تاریخچه پیدایش هفت سین

سنت چیدن سفره هفت‌سین در هنگام تحویل سال نو سنتی دیرینه است که در میان ایرانیان رواج دارد اما شاید خیلی از نوجوانان و کودکان امروز ایران زمین فلسفه سفره هفت‌سین را ندانند. ما در این بخش از پورتال آسمونی فلسفه هفت‌سین را بیان کرده‌ایم.

ایرانیان عقیده داشتند که در ایام نوروز ارواح درگذشتگان از جایگاه آسمانی خود به زمین و به خانه‌های خویش باز می‌گردند. بازماندگان برای پذیرایی از آن‌ها سفره‌ای رنگین می‌گستراندند و انواع خوراک‌ها و نوشیدنی‌ها را در آن می‌نهادند تا ارواح درگذشتگان از پذیرایی و صفا و پاکیزگی بازماندگان، دل خوش شده و آنان را برکت عطا کنند. این رسم توجیه سفرهٔ نوروزی یا هفت‌سین شد. استاد پورداود هفت‌سین را همان خوانی که جهت درگذشتگان می‌گستردند، می‌داند.

هفت صنف

یکی از آیین‌های که پیش از نوروز تدارک آن مرسوم بوده، پروردن سبزه است. به موجب روایتی کهن، بیست و پنج روز پیش از عید، ستون‌هایی از خشت خام اطراف حیاط دربار برپا می‌کردند و بر فراز هر ستونی نوعی دانه از حبوبات می‌کاشتند و خوبی و بدی رویش غلات را در سالی که در پیش بود، از چگونگی روییدن آن دانه‌ها پیش‌بینی می‌کردند.

معمول بود به رشد این دانه‌ها نگریسته و به هر یک از دانه‌هایی که بهتر بار آمده بود، تفأل می‌زدند که آن محصول در آن سال بیشتر خواهد بود. در خانه‌ها نیز در ظروف ویژه، سبزه به عمل می‌آوردند. هر کدام از مردمان در ظرفی یا چیزی مانند آن اقلامی از دانه‌ها از قبیل گندم، جو، برنج، لوبیا، عدس، ارزن، نخود، کنجد، باقلا، ذرت، و ماش می‌کاشتند.

ابوریحان بیرونی نیز در داستان‌های پیدایش سبزه‌های نوروزی آورده‌ است: «هر شخصی از راه تبرک به این روز در طشتی جو کاشت. سپس این رسم در ایرانیان پایدار ماند که روز نوروز در کنار خانه هفت صنف از غلات بر هفت استوانه بکارند و از روییدن این غلات، خوبی و بدی زراعت و حاصل سالیانه را حدس بزنند.»

تقدس عدد هفت نزد ایرانیان بیشتر از این جهت بود که نمایندهٔ هفت امشاسپند است. امشاسپند به هفت فرشته بزرگ که هر یک مظهر یکی از صفات اهورامزدا است، گفته می‌شود.

برخی از محققان عقیده دارند که ترکیب لغوی هفت‌سین از همین هفت صنف غلات است که ابوریحان به آن اشاره کرده‌ است. به عبارت دیگر، هفت صنف که در اوایل ظهور اسلام به پیروی از سنت‌های باستانی متداول بوده و فقط به جنبه تقدس آن از جهت عدد هفت و زیبایی سبزه‌های نوروزی، از نظر سنن دیرین، توجه می‌شده، به تدریج در زبان عامهٔ مردم به این ترتیب تغییر یافته است: هفت صنف، هفت صن، هفت سن، هفت سین و در نتیجه به پیروی از معنی ظاهری کلمه، کم‌کم چنین پنداشته شده که باید بر سفره نوروزی، هفت چیز که نام آن با سین آغاز گردد، فراهم آید.

عدد هفت

عدد هفت نزد ایرانیان قدیم مقدس بود و به خاطر سیاره‌های شش‌گانه یعنی زهره، مشتری، عطارد، زحل، مریخ، زمین و ستاره خورشید عدد هفت را گرامی می‌داشتند. نیاکان ما که زرتشتی بودند، اعتقاد داشتند که عقل مقدس یعنی اهورامزدا که به او سپندمینو نیز گفته می‌شد، شش وزیر بزرگ به نام امشاسپندان (به معنی مقدسان جاویدان) دارد و این شش امشاسپند با سپندمینو تشکیل هفت سپند می‌دهند.

علت این که هفت‌سین به راستی هفت سین است، اشاره به هفت امشاسپند است. چون کلمه سپند با سین شروع می‌شده به علامت آن هفت مقدس جاودانی، چیزهایی برای هفت‌سین در نظر گرفته شده که هم با حرف سین شروع شده باشند و هم مورد استفاده مثبت بشر واقع شوند.

هفت در اسلام

آسمان هفت طبقه دارد. فرعون در خواب هفت گاو چاق و هفت گاو لاغر را دید که تعبیر آن هفت سال خشک‌سالی و هفت سال فراوانی بود. جهنم هفت طبقه دارد. گناهان اصلی هفت عدد است. پیش از اسلام در بین اعراب، هفت بار طواف دور کعبه مرسوم بوده و در سنت اسلامی نیز چنین است. هفت نفر قاری قرآن معروف بودند، هفت بار شستن اشیاء ناپاک و قرار گرفتن هفت عضو بدن هنگام نماز بر زمین نیز از سایر مظاهر عدد هفت است.

عدد هفت در قدیم

مردم بابل عدد هفت را مقدس می‌شمردند، طبقات آسمان و زمین و سیارات هفت بوده است، ایام هفته هفت روز است.

هفت از نظر سایر مذاهب

به عقیده هندی‌ها در آیین برهما انسان هفت بار می‌میرد. عروس و داماد باید هفت قدم به اتفاق هم بردارند. هفت قدم جلو رفته و قسم می‌خورند. در آئین زرتشت هفت فرشته مقرب وجود دارد. در تورات مذکور است که هفت نر و ماده را با خود برگیر تا نسلی بر جهان بماند. هفت معجزه، از 33 معجزه را مسیح در انجیل ذکر کرده است. در انجیل از هفت روح پلید صحبت شده است. به نظر فرقه کاتولیک، هفت نوع شادی و هفت غسل تعمید وجود دارد.

هفت در تاریخ

همراهان داریوش با خود او هفت نفر بودند، در نقش رستم در بالای آرامگاه داریوش، هفت نقش ملاحظه می‌شود. جنگ های هفت ساله در زمان لوییی یازدهم واقع شد. اژدهای هفت‌سر معروف است. هفت پسر گشتاسب به هفت راهزن تبدیل شدند و هفت خوان رستم نیز اصطلاحی رایج است.