باغ ارم شیراز

باغ ارم شیراز به عنوان مکانی دیدنی و تفریحی مورد بازدید مردم و سیاحان قرار می‌گیرد. شیوه معماری عمارت باغ ارم که در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار بنا گردیده با ویژگیهایی که دارد همچون سایر بناهای همانند آن دوره پیروی از اسلوب معماری زندیه و صفویه است.

معرفی باغ ارم شیراز

عمارت اصلی باغ ارم که فعلاً موجود و از ساخته‌های دو نصیرالملک به شمار می‌آید در سمت مغرب باغ قرار دارد. این عمارت رو به مشرق و دارای سه طبقه است، و از لحاظ معماری، نقاشی، حجاری، کاشی کاری و گچ‌ بری شاهکار صنعت و هنر دوره قاجاریه است. طبقه زیرین که هم ‌سطح زمین است در وسط دارای یک تالار اصلی به نام حوضخانه است. دو طرف این حوضخانه دو راهرو است و در انتهای هر دو راهرو پله‌هایی برای رفتن به طبقه بالا ساخته شده است. در دو طرف راهروها نیز دو سالن بزرگ قرار دارد. مجاور سالن ضلع جنوبی آشپزخانه خیلی وسیعی است. طبقه دوم عمارت چنان که گفته شد در وسط ایوانی بزرگ با دو ستون بلند دارد. در پشت ایوان یک سالن بزرگ واقع است و دو جانب آن دو راهرو می‌باشد که بالای آن دو گوشوار است و چهار اتاق نیز در طرفین راهروها است.

در دو طرف ایوان بزرگ دو ایوان کوچک رو به مشرق قرار دارد که پشت آنها ارسی‌ها و درک‌هایی است. این ایوان ها هرکدام دارای دو ستون سنگی یکپارچه کوچک هستند. انتهای شمالی و جنوبی عمارت نیز دو راهرو است. در ضلع جنوبی این طبقه هم در بالای آشپزخانه طبقه زیرین یک آشپزخانه وسیع و به همان اندازه وجود دارد. طبقه سوم در وسط دارای یک سالن بزرگ مشابه سالن طبقه دوم است که پنجره‌های آن به ایوان اصلی باز می‌شود و در دو طرف این سالن دو راهرو واقع است. در جنب راهرو ضلع شمالی عمارت دو اتاق در جنب راهرو ضلع جنوبی یک اتاق و یک سالن بزرگ است. دو ایوان نیز در دو طرف همانند ایوانی‌های طبقه دوم و درست بالای آنها قرار دارد. بالای آشپزخانه طبقه دوم در طبقه سوم به صورت تراس ساخته شده.

هشت باب اتاق هم در جنوب ضلع شمالی عمارت اصلی و چسبیده به آن قرار دارد. این مجموعه هشت اتاقی همان باربندی است که فرصت‌الدوله شیرازی در آثار عجم به آن اشاره نموده است. این اتاق ها در سال های اخیر مرمت شده و در حال حاضر به واحد سرپرستی و امور اداری باغ اختصاص یافته است. در کنار ورودی شرقی باغ نیز دو اتاق قرار گرفته که برای سکونت نگهبانان و خدمه ایجاد شده است. در پشت ساختمان اصلی یعنی در طرف مغرب باغ عمارت و محوطه اندرون قرار دارد. عمارت اندرون دارای دو سالن و پنج اتاق است.

ایوان ساختمان اصلی رو به مشرق است و در طبقه دوم و سوم قرار دارد. در جلو این ایوان زیبا دو ستون سنگی یکپارچه بلند واقع شده و سرستون ها به طرز ماهرانه‌ای حجاری شده است. نقش سر ستونها را تصویر مردانی با لباس های دوره قاجاریه و گل و بوته‌هایی به طور قرینه تشکیل می‌دهد. درمیان ساختمان های دوره قاجاریه در شیراز ایوان دو ستونی باغ ارم از نظر دارا بودن تزئینات گچ‌ بری زیبا بر دیوارهای سه جانب آن نسبت به بناهای مشابه دارای امتیاز خاصی است.

