احکام روزه ماه رمضان

رمضان، ماه پاک‌شدن و طهارت قلب و ماه مغفرت است. خدای متعال در این ماه بندگان خود را بیش از دیگر ایام سال مورد لطف و عنایت خود قرار می‌دهد. روزه ماه رمضان واجب است و احکام خاص خود را دارد. آسمونی در این بخش احکام رزوه ماه رمضان، احکام قضای روزی ماه رمضان، احکام کفاره روزه ماه رمضان و ... را برای شما عزیزان منتشر می‌کند.

احکام روزه ماه رمضان

روزه در شرع مقدس اسلام به این مفهوم است که انسان در تمام روز،‌ با قصد اطاعت از فرمان خداوند، از خوردن و آشامیدن و چیزهای دیگری که به تفصیل گفته خواهد شد، خودداری کند. این موراد مبطلات روزه نامیده می‌شوند.

نیت روزه

• روزه مانند همه‌ عبادت‌های دیگر باید با نیت همراه باشد. به این معنی که خودداری انسان از خوردن و آشامیدن و سایر چیزهای باطل کننده‌ روزه، به خاطر انجام دستور خداوند باشد. همین که چنین عزمی در فرد باشد کافی است و لازم نیست آن را حتماً بر زبان بیاورد.
• از آن‌جا که شروع روزه از اول فجر است، نیت آن هم باید از آن لحظه به تأخیر نیفتد و بهتر آن است که پیش از فرا رسیدن فجر، نیت روزه کند.
• اگر مریض در شروع روز ماه رمضان خوب شود، واجب نیست که نیت روزه کند و آن روز را روزه بگیرد. ولی اگر پیش از ظهر باشد و کاری که روزه را باطل می‌کند از او سر نزده باشد احتیاط مستحب آن است که نیت روزه کند و روزه بگیرد و پس از ماه رمضاننیز باید روزه آن روز را قضا کند.
• روزی که انسان شک دارد که آخر شعبان است یا اول ماه رمضان (یوم الشک) واجب نیست روزه بگیرد و اگر بخواهد روزه بگیرد نمی‌‌تواند نیت روزه‌ رمضان کند، بلکه می‌‌تواند قصد روزه‌ مستحبی آخر شعبان یا روزه‌ی قضا یا مانند آن کند و اگر بعداً معلوم شود که رمضان بوده از رمضان حساب می‌‌شود و قضای آن روز لازم نیست. اگر در اثنای روز بفهمد که ماه رمضان است باید از همان لحظه نیّت روزه‌ رمضان کند.

چیزهایی که روزه را باطل می‌ کند

نُه چیز روزه را باطل می‌کند:

• خوردن و آشامیدن
• آمیزش جنسی
• آنکه کاری کند که منی از او بیرون آید (استمنا)
• دروغ بستن به خدا و پیامبر و ائمه علیهم‌السلام 
• رسانیدن غبار غلیظ به حلق 
• فرو بردن تمام سر در آب 
• با حال جنابت یا حیض یا نفاس به اذان صبح رسیدن
• اماله با چیزهای روان
• عمداً قی کردن

خوردن و آشامیدن

• اگر روزه‌دار عمداً و آگاهانه چیزی بخورد یا بیاشامد روزه‌ او باطل می‌شود خواه آن چیز از خوراکی‌ها و آشامیدنی‌های معمول باشد و خواه از چیزهای غیرخوراکی مانند کاغذ یا پارچه و امثال آن باشد و خواه زیاد یا کم باشد مانند قطره‌ بسیار کوچک آب یا خرده‌ کوچکی از نان.
• اگر روزه‌دار چیزی را که لای دندان مانده است عمداً فرو ببرد، روزه‌اش باطل می‌شود.
• فرو بردن آب دهان روزه را باطل نمی‌کند.
• احتیاط واجب آن است که روزه‌دار از استعمال آمپول‌های مقوی یا مغذّی یا آمپول‌هایی که به رگ تزریق می‌شود و نیز انواع سرم‌ها خودداری کند. ولی تزریق آمپول برای بی‌حس کردن و نیز دارو گذاشتن در زخم‌ها و جراحت‌ها اشکال ندارد.
• احتیاط واجب آن است که روزه‌دار از دودهای انواع دخانیات و نیز مواد مخدری که از راه بینی یا زیر زبان جذب می‌شود خودداری کند.
• انسان نمی‌تواند صرفاً به خاطر ضعف، روزه را بخورد ولی هر وقت دچار حرج و مشقّت شدند، می‌‌توانند افطار نموده و بعداً باید روزه آن روز را قضا نمایند.

