر به وفور در دسترس نیست زمستان‌خوابی می‌کنند و از ذخیره چربی که در فصل فراوانی غذا ذخیره کرده‌اند استفاده می‌کنند.

یکی از دشمنان جوجه تیغی روباه است که به گونه بسیار متفکرانه‌ای جوجه تیغی را شکار می‌کند به این صورت که حیوان را که به صورت گرد در امده به سمت اب هل می‌دهد و می‌برد. جوجه تیغی به محض تماس با اب برای جلوگیری از غرق شدن خود را از حالت گلوله‌ای خارج می‌کند در همین لحظه روباه با دندان یا پنجه شکم حیوان را پاره می‌کند.

محل زندگی جوجه تیغی

زیستگاه و قلمرو و محیط بیابان‌های شنی، دره‌های کوهستانی، دشتها، (پشتخه‌های) سنگلاخی، مناطق خاکی ونرم که دارای درختچه باشد. این جانور لانه‌أش در زیر زمین می‌سازد.

جوجه‌تیغی عاشق آب وهوای لطیف و آزاد است، بنابراین هنگام ساختن لانه زیر زمین دو درب به آن می‌سازد، یکی رو به سمت شمال و دیگری رو به سمت جنوب، بطوریکه هروقت باد از سوی شمال باشد به درون لانه وارد شود و از درب جنوبی خارج شود، همچنین اگر هوای جنوبی باشد از سمت شمال خارج گردد، به این صورت لانه‌أش همیشه خنک نگه می‌دارد. بیشتر در شبهای مهتابی و زیر نور ماه به دنبال غذا می‌رود.

تولید مثل

جوجه‌تیغی معمولاً از آغاز ماه ژوئیه تا اواخر ماه سپتامبر زاد و ولد می‌کنند. ماده از 3 تا 6 بچه می‌گذارد بعد از مدت بارداری (حَمل) که در حدود 40 روز می‌باشد. ماده سالی یک بار می‌زاید.

بچه‌ها بعد از ولادت خار به پشت ندارند و لخت و کور هستند، بعد 7 روز چشم باز می‌کنند، و بعد 21 روز می‌توانند غذا بخورند. خار پشتش در برابر حیوانات دیگر مانند روباه، سگ و شغال از آن حمایت می‌کند. جوجه‌تیغی حیوانی شبرو است، در روزها می‌خوابد، و فقط در شب از لانه خارج می‌شود.

حفاظت و تهدیدها

جوجه‌تیغی تقریباً در تمام مناطق دنیا موجود است. همچنین در ایران و به‌ویژه در مناطق گرمسیری زیاد است وبه گویش محلی هرمزگانی به آن زُزُه می‌گویند. تیغ جوجه تیغی برای چی خوبه؟ این جانور به‌وسیلهٔ خارهای که برپشتش قرار دارد از خود دفاع می‌کند. این خارها در واقع موهایی توخالی هستند که با کراتین موجود در آن‌ها باعث تیزی و سفتی شده‌است و بر خلاف باور عمومی سمی نیست.

جوجه‌تیغی‌ها اغلب در هنگام احساس خطر خود را به صورت گلوله در می‌آورند به طوری‌که تمام تیغ‌های آن‌ها رو به سمت بیرون قرار می‌گیرد. تمام گونه‌های جوجه تیغی از این مکانیسم دفاعی بهره‌مند هستند اما موفقیت آن‌ها بستگی به میزان تیغ‌های شان دارد.

به همین دلیل گونه‌هایی از جوجه‌تیغی که برای وزن کمتر از تیغ‌های کمتری برخوردارند بیشتر تمایل دارند تا از دشمن فرار کرده و گاهی به او حمله کنند و از تیغ‌هایشان به عنوان آخرین حربه استفاده کنند. پرندگان شکاری به ویژه جغدها، راسو، روباه، گرگ، گورکن و خدنگ از جمله دشمنان طبیعی جوجه تیغی‌ها به شمار می‌روند.

جوجه تیغی هنگام احساس خطر خود را به حالت توپ گرد درمی آید و تیغ‌ به سمت بیرون پرتاب می‌کند.

از جوجه تیغی هم به عنوان حیوان خانگی هم در بعضی فرهنگها به عنوان غذا استفاده می‌شود. به عنوان مثال در مصر به عنوان غذا به مصرف میرسیده است.

اما مهمترین استفاده‌ای که می‌توان از جوجه تیغی کرد در کنترل آفات درکشاورزی است به طوریکه هر عدد جوجه تیغی قادر است 200 گرم حشره را در هر شب خورده و بدین طریق به کنترل آفات و حشرات در کشاورزی کمک کند.

فیلم جنگ جوجه تیغی و پلنگ صحت دارد؟!

مدتیست که فیلمی در شبکه های اجتماعی پخش شده که نشان می دهد یک پلنگ به جوجه تیغی حمله می کند تا او را شکار کند. اما این حیوان اصلاً حوجه تیغی نیست! مردم خارپشت یا همان سرتشی را با جوجه تیغی اشتباه گرفته اند زیرا این حیوان را نمی شناسند. البته درست است که هر دو پشتشان تیغ دارند اما هر حیوان خارداری جوجه تیغی نیست.