قره کلیسا در چالدران

قره کلیسا یا کلیسای تاتائوس مقدس (St. Thaddeus ) یکی از بناهای تاریخی کشور و همچنین یکی از مهمترین زیارتگاه های ارامنه ایران و جهان است.

قره کلیسا در شمال غربی چالدران ( سیه چشمه ) در استان آذربایجان غربی واقع شده و 30 کیلومتر با چالدران فاصله دارد.

ارامنه معتقدند:  "دو نفر از حواریون عیسی مسیح به نام های تاتائوس مقدس (St. Thaddeus ) و بارتلیموس مقدس (St. Bartholome ) در سال 40 یا 43 میلادی جهت تبلیغ دین مسیح به شهر آرداز ( آرتاز ) آمدند که حوزه پادشاهی آبکار،  پادشاه ارامنه بود. بخشی از ارامنه آن زمان، پیرو میترائیسم ( آئین مهر ) و بخش بزرگی از آنان پیرو دین زرتشت بوده اند. در اثر تبلیغات تاتائوس، آبکار به دین مسیح گروید. پس از مرگ آبکار ساناتروک به پادشاهی رسید و دستور داد آنهایی که مسیحی شده اند به دین آباء و اجدادی خود برگردند. در سال 66 میلادی، تاتائوس و حدود 3500  نفر از مسیحیانی که بر اعتقاد خود پا برجا مانده بودند، به دستور پادشاه ارامنه قتل عام شدند و اجساد آنها در محدوده قره کلیسای فعلی دفن گردید. تیرداد - پادشاه ارمنستان-  در سال 302 میلادی، مسیحیت را دین رسمی ارمنستان اعلام کرد و پس از آن بود که به یاد و خاطره تاتائوس مقدس و سایر مسیحیانی که در راه عقیده خود جان باخته بودند، در منطقه ارمنستان کلیساهای متعددی بنا گردید و قره کلیسا یکی از آنها و احتمالاً بزرگترین آنها بوده است که بر بقعه کوچکی که مسیحیان قبلی بر مزار تاتائوس ساخته بودند بنا شده است. ارامنه معتقدند تادی یا تاتائوس مقدس در سرداب سمت راست محراب کلیسای فعلی دفن شده است."

اینکه شهر آرداز در کجا واقع شده و آیا بقایایی از آن باقیمانده است یا خیر بر اینجانب پوشیده است. در هنگام بازگشت از قره کلیسا، در حدود دو کیلومتری کلیسا در جاده فرعی، بر روی یکی از تپه ها خانه مکعب شکلی مشاهده می شود که بنا بر اظهار و اعتقاد ارامنه، محل دفن سیندخت دختر ساناتروک پادشاه ارمنستان است که از دین مسیح برنگشت و در قتل عام مسیحیان کشته شد.

قره کلیسا در دوره های مختلف دستخوش بلایای طبیعی و انسانی گردیده و مجدداً مرمت یا بازسازی شده است.

کلیسا در سال 1230 میلادی ( 608 هجری خورشیدی ) در اثر حمله مغول تخریب شد. مدتی بعد خواجه نصیرالدین طوسی وزیر ایرانی هولاگو خان مغول دستور بازسازی آن را داد. در سال 1319 میلادی ( 697 هجری خورشیدی ) وقوع زلزله باعث تخریب کامل کلیسا گردید که ده سال بعد در سال 1329 توسط زکریای قدیس مجدداً بازسازی شد. در سال 1691 میلادی ( 1069 هجری خورشیدی ) با سنگ های سیاه مجدداً مورد مرمت قرار گرفت. کتیبه شاه عباس اول، در حمایت از ارامنه به خط ارمنی بر سردر کلیسا نصب شده است. به دستور عباس میرزا ولیعهد باکفایت فتحعلیشاه قاجار در سال 1810 بخش دیگری به کلیسا اضافه شد که هم اکنون با سنگ های سفید قابل تمایز از بخش قدیمی تر آن است.

موقعیت خاص جغرافیایی کلیسا به گونه ای است که اطراف آن را از هر طرف کوه در بر گرفته است، در کنار کلیسا رودخانه قرار دارد. زمین های مناسب کشاورزی در حیاط کلیسا و اطراف آن موجود است. دیوارهای قطور با درهای کوچک از کلیسا محافظت می کنند. در داخل محوطه، اتاق های متعدد جهت اقامت خلیفه ،  راهبان،  روغن گیری، آسیاب، آشپزخانه، نگهداری مواد غذایی، انبار علوفه حیوانات و سایر امکانات وجود داشته که شرایطی را فراهم می نموده تا بتوان از خود و کلیسا در مقابل متجاوزین حفاظت نمود.

کلیسای اصلی، دارای سقف صاف است و گنبد هرمی دوازده وجهی بر بالای آن قرار دارد. پایه گنبد با نوارهای سنگی سیاه و سفید پوشیده شده که زیبایی خاصی به آن داده است. وجود دو گنبد مشابه و در کنار هم، دو قله کوه آرارات را در ذهن ارامنه به تصویر می کشد. سنگ نوشته ها و حجاری های فوق العاده زیبا، این مکان را از بسیاری از کلیساهای هم عصر خود متمایز می سازد.

