أم، اولین نسخه ی قرآن کریم

بدون شک تمام قرآن در مدت 23 سال‌، به مناسبتهای مختلف نازل‌، و همة آن در قلب مقدس پیامبراکرم‌(ص) جای گرفت و با تبلیغ آن حضرت‌، بسیاری از صحابه آن را نوشته‌، یا حفظ می‌کردند. بسیاری از محققان اسلامی عقیده دارند که قرآن در زمان خود پیامبر(ص) به ترتیب کنونی گردآوری شده است‌.(1)

یکی از حکمتهای آن‌، ارتباط خاصی است که میان انتهای هر سوره با ابتدای سوره دیگر وجود دارد و علامه طبرسی در مجمع‌البیان‌، در ابتدای سوره‌ها به برخی از آنها اشاره کرده اگر این نظریه را بپذیریم کاری که در زمان عثمان خلیفه سوم،انجام گرفت‌، این بود که چون در آن عصر، اسلام گسترش یافته و با اختلاف لهجه‌های اهل حجاز، شام و عراق‌، قرائت‌های مختلفی در قرآن پدیدار شده بود، وی قرائت مشهوری را که میان مسلمانان معمول و متعارف بود، انتخاب و سپس دستور داد که همه از آن قرائت پیروی کنند و سایر قرآنها را از رسمیت انداخت‌.(2) ‌

و این اقدام‌، بنابه درخواست صحابه انجام گرفت‌.(3).

در مقابل‌، برخی از دانشمندان بر این باورند که قرآن پس از رحلت پیامبراکرم‌(ص) جمع‌آوری شده است آنها معتقدند که بعد از رحلت پیامبر(ص)، ابابکر به شخصی دستور داد تا با نظارت صحابه پیامبر، قرآن را گردآوری کنند. این قرآن‌، پس از ابابکر به عمر و آن گاه به همسر پیامبر (حفصه‌) منتقل شد. و چون این قرآن میان مردم منتشر نشده بود، هر کس که می‌خواست قرآن را بیاموزد، به حافظان و کاتبان وحی مراجعه می‌کرد. در زمان عثمان‌، چون هر کس که هر آنچه را که از قرآن نزد کاتبان یا حافظان آموخته بود، قرآن می‌نامید، عثمان با توجّه به قرآنی که نزد حفصه بود، تحت نظارت یاران پیامبر، آن را به شکلی که هم اکنون در دست ماست‌، تدوین کرد.(4)

مورخان نوشته‌اند که عثمان از این قرآن نسخه‌های متعددی تهیه نمود و هر کدام را به یکی از مناطق اسلام فرستاد. یک نسخه نیز در مدینه نگه داشت که آن را به تام "أم‌" (قرآن مادر) و یا "امام‌" می‌نامیدند. این مصحف مرجع عمومی بود، و اگر میان مصحف‌های فرستاده شده به شهرهای دیگر، اختلافی پیدا می‌شد، برای رفع اختلاف و تصحیح آن‌ها، مصحف مدینه ملاک قرار می‌گرفت و مطابق با آن‌، مصحف‌های دیگر تصحیح می‌شد. مقامات حکومت و عمّال خلیفه‌، عنایت و توجه خاصی به این مصحف‌ها و حفاظت از آن‌ها داشتند، و همین علاقه و توجه زیاد مردم نسبت به حفظ آن‌ها موجب شد تا مدت‌ها باقی بمانند.(5)

قرآن‌های موجود نیز بر مبنای همان مصحف نوشته شده است‌، ولی آن مصحف بعد از مدت‌ها نگهداری‌، کم کم در فراز و نشیب تاریخ و بستر حوادث از بین رفت و امروزه اثری از آن در دست نیست‌.(6).

برخی از خاورشناسان بر اساس برخی گزارشات تاریخی،اظهار کرده اند که عده ای از دانشمندان اسلامی،آن مصحف یا سوره هایی از آنها را دیده بودند.
عده ای از محققان معتقدند:این مصحف در حوزه حکومت تزارهای روسیه در پطر وگراد- لین گراد فعلی- قرار داشت و سپس به انگلستان انتقال یافت.در حالیکه عده ای دیگر می گویند: این مصحف در مسجد دمشق محفوظ بود تا در سال1310هجری قمری،به علت حریق و اتش سوزی از میان رفت.(7)

لازم به یادآوری است که:نسخه ای از قرآن در موزه«توپ قپوسرا» د راستانبول به شماره59/27وجود دارد که به عثمان منسوب است،ولی با توجه به اینکه در این نسخه علائم املائی از قبیل نقطه های نمایانگر اِعراب به چشم می خورد و عثمان نیز دستور داده بود که قرآن را عاری و مجرد از هرگونه مشخصات املائی بنویسند این نسخه نمی تواند از زمان این خلیفه باشد.(8)

پی نوشتها:

1.البرهان فی علوم القرآن‌،بدرالدین زرکشی‌، ج اوّل النوع الثالث عشر، ص 330، دارالمعرفة بیروت؛ الاتقان فی علوم القرآن‌، سیوطی‌، ج اوّل‌، النوع الثامن عشر، ص 126، دارالکتب العلمیة بیروت‌.
2. البیان فی تفسیرالقرآن‌، آیت‌الله خویی‌، ج‌4، ص 358 نشر انوارالهدی.
3.الاتقان‌، همان‌، ص 130
4.تفسیر المیزان‌، علامه طباطبایی‌;، نشر اسماعیلیان. البیان‌، همان‌
5. علوم قرآنی‌، محمدهادی معرفت‌، ص 146 ـ 147، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید
6. درسنامة علوم قرآنی‌، حسین جوان آراسته‌، ص 142، مؤسسة بوستان کتاب قم‌
7. پژوهشی در تاریخ قرآن،دکتر سید محمد باقر حجتی،ص461-462.دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
8. همان،ص460.