کف سالن‌های طبقه پایین عمارت، هم‌سطح زمین است. تالار مرکزی واقع در طبقه پایین را که به حوضخانه معروف است برای استراحت در روزهای گرم تابستان ایجاد نموده‌اند. این تالار دارای آب نمایی است و نهر آب از وسط آن می‌گذرد و سپس به استخر بزرگی در جلو عمارت مربوط می‌شود. در وسط تالار حوضخانه یک ستون سنگی حجاری شده قرار گرفته و دیوارها و کف تالار با کاشی‌های هفت رنگ که به طرزی زیبا و ماهرانه به کار رفته، مزین است. سقف حوضخانه با کاشی‌های معرق و هفت رنگ پوشیده شده که تصاویر زیبایی از شکارگاه ها و مناظر طبیعت و داستان خسرو و شیرین و نقوش دیگر را در بردارد. کاشی‌های سقف حوضخانه را باید از بهترین نمونه‌های این هنر در دوره قاجاریه دانست.

کاشی‌های نمای عمارت نیز دارای زیبایی‌ها و ویژگی های خیره‌ کننده و دلپذیری است. کاشیکاری ها عموماً به سبک کارهای دوره زندیه و قاجاریه است و طرحها و مناظر بدیعی در آنها به نظر می‌رسد. کاشی‌های نمای عمارت اصلی و عمارت اندرون باغ در اصطلاح اهل فن مشهور به کاشی هفت رنگ است.

از نظر هنر عالی نقاشی نیز این عمارت بی نصیب نمانده است. سقف دو سالن طبقه سوم ساختمان که با تیرهای چوبی و تخته‌های منظم پوشیده شده دارای نقاشی‌های زیبا و بسیار نفیسی است. در این نقاشی‌ها گل و بوته و طرح های اسلیمی و تابلوهای متعدد از شکارگاه ها و چهره زنان و تصاویری از قصرهایی به سبک اروپایی نشان داده شده است. هنر ظریف نقاشی روی سقف که اهل این فن آن را مرجوک (بر وزن مردمک) نامند در دوره قاجاریه در شهر شیراز کاملاً رواج داشته و حتی در بیشتر خانه‌های معمولی و کوچک نیز به کار می‌رفته و نخستین بار هم به وسیله استادان شیرازی در ساختمان های مهم تهران متداول شده است. قسمت عمده درهای چوبی عمارت از چوب ساج تهیه شده و به همین جهت با گذشت سال های زیاد هیئت اصلی خود را همچنان حفظ نموده است.

در بالای عمارات باغ ارم هلالی‌های زیبایی ساخته‌اند که در اصطلاح معماران محلی فارس به آن "سنتوری" می ‌گویند. این هلالی‌ها با کاشی های رنگین و نقش ‌‌‌‌دار ساخته شده و به شیوه کاشیکاری های دوره زندیه و قاجاریه است. به روی این هلالی ها تصاویری از ناصرالدین شاه قاجار، داستان هایی از فردوسی و نظامی و ادبیات کهن فارسی و قصه‌های مذهبی کاشیکاری شده است.

در پشت عمارت اصلی و در طرف مغرب باغ، اندرون و عمارت آن وجود دارد. نمای پشت عمارت اصلی باغ ارم به جانب شرقی اندرون است و در این ضلع درهایی برای رفت و آمد به ساختمان وجود دارد در ضلع غربی آن عمارتی یک طبقه است که از سطح محوطه اندرون بلندتر است. در ورودی اصلی اندرون نیز رو به مغرب و از داخل همین عمارت است. امروزه با توجه به توسعه باغ  و اضافه شدن زمین های زیادی در قسمت غربی به باغ ارم عمارت اصلی و اتاق های باربند قدیم و ساختمان اندرون و محوطه محصور آن کلا به صورت یک مجموعه در وسط قرار گرفته است، و اکنون در اندرون به طرف گلستان گل رز که در این قسمت ایجاد شده باز می‌شود. در قسمت جلو در ورودی اندرون یک چهار ضلعی که در اطراف آن طاقچه‌هایی ایجاد نموده‌اند و اصطلاحاً به آن غلام نشین می‌گویند واقع شده است.