آمیزش جنسی

• آمیزش جنسی روزه را باطل می‌کند، هر چند منی بیرون نیاید.
• اگر فردی فراموش کند که روزه است و آمیزش جنسی کند، روزه‌‌ی او باطل نمی‌شود. ولی هر لحظه که یادش آمد باید فوراً از حال آمیزش خارج شود وگرنه روزه‌اش باطل است.

خود ارضایی جنسی (استمناء)

• اگر روزه‌دار عمداً کاری کند که منی از او بیرون بیاید روزه‌اش باطل می‌شود.
• محتلم شدن در روز (خروج منی در حال خواب) روزه را باطل نمی‌کند و هر گاه روزه‌دار بداند که اگر در روز بخوابد محتلم می‌شود، واجب نیست که از خواب خود جلوگیری کند.
• اگر روزه‌دار در حال بیرون آمدن منی از خواب بیدار شود، واجب نیست از بیرون آمدن آن جلوگیری کند.

دروغ بستن به خدا و پیامبر

• دروغ بستن به خدا و پیامبران و معصومین علیهم السلام، بنابر احتیاط، موجب باطل شدن روزه می‌شود، هر چند بعداً توبه کند و بگوید که دروغ بسته است.
• نقل روایاتی که در کتب آمده است و انسان نمی‌داند که دروغ باشد، اشکال ندارد. هر چند احتیاط آن است که آن‌ها را با نسبت به آن کتاب نقل کند.

رساندن غبار غلیظ به حلق

• روزه‌دار بنابر احتیاط واجب باید غبار غلیظ را ـ مانند غباری که از جارو کردنِ زمین خاکی بر می‌خیزد ـ فرو ندهد. همچنین دود سیگار و دیگر دخانیات بنابر احتیاط واجب روزه را باطل می‌کند.

فرو بردن تمام سر در آب

• اگر روزه‌دار عمداً تمام سر را در آب فرو ببرد، بنابر احتیاط واجب، روزه‌اش باطل است و باید روزه‌ی آن روز را قضا کند.
• در حکم مسئله‌ قبل فرقی نیست میان این که در هنگام فرو بردن سر در آب، بدن او نیز در آب باشد یا این که بدن او در بیرون باشد و فقط سر را در آب فرو ببرد.

باقی ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح

• کسی که در شب ماه رمضان دارای حالت جنابت است باید تا پیش از اذان صبح غسل کند. اگر جنب عمداً تا آن هنگام غسل نکند روزه‌اش باطل است. این حکم در مورد روزه‌ی قضای ماه رمضان نیز جاری است.
• اگر در شب ماه رمضان جنب شود و بدون تعمد تا اذان صبح غسل نکند، مثل این که در خواب جنب شود و خواب او تا بعد از اذان صبح ادامه یابد، روزه‌اش صحیح است.
• کسی‌ که در بیداری جنب شده یا پس از جنب شدن در حال خواب، بیدار شده و می‌داند که اگر به خواب رود تا پیش از اذان صبح برای غسل بیدار نخواهد شد، جایز نیست قبل از غسل کردن بخوابد و اگر خوابید و پیش از اذان غسل نکرد، روزه‌اش باطل است. ولی‌ اگر احتمال می‌دهد که پیش از اذان صبح برای غسل بیدار خواهد شد و تصمیم بر غسل داشته باشد ولی بیدار نشود، روزه‌اش صحیح است ولی اگر یک بار بیدار شد و دوباره خوابید و تا اذان صبح بیدار نشد، باید قضای آن روز را به جا آورد.
• کسی‌ که در شب ماه رمضان وظیفه دارد غسل کند (مثلاً جنب است یا از خونریزی حیض یا نفاس پاک شده است)، اگر به دلیل تنگی وقت یا مضر بودن آب و امثال آن نتواند غسل کند، باید تیمم بدل از غسل به جا آورد.
• اگر در حال روزه در خواب جنب شود، روزه‌اش باطل نمی‌شود.
• اگر روزه‌دار در روز ماه رمضان و سایر ایام که روزه است در حال خواب جنب شد، پس از بیدار شدن واجب نیست فوراً غسل کند.
• زنی که از عادت ماهانه (خونریزی ماهانه) پاک شده و باید غسل کند و همچنین زنی که از نفاس (خونریزی زایمان) پاک شده و غسل بر او واجب است، اگر غسل را تا اذان صبح روز ماه رمضان به تأخیر اندازد روزه‌اش باطل است.
• اگر زنی در حال روزه دچار عادت ماهیانه و یا زایمان شد، روزه‌‌ی او باطل می‌شود.

