تاریخچه جشنواره فیلم فجر

تاریخچه و فعالیت

جشنواره فیلم فجر، جایگزینی برای جشنواره بین‌المللی فیلم تهران بود که تا پیش از انقلاب 1357 ایران، با حمایت دفتر مخصوص شهبانو فرح پهلوی در ایران برگزار می‌شد و در آن فیلم‌های برگزیده سینمای ایران در کنار آثار سینمای بین‌المللی به رقابت می‌پرداختند. بعد از انقلاب، این جشنواره تعطیل شد و بعد از 4 سال جشنواره فیلم فجر، هم‌زمان با روزهای دهه فجر جایگزین آن شد.

نخستین دوره جشنواره فیلم فجر از 12 تا 22 بهمن سال 1361 به دبیری حسین وخشوری برگزار شد.

جشنواره فجر تا سال 1374 فقط به تولیدات سالانهٔ سینمای ایران می‌پرداخت. از سال 1374 جشنواره به صورت بین‌المللی برگزار می‌شود و علاوه بر سینمای ایران، در بخش بین‌الملل به بررسی فیلم‌هایی از سینمای جهان می‌پردازد. در بخش‌های رقابتی این جشنواره، شرکت کنندگان برای کسب جایزهٔ مخصوص که «سیمرغ بلورین» نام دارد با هم رقابت می‌کنند. دیپلم افتخار و لوح زرین از دیگر جوایز این جشنواره می‌باشند. طی سالیان اخیر مسابقه‌های سینمای مستند، فیلم کوتاه و مسابقه مواد تبلیغاتی و اطلاع‌رسانی نیز به بخش‌های سینمای ایران اضافه شده است. در ابتدای جشنواره آیین بزرگداشت یک هنرمند برگزار می‌شود و در انتها هم جوایز ویژه و مردمی به فیلم انتخاب شده با رای مردم داده می‌شود. در سال 1393 بخش بین‌الملل جشنواره جدا شد.

این جشنواره در دو بخش سینمای ایران و جهان فعالیت می‌کند؛ که هر کدام به دسته‌بندی دیگری تقسیم می‌شود.

بخش سینمای ایران:

سودای سیمرغ (مسابقه سینمای ایران)

نگاه نو (فیلم‌های اول)

سینما حقیقت (آثار مستند سینمایی)

هنر و تجربه (تجربه اول)

انیمیشن (این بخش از دوره سی و چهارم یعنی سال 1394 به بعد اضافه گردید)

بخش سینمای جهان:

جام جهان نما

سینما سعادت

جشنواره جشنواره‌ها

نمایش‌های ویژه

جلوه گاه شرق

در زیر اضافه شدن یا حذف شدن برخی از برنامه‌ها و بخش‌ها و رخداد صورت گرفته را مشاهده می‌کنید:

دوره سوم - بخش فیلم‌های اول اضافه شد.

دوره چهارم - بخش حرفه‌ای از بخش آماتور جدا شد تا به صورت یک جشنواره مستقل به نام سیمای جوان برگزار شود و همچنین بخش کودکان و نوجوانان نیز اضافه گشت.

دوره پنجم - نمایشگاه پوسترهای سینمایی اضافه شد. جشنواره برای اولین بار مجله‌ای ویژه‌نامه با نام مجله فیلم منتشر کرد.

دوره هفتم - بزرگداشت سینماگران معتبر خارجی اضافه شد و بخشی با عنوان جشنواره جشنواره‌ها نیز اضافه گشت.

دوره هشتم - جشنواره کودکان و نوجوانان و فیلم‌های کوتاه و مستند از جشنواره جدا و به جشنواره‌ای مستقل تبدیل شد.

دوره پانزدهم - جشنواره برای اولین بار صاحب سایت اینترنتی شد.

دوره شانزدهم - برپایی بزرگداشت سینماگران ایرانی در جشنواره شکل گرفت و بخش بین‌المللی رقابتی شد، بازار فیلم راه‌اندازی و سیمرغ فیلم تماشاگران اضافه گشت.

