راهکارهای اصلاح اخلاق

آداب معاشرت در مرحله عمل، بحث بسیار گسترده‏ای است که این نامه گنجایش آن را ندارد. ما فقط بطور خلاصه مواردی از آنرا در اینجا ذکر می‏کنیم:

1ـ احترام به دیگران: احترام به معنی عدم تجاوز به حقوق آنان است که شامل احترام به جان، مال، ناموس و آبروی آن‏ها می‏شود. پیامبر اسلام(ص) در حدیثی فرمودند: مسلمان کسی است که مردم از دست و زبان او در آسایش باشند، یعنی در رفتار و گفتار خود هیچ زیانی به دیگران نرساند و حقوق چهارگانه آنان را حفظ کند.

2ـ سلام و احوالپرسی: شایسته است یک مسلمان هنگام دیدار برادران دینی خود، با سلامی آرامش بخش و شادی آفرین، آنان را شاد و مسرور سازد و به این وسیله روابط اجتماعی خود را تحکیم بخشد.

3ـ زیبایی کلام: ما در سخن گفتن با دیگران دو وظیفه داریم؛ اول: سخنان خوب بگوییم و از سخنان زشت و خلاف ادب پرهیز کنیم. دوم: خوب و زیبا سخن گفتن: گاهی انسان سخنان خوبی دارد ولی آن‏ها را درست بیان نمی‏کند. چنانچه شاعر گوید: هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد. به همین جهت در روایات بسیار سفارش شده که قبل از سخن گفتن، کاملاً فکر