اماله کردن

• اماله کردن با چیز روان (تزریق مایع به داخل مقعد)، اگر چه از روی ناچاری و برای معالجه باشد، روزه را باطل می‌کند.

قی کردن عمدی

• هرگاه روزه‌دار عمداً قی (استفراغ) کند اگر چه به واسطه‌ بیماری و مانند آن ناچار به این کار باشد، روزه‌اش باطل می‌شود ولی اگر سهواً یا بی‌اختیار قی کند اشکال ندارد.
• اگر در هنگام آروغ زدن چیزی در دهانش بیاید باید آن را بیرون بریزد و اگر بی‌اختیار فرو رود روزه‌اش صحیح است.

موارد واجب شدن کفاره

• کارهایی که روزه را باطل می‌کند، هر گاه عمداً و از روی اختیار باشد، علاوه بر قضای روزه‌ آن روز، کفاره را نیز بر انسان واجب می‌سازد. به جز در موردی که در مسئله‌ی بعد گفته خواهد شد.
• هر گاه کسی در شب ماه رمضان جنب شود و پس از جنابت به‌ گمان این‌ که پیش از اذان صبح بیدار می‌‌شود و غسل می‌‌کند، به خواب رود و تا هنگام اذان بیدار نشود،‌ قضای آن روز بر او واجب نیست.
• اگر به سبب بی‌اطلاعی از حکم شرعی، کاری را انجام دهد که روزه را باطل می‌‌کند ـ مثل این‌که نمی‌‌دانست خوردن دارو نیز مانند سایر خوردنی‌ها روزه را باطل می‌‌کند و در روز ماه رمضان دارو خورد ـ روزه‌اش باطل است و باید آن را قضا کند ولی کفاره بر او واجب نیست.
• اگر به جهتی باطل کردن روزه برای او جایز یا واجب شود، مانند این که او را مجبور کنند کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، یا برای نجات جان غریق خود را در آب بیندازد، در این صورت کفاره بر او واجب نیست ولی باید قضای آن روز را به جا آورد.
• کفاره‌ی روزه‌ ماه رمضان، در شرع اسلام، یکی‌ از این سه چیز است: آزاد کردن یک برده، دو ماه روزه گرفتن، شصت فقیر را غذا دادن. از آن‌جا که در این دوران ظاهراً برده‌ای وجود ندارد که بتوان آزاد کرد، مکلف باید یکی از آن دو کار دیگر را انجام دهد.
• غذا دادن به شصت فقیر را می‌توان به دو صورت انجام داد: این که با غذای آماده آنان را سیر کند یا این که به هر نفر به اندازه 750 گرم (یک مدّ) گندم یا آرد یا نان یا برنج یا سایر مواد غذایی بدهد.
• اگر هیچ یک از سه وظیفه‌ای را که مخیر میان آن‌ها است، نتواند انجام دهد، باید به هر تعداد فقیر که قادر است، غذا بدهد و احتیاط آن است که استغفار نیز بکند. اگر به هیچ وجه قادر بر دادن غذا به فقرا نیست کافی است که استغفار کند، یعنی با دل و زبان بگوید: استغفرالله (یعنی از خداوند بخشایش می‌طلبم).
• کسی که به خاطر عدم توانایی بر روزه و غذا دادن به فقیر، وظیفه‌اش استغفار است، اگر بعدها تَمکّن پیدا کرد که روزه بگیرد یا به فقرا غذا دهد، احتیاط آن است که این کار را بکند، اگر چه کفایت استغفار، بعید نیست.
• کسی‌ که می‌خواهد دو ماه کفاره‌ روزه‌ ماه رمضان را بگیرد باید یک ماه تمام و حداقل یک روز از ماه دوم را پی در پی بگیرد و اگر بقیه‌ی ماه دوم پی در پی نباشد اشکال ندارد.
• اگر کسی با آمیزش جنسی حرام یا خوردن و نوشیدن حرام، روزه‌ی خود را در ماه رمضان بشکند، بنا بر احتیاط هر سه کفاره (آزاد کردن برده، شصت روز روزه، غذا دادن به شصت فقیر) با هم بر او واجب می‌شود. اگر انجام هر سه برایش ممکن نباشد هر کدام را که ممکن است باید ادا کند. اگر چه واجب نبودن این احتیاط بعید نیست.
• اگر روزه‌دار، کاری را که باطل کننده‌ روزه است، در یک روز بیش از یک بار انجام دهد، فقط یک کفاره بر او واجب می‌شود. ولی، اگر این کار، آمیزش جنسی یا استمناء باشد احتیاط واجب آن است که به تعداد دفعات آمیزش جنسی یا استمناء کفاره بدهد.
• اگر چیزی از اندرون روزه‌دار به دهان او برگردد، نباید آن را دوباره فرو برد و اگر عمداً فرو برد قضا و کفاره بر او واجب می‌شود.
• اگر روزه‌دار به گفته‌ی کسی که می‌گوید مغرب شده و اعتماد به گفته‌ی او نیست، افطار کند و سپس بفهمد که مغرب نبوده، قضا و کفاره بر او واجب می‌شود.
• کسی که برای کفاره‌ی روزه می‌خواهد به شصت فقیر غذا دهد (به شرحی که در مسائل قبل گفته شد)  اگر به شصت فقیر دسترسی دارد نمی‌تواند سهم دو نفر یا بیشتر را به یک نفر بدهد. بلکه لازم است به تمام شصت نفر به اندازه‌ سهم هر یک غذا بدهد. البته می‌تواند به عدد افراد خانواده‌ شخص فقیر مقدار سهم آنان را به او واگذار کند و او آن را مصرف آنان نماید. در مورد مهفوم فقیر تفاوتی میان بچه و بزرگ و زن و مرد نیست.

جاهایی که قضا واجب است ولی کفاره واجب نیست

• کسی که در روز ماه رمضان نیت روزه نمی‌کند یا از روی ریا روزه می‌گیرد ولی هیچ یک از کارهایی را که موجب باطل شدن روزه است انجام نمی‌دهد، قضای آن روز بر او واجب است ولی کفاره واجب نیست.
• کسی که در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش کرده و با حال جنابت یک یا چند روز، روزه بگیرد قضای آن روزها بر او واجب است.
• اگر در سحر ماه رمضان بدون این که تحقیق کند صبح شده یا نه، کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، سپس معلوم شود که در آن هنگام صبح شده بوده است، باید قضای آن روز را بگیرد. ولی اگر تحقیق کند و بداند که صبح نشده و یکی از مبطلات روزه را انجام دهد و بعد معلوم شود که صبح بوده است قضای آن روز بر او واجب نیست.
• اگر در روز ماه رمضان به خاطر تاریکی هوا یقین کند که مغرب شده یا کسی که خبر او شرعاً حجت است بگوید مغرب شده و افطار کند سپس معلوم شود که هنوز در آن هنگام مغرب نبوده است، باید قضای آن روز  را به جا آورد.
• اگر روزه‌دار در هنگام وضو برای نماز واجب قدری آب در دهان بگرداند و مضمضه کند و آب بی‌اختیار فرو داده شود، روزه‌اش صحیح است و قضا بر او واجب نیست. ولی در غیر وضوی نماز واجب، احتیاط واجب آن است که قضا نماید.

احکام روزه‌ مسافر

• کسی که در ماه رمضان مسافرت می‌کند در هر موردی که نماز را باید شکسته بخواند، نباید روزه بگیرد و در هر مورد که باید نماز را چهار رکعتی (تمام) بخواند، مانند مسافری که ده روز در یک محل قصد ماندن می‌کند یا این که مسافرت شغل او است، واجب است روزه را نیز به جا بیاورد.
• مسافرت در ماه رمضان هر چند برای فرار از روزه باشد جایز است. البته بهتر است به سفر نرود مگر این که سفر برای کار نیکو یا لازمی باشد.

احکام قضای روزه

• کسی که یک یا چند روز بیهوش و در حال اغماء بوده و روزه‌ واجب از او فوت شده، لازم نیست قضای روزه‌ی آن روزها را به جا آورد.
• زن باید ایامی را که به خاطر عادت ماهیانه و یا زایمان روزه نگرفته پس از ماه رمضان قضا کند.
• کسی که به واسطه پیری نمی‌تواند روزه بگیرد یا برای او مشقت دارد، روزه بر او واجب نیست. ولی در صورت دوم باید برای هر روز یک مد که تقریباً ده سیر است، گندم یا جو و مانند این‌ها به فقیر بدهد.
• زن باردار اگر بر اثر روزه، ترس داشته باشد که به جنین ضرر برسد و ترس و نگرانی او هم دارای منشأ عقلایی باشد، افطار بر او واجب است. همچنین زنی که در دوران شیردهی است، اگر به دلیل کم یا خشک شدن شیر بر اثر روزه، ترس ضرر بر فرزند شیرخوار خود داشته باشد، روزه را افطار کند و در هر دو صورت برای هر روزی باید یک مد طعام - تقریبا 750 گرم گندم یا نان و مانند آن - به فقیر بدهد و قضای روزه را هم بعداً به جا آورد.
• زن باردار و شیر ده اگر روزه برای خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست و باید روزه‌هایی را که نگرفته است، قضا نماید و در صورت استمرار ضرر تا ماه رمضان سال بعد، قضا از او ساقط است و فقط فدیه (یک مد طعام) بر او واجب است.
• اگر مکلّف از گفته پزشک یقین پیدا کند که روزه برای او ضرر دارد و یا از گفته وی یا منشأ عقلایی دیگری برای او خوف از ضرر حاصل شود، روزه گرفتن برای او واجب نیست بلکه جایز هم نیست. مکلف بعد از پایان مریضی باید قضای آن را به جا آورد.
• کسی که به خاطر بیماری روزه ماه رمضان را نگرفته، اگر بیماری‌اش تا ماه رمضان آینده ادامه یافت، قضای رمضانِ گذشته از او ساقط می‌شود و باید برای هر روز یک (مدّ) طعام بدهد.
• اگر در ماه رمضان به سبب عذری روزه نگیرد و بعد از ماه رمضان عذر او برطرف شود و با این حال قضای روزه‌ خود را به جا نیاورد تا ماه رمضان آینده فرا برسد، باید روزه را قضا کند و برای هر روز یک (مدّ) طعام بدهد.
• اگر قضای روزه‌ی رمضان را چند سال به تأخیر بیندازد باید قضا را بگیرد و به خاطر تأخیر از سال اول، کفاره (یک مدّ طعام)  بدهد، ولی به خاطر تأخیر سال‌های بعد چیزی بر او واجب نمی‌شود.
• کسی که باید برای هر روز یک مدّ طعام  بدهد می‌تواند کفاره‌ی چند روز را به یک فقیر بدهد.