این مکان به همراه کلیسای سنت استپانوس جلفا و کلیسای کوچک زور زور چالدران (مشترکاً) طبق ملاک های 2 و 3 و 4 در تاریخ 18 خرداد 1387 به عنوان نهمین اثر ملی ایران و جهت حفظ قدیمی ترین و برجسته ترین نمادهای معماری ارامنه جهان در فهرست جهانی یونسکو ثبت گردید.

موقعیت جغرافیایی:

استان آذربایجان غربی، چالدران ( سیه چشمه )، " 61  '05  ْ39  شمالی و "39 '32   ْ44  شرقی. ارتفاع از سطح دریا 1849 متر.

نحوه دسترسی:

به دو روش می توان به قره کلیسا رفت:

1-       از طریق تبریز:

فاصله تبریز تا قره کلیسا حدود 270 کیلومتر است و لازم است  شهرهای مرند، قره ضیاءالدین و شوط را پشت سر گذاشت. از شوط تا قره کلیسا حدود 35 کیلومتر است. قره کلیسا تقریباً در میانه راه شوط به چالدران قرار گرفته است. توجه فرمایید وقتی از شوط به سمت چالدران حرکت می کنید، سه راهی قره کلیسا در سمت راست شما قرار گرفته است. لازم به توضیح است که بخش عمده این مسیر، یعنی از تبریز تا سه راهی شوط، جاده ترانزیت بین المللی است و از کیفیت بهتری نسبت به مسیر دوم برخوردار است.

2-       از طریق ارومیه:

فاصله ارومیه تا قره کلیسا حدود 275 کیلومتر است و لازم است شهرهای سلماس، خوی و چالدران را پشت سر گذاشت. جاده خوی به چالدران با مسافت حدود 100 کیلومتر، کوهستانی و نسبتاً فرعی است.

این توضیح ضروری به نظر می رسد که هر دو مسیر خصوصاً شهرهای مرند و خوی جاذبه های دیدنی دارند به ویژه در فصل بهار و اوایل تابستان، جاذبه های طبیعی، فوق العاده زیبا هستند.

امکانات رفاهی:

*  در مجموعه قره کلیسا هیچگونه امکانات رفاهی وجود ندارد.

*  با نزدیکترین پمپ بنزین 35 کیلومتر ( چالدران یا شوط) فاصله است. به دلیل نزدیک بودن به مرز، احتمال نبودن بنزین در پمپ بنزین های منطقه را باید مد نظر داشت.

* در مجموعه قره کلیسا و روستای جنب آن، رستوران و فروشگاه مناسب موجود نیست.

* برای آب آشامیدنی کاملاً بهداشتی از آب معدنی استفاده کنید.

* سرویس بهداشتی در وضعیت متوسط است و توالت فرنگی موجود نیست.

* امکانات اقامتی در چالدران وجود ندارد. نزدیکترین هتل های منطقه در ماکو و خوی است ( هرچند آنها نیز مناسب توریست های خارجی نمی باشد).

* در کنار کلیسا، محوطه باز برای پارک خودرو موجود است.

* برای ورود به کلیسا تهیه بلیط الزامی است.

* راهنمای مستقر در مجموعه، کارمند سازمان میراث فرهنگی است و پاسخگوی سئوالات شما در خصوص آئین مسیحیت و تاریخچه ارامنه نمی باشد.

* بطور معمول بروشور اطلاعات مجموعه، موجود نیست یا تحویل نمی شود.

* بهتر است نقشه ی راه های ایران را همراه خود داشته باشید.

* آنتن دهی تلفن همراه در بسیاری از نقاط بین  راه مطلوب نیست.

امنیت منطقه:

در طول روز و فصول گرم سال، مشکل امنیتی وجود ندارد. به دلیل نزدیکی به مرز ترکیه و فعالیت گروه های جدایی طلب کرد ترکیه و ایران، اکیداً توصیه می شود، شب هنگام در جاده خوی – چالدران یا چالدران – آواجیق  تردد نفرمایید.

بهترین زمان بازدید:

قره کلیسا در منطقه کوهستانی و سردسیر واقع شده است. سرمای هوا و یخبندان جاده ها در فصول سرد سال می تواند آزاردهنده باشد. بهترین زمان بازدید از اردیبهشت تا پایان مهر ماه است. اول تا چهارم مرداد ماه مراسم مذهبی و جشن های ارامنه به نام باداراک در این مکان برگزار می شود و ورود افراد غیرمسیحی در این زمان ممنوع می باشد، لذا توصیه می شود از سی ام تیرماه تا ششم مرداد ماه به منظور گردشگری به این منطقه سفر نکنید.

قره کلیسا چه معنایی دارد؟

در زبان آذری، قره دارای دو معنی می باشد. معنی مصطلح و رایج آن ( سیاه ) است. بنابراین قره کلیسا یعنی کلیسای سیاه. باتوجه به سنگ های سیاهی که در ساختمان کلیسا استفاده شده است، این معنا بیشتر به ذهن می رسد. از طرف دیگر، جمعی معتقدند که قره، پیشوند اسم مکان و به معنی بزرگ است. در اینصورت قره کلیسا به معنی کلیسای بزرگ می باشد.