دوره هفدهم - مراسمی با عنوان اهدای جوایز جنبی برگزار شد.

دوره بیست و یکم - سیمرغ مکمل نقش دوم زن و مردم حذف و پیش فروش بلیت‌ها مکانیزه شد و سیمرغ فیلمبرداری چهره‌پردازی، صدابرداری، صداگذاری و تدوین حذف شد و دو جایزه با عنوان دستاورد هنری جایگزین شد.

دوره بیست و دوم - مرور آثار بزرگداشت‌ها حذف شد. جوایز حذف شده دوره گذشته به جای خود بازگشت و بازار فیلم از معرفی محصولات به شکل خرید و فروش سینمایی و تلویزیونی تغییر کرد.

دوره بیست و سوم - بخش بین‌الملل شامل بازار فیلم، سینمای بین‌الملل، سینمای آسیا و سینمای معناگرا مستقل و اختتامیه مجزا با حضور مهمانان خارجی برگزار شد.

دوره بیست و چهارم - سیمرغ فیلمنامه اقتباسی اضافه شد و سینماهای مردمی وسعت پیدا کرد.

دوره بیست و ششم - بخش‌های مختلف جشنواره نامگذاری شد و روزهای بخش بین‌الملل و ملی جدا شد و کارت‌های خبرنگاران به صورت دیجیتال معاوضه گشت.

دوره بیست و هفتم - رئیس جمهور به جشنواره پیام داد و فیلم بلند ویدئویی اضافه شد و همچنین مراسم اختتامیه از سوی خبرنگاران و عکاسان به دلیل عدم اختصاص جای مناسب به آن‌ها تحریم گشت.

دوره بیست و هشتم - مسابقه آثار پویانمایی اضافه شد. پیش‌فروش بلیت‌ها اینترنتی و برج میلاد کاخ جشنواره شد.

دوره بیست و نهم - آثار سه بعدی به نمایش درآمد.

دوره سی‌ویکم - برای اولین بار مراسم فرش قرمز فیلم‌ها برگزار و نمایش فیلم‌ها دیجیتال گشت و شکل ظاهری سیمرغ بلورین به حالت حجمی درآمد.

دوره سی‌وسوم - بخش بین‌الملل به زمان و جشنواره دیگری منتقل شد و شکل و نام تندیس نگاه نو و مستند تغییر کرد و بخش هنر و تجربه اضافه شد و در بخشی با عنوان سلام سینما فیلم‌ها در سینماهای مردمی با حضور عوامل معرفی شدند.

دوره سی‌وچهارم - بخش انیمیشن اضافه شد و همچنین پوستر با شمایل یک سینماگر طراحی شد. عنوان بین‌الملل از جشنواره حذف و دبیر دیگری مسئولیت جشنواره بین‌الملل را عهده‌دار شد.

تاکنون سی و چهار دوره از جشنواره بین‌المللی فیلم فجر برگزار شده است و سی و پنجمین دوره جشنواره فیلم فجر در بهمن ماه سال 1395 برگزار خواهد شد.

جوایز

در بخش جوایز از دوره پنجم به برندگان «لوح زرین» اهدا شد و عنوان «سیمرغ» از هفتمین دوره جشنواره به صورت جدی مطرح گردید که تا امروز ادامه داشته است. در حال حاضر «دیپلم افتخار» دیگر جایزه جشنواره فیلم فجر است.

سیمرغ‌ها

• بهترین فیلم
• بهترین کارگردانی
• بهترین فیلمنامه
• بهترین بازیگر نقش اول زن
• بهترین بازیگر نقش اول مرد
• بهترین فیلم‌برداری
• بهترین تدوین
• بهترین موسیقی متن
• بهترین چهره‌پردازی
• جایزه ویژه هیئت داوران
• بهترین بازیگر نقش مکمل زن
• بهترین بازیگر نقش مکمل مرد
• بهترین صدابرداری
• بهترین صداگذاری
• بهترین طراحی صحنه و لباس
• بهترین جلوه‌های ویژه میدانی
• بهترین جلوه‌های بصری
• سیمرغ زرین بهترین فیلم با نگاه ملی
• سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران

پرویز پرستویی اولین جوانی بود که جایزه سیمرغ گرفت. او در 28 سالگی به خاطر بازی در فیلم دیار عاشقان از دومین جشنواره فیلم فجر در سال1362 سیمرغ گرفت.

گلشیفته فراهانی جوانترین بازیگری است که سیمرغ گرفته او در 14 سالگی به خاطر بازی در فیلم درخت گلابی سیمرغ شانزدهمین جشنواره فیلم فجر را در سال 1376 رادر بخش بین‌الملل گرفت.

رقیه چهره آزاد در 81 سالگی برای بازی در فیلم مادر سیمرغ گرفت و مسن‌ترین برنده این جایزه‌است.

از دوره سوم 1363 تا دوره ششم 1366 سن تمامی برندگان سیمرغ بالای 40 سال بوده‌است.

مهدی اسدی در 12 سالگی دیپلم افتخار را برای بازی در فیلم بهار گرفت تا در دورهٔ چهارم 1364 جوانترین بازیگری باشد که تا کنون روی سن رفته‌است.

از دورهٔ شانزدهم 1376 تا بیست و سوم 1383 حداقل یک بازیگر زیر سی سال بوده که سیمرغ گرفته‌است.

جوانترین بازیگری که سیمرغ نقش اول را گرفته حسین عابدینی است. او به خاطر بازی در فیلم باران در 20 سالگی سیمرغ دوره نوزدهم 1379 را گرفت. بهرام رادان با گرفتن سیمرغ دوره بیست و دوم 1382 برای فیلم شمعی در باد دوم است.

جوانترین بازیگر زنی که سیمرغ بازیگر اول را گرفته ترانه علیدوستی است. او در 18 سالگی برای بازی در فیلم من ترانه 15 سال دارم سیمرغ دوره بیستم 1380 را گرفت. باران کوثری در 21 سالگی در دوره بیست و پنجم 1385، میترا حجار در 23 سالگی در دوره هجدهم 1376، رؤیا نونهالی در 24 سالگی در دوره هفتم 1367 و مینا لاکانی در 25 سالگی در دوره سیزدهم 1373 در رده‌های بعدی قرا دارند.

محمدرضا فروتن و هدیه تهرانی در فیلم قرمز تنها زوج سینمایی می‌باشند که برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد و زن سال در یک فیلم شده‌اند.

پرویز پرستویی تنها بازیگری است که تا به حال توانسته دو سال پشت سرهم (دوره‌های 24 و 23) سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد را برای بازی در فیلم‌های بید مجنون و به نام پدر بدست آورد.

چهار کارگردان در میان 22 کارگردان بخش سودای سیمرغ جشنواره فیلم فجر 34، پیش از این موفق به دریافت سیمرغ بهترین کارگردانی شده‌اند و ابراهیم حاتمی کیا و اصغر فرهادی در این بین رکورددار هستند.

سید علی قائم مقامی تنها مدیر تولید سینما است که در جشنواره بین‌المللی فیلم فجر مورد تقدیر قرار گرفته، وی در سی و دومین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر برای مدیریت تولید فیلمهای چ و رستاخیز جایزه گرفته است.

رکورد بیشترین سیمرغ بلورین کارگردانی: مجید مجیدی 4 بار - اصغر فرهادی 3 بار

رکورد بیشترین سیمرغ بلورین بهترین فیلم: ابراهیم حاتمی‌کیا 5 بار

رکورد بیشترین سیمرغ بلورین فیلمنامه: داریوش مهرجویی، رخشان بنی اعتماد و کامبوزیا پرتوی هر کدام 2 بار

رکورد بیشترین سیمرغ بلورین فیلمبرداری: محمود کلاری 4 بار

رکورد بیشترین سیمرغ بلورین تدوین: هایده صفی‌یاری و حسین زندباف هر کدام 4 بار

رکورد بیشترین سیمرغ بلورین صداگذاری: محمدرضا دلپاک 8 بار - اسحاق خانزادی 4 بار

رکورد بیشترین سیمرغ بلورین صدابرداری: جهانگیر میرشکاری 5 بار - یدالله نجفی 4 بار

رکورد بیشترین سیمرغ بلورین موسیقی: مجید انتظامی و حسین علیزاده هر کدام 4 بار

رکورد بیشترین سیمرغ بلورین طراح صحنه و لباس: امیر اثباتی و ایرج رامین‌فر هر کدام 4 بار

رکورد بیشترین سیمرغ بلورین طراح چهره پردازی: عبدالله اسکندری 6 بار - سعید ملکان 4 بار

رکورد بیشترین سیمرغ بلورین جلوه‌های ویژه: محسن روزبهانی 8 بار - محمدرضا شرف‌الدین 6 بار

رکورد بیشترین سیمرغ بلورین بازیگر نقش اول زن: فاطمه معتمد آریا، پروانه معصومی، هدیه تهرانی و باران کوثری هر کدام 2 بار

رکورد بیشترین سیمرغ بلورین بازیگر نقش اول مرد: پرویز پرستویی 4 بار - فرامرز قریبیان 3 بار

رکورد بیشترین سیمرغ بلورین بازیگر نقش مکمل زن: نیکو خردمند، فاطمه معتمد آریا، مهتاب نصیرپور و شبنم مقدمی هر کدام 2 بار

رکورد بیشترین سیمرغ بلورین بازیگر نقش مکمل مرد: سعید پورصمیمی 3 بار

رکورد بیشترین سیمرغ بلورین تماشاگران: اصغر فرهادی، کمال تبریزی و ابراهیم حاتمی کیا هر کدام 3 بار

رکورد بیشترین جایزه ویژه هیئت داوران: عباس کیارستمی 2 بار

رده‌بندی فیلمها بر اساس بیشترین سیمرغ بلورین

8 سیمرغ بلورین

• «پرده آخر» به کارگردانی واروژ کریم‌مسیحی محصول 1369 از نهمین جشنواره فیلم فجر
• «آژانس شیشه‌ای» به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا محصول 1376 از شانزدهمین جشنواره فیلم فجر
• «بوی کافور، عطر یاس» به کارگردانی بهمن فرمان آرا محصول 1378 از هجدهمین جشنواره فیلم فجر
• «دوئل» به کارگردانی احمد رضا درویش محصول 1382 از بیست و دومین جشنواره فیلم فجر
• «رستاخیز» به کارگردانی احمد رضا درویش محصول 1392 از سی و دومین جشنواره فیلم فجر

7 سیمرغ بلورین

• «سگ‌کشی» به کارگردانی بهرام بیضایی محصول 1379 از نوزدهمین جشنواره فیلم فجر
• «باران» به کارگردانی مجید مجیدی محصول 1379 از نوزدهمین جشنواره فیلم فجر
• «ابد و یک روز» به کارگردانی سعید روستایی محصول 1394 از سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر (بعلاوه دو سیمرغ بلورین بهترین فیلم و بهترین کارگردانی در بخش نگاه نو)

6 سیمرغ بلورین

• «سرزمین خورشید» به کارگردانی احمدرضا درویش محصول 1375 از پانزدهمین جشنواره فیلم فجر
• «هیوا» به کارگردانی رسول ملاقلی‌پور محصول 1377 از هفدهمین جشنواره فیلم فجر
• «خانه‌ای روی آب» به کارگردانی بهمن فرمان آرا محصول 1380 از بیستمین جشنواره فیلم فجر
• «خیلی دور، خیلی نزدیک» به کارگردانی رضا میرکریمی محصول 1383 از بیست و سومین جشنواره فیلم فجر
• «خون‌بازی» به کارگردانی رخشان بنی‌اعتماد محصول 1385 از بیست و پنجمین جشنواره فیلم فجر
• «چ» به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا محصول 1392 از سی و دومین جشنواره فیلم فجر