بالای پیشانی عمارت اندرون دارای هلالی کاشیکاری نقش ‌دار و زیبایی است. کاشیکاری این هلالی همزمان با کاشیکاری های هلالی‌های عمارت اصلی باغ انجام گرفته و متعلق به دوره قاجاریه است. جلو دو ستون آجری طرفین اتاق وسط که این هلالی بالای آن واقع شده دارای کاشیکاری های معرق است.

محوطه اندرون نیز تماماً درختکاری و گلکاری شده است. در وسط محوطه خیابانی با سمت شرقی_غربی از جلو نمای عمارت اندرون تا عمارت اصلی باغ ایجاد شده است که درمیان آن یک حوض آب نما وجود دارد. در سالهای 1350- 1345ه.ش در ساختمان اندرون و محوطه آن نیز تعمیراتی به عمل آمده است.

انواع درختان باغ ارم را می‌توان به دو دسته درختان غیر مثمر و درختان مثمر تقسیم کرد:

1. درختان غیر مثمر باغ عبارتند از: سرو ناز، کاج، افرا، ارغوان، بید مجنون، سیاه بید، زبان گنجشک، بید مشک، سپیدار، و اکالیپتوس.
2. درختان مثمر باغ عبارتند از: انار، ازگیل، نارنج، خرمالو، گردو، سیب، به و گلابی.

محصول اصلی درختان میوه‌ دار باغ در درجه اول انار است و در درجه دوم می‌توان مرکبات را به حساب آورد. درختان مرکبات باغ ارم در ردیف سایر نارنجستان ها و باغ های مرکبات شیراز است ولی دیگر درختان و سرونازهای باغ در مدت سالیان دراز موزون و شکوهمند گردیده و مرتباً هم بر زیبایی آنها افزوده شده است.

این باغ امروزه علاوه بر سروهای زیبا به داشتن انواع گل نیز اشتهار دارد. در دو دهه اخیر گل های بسیاری از هر نوع در آن پرورش داده شده  و مخصوصاً گل های رز گوناگون آن دیدنی است. در موقع توسعه باغ، گلستانی از انواع گل رز در ضلع غرب و شمال غربی احداث گردیده که در آن قریب دویست و پنجاه واریته گل رز پرورش داده شده است. این گلستان از نظر تنوع و بسیاری از انواع گل رز در کشور ما بی‌نظیر و در کشورهای همجوار و آسیا کم نظیر است و به طوری که شهرت دارد در بین کشورهای مشرق زمین ، فقط در دو سه کشور دیگر گلستان های رز با این تنوع پرورش داده شده است.

گل های موجود در باغ ارم را می ‌توان به ده عنوان کلی دسته بندی نمود:

1. درختچه‌های زینتی دارای گل های زیبا
2. درختچه‌های زینتی دارای برگ های زیبا
3. گل های یک ساله مقاوم به سرما
4.  گل های یک ساله حساس به سرما
5. گل های پیازدار
6. بوته‌های دائمی گلدار
7. گیاهان دائمی پوششی و رونده
8.  گیاهان یکساله رونده
9. گیاهان حصاری
10. گل های گلخانه‌ای

قسمت عمده آبی که این باغ را مشروب می‌سازد مانند بیشتر باغهای شیراز از نهر اعظم است. این نهر به جدول‌های متعدد تقسیم می‌گردد که هر کدام را بنا می ‌خوانند و از آن جمله جدول میری می باشد که یک پنجم از نهر اعظم است. باغ ارم از جدول میری مشروب می‌گردد. علاوه براین، دو حلقه چاه عمیق در باغ حفر گردیده که آب مورد نیاز به وسیله پمپ تأمین شده و با استفاده از لوله کشی به مصرف آبیاری گل های باغ می‌رسد. از آب لوله کشی شهر نیز برای آشامیدن و مصارف عمارات استفاده می‌گردد.

آدرس باغ ارم شیراز