5 سیمرغ بلورین

• «مهاجر» به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا محصول 1368 از هشتمین جشنواره فیلم فجر
• «هامون» به کارگردانی داریوش مهرجویی محصول 1368 از هشتمین جشنواره فیلم فجر
• «مسافران» به کارگردانی بهرام بیضایی محصول 1370 از دهمین جشنواره فیلم فجر
• «ناصرالدین‌شاه آکتور سینما» به کارگردانی محسن مخملباف محصول 1370 از دهمین جشنواره فیلم فجر
• «روز واقعه» به کارگردانی شهرام اسدی محصول 1373 از سیزدهمین جشنواره فیلم فجر
• «من، ترانه 15 سال دارم» به کارگردانی رسول صدرعاملی محصول 1380 از بیستمین جشنواره فیلم فجر
• «خیلی دور، خیلی نزدیک» به کارگردانی رضا میر کریمی محصول 1383 از بیست و سومین جشنواره فیلم فجر
• «به همین سادگی» به کارگردانی رضا میر کریمی محصول 1386 از بیست و ششمین جشنواره فیلم فجر
• «جرم» به کارگردانی مسعود کیمیایی محصول 1389 از بیست و نهمین جشنواره فیلم فجر
• «روزهای زندگی» به کارگردانی پرویز شیخ‌طادی محصول 1390 از سی امین جشنواره فیلم فجر
• «رخ دیوانه» به کارگردانی ابوالحسن داوودی محصول 1393 از سی و سومین جشنواره فیلم فجر

دبیران جشنواره

اولین دوره جشنواره فیلم فجر در سال 1361 به دبیری حسین وخشوری برگزار شد و در دوره دوم این جشنواره نامی به عنوان دبیر مشاهده نمی‌شود و کار به صورت گروهی انجام شده است. سید محمد بهشتی از جشنواره سوم تا دوازدهم دبیر این رویداد سینمایی بوده است. پس از آن عزت‌اله ضرغامی در دوره‌های سیزدهم و چهاردهم و سیف‌اله داد نیز از دوره پانزدهم تا نوزدهم دبیر این جشنواره بوده است. جشنواره بیستم و بیست و یکم را محمدمهدی عسگرپور به عنوان دبیر مدیریت کرد و پس از او علیرضا رضاداد از جشنواره بیست و دوم تا بیست و پنجم را مدیریت نمود. مجید شاه حسینی هم دبیر دوره‌های بیست ششم و بیست و هفتم بوده است. دوره بیست و هشتم و بیست و نهم نیز به دبیری مسعود شاهی با حواشی بسیاری (حواشی نظیر تحریم جشنواره از سوی بزرگترین کارگردانان و هنرمندان در اعتراض به دولت دکتر احمدی‌نژاد) برگزار شد. محمد خزاعی دبیر دوره سی ام و محمدرضا عباسیان دبیر دوره سی و یکم جشنواره بوده‌اند و در دوره سی و دوم نیز مجدداً علیرضا رضاداد دبیر گذشته جشنواره، به عنوان دبیر انتخاب شد. محمد حیدری در سال 1394 به عنوان دبیر سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر منصوب شد. لازم است ذکر شود محمد حیدری در جشنواره سی و چهارم با تغییر ساعات کنفرانس‌های خبری و برنامه‌های دیگر به نوعی به خبرنگاران این دوره توهین کرد؛ و بعد از اعتراض اهالی رسانه به این اعتراض بی اعتنایی کرد.

بخش بین‌الملل

بخش بین‌الملل جشنوراه فیلم فجر نیز به صورت جداگانه بعد از بخش جشنواره سینمای ایران در پنج بخش مختلف برگزار می‌گردد. به جز سیمرغ بلورین که برای بهترین فیلم اهدا می‌شود، سیمرغ سیمین برای دیگر رده‌های اهدا می‌شود. جایزه محمد امین و جایزه بین المذاهب از دیگر جوایز این جشنوراه است. در دوره‌های مختلف جشنواره فجر سینماگران صاحب سبک و بزرگی از جمله کوستا گاوراس، فرانچسکو رزی، تئو آنگلوپولوس، ماریو مونیچلی، نوری بیلگه جیلان، مصطفی عقاد، لوران کانته و داریوش خنجی در جشنواره فجر حضور داشته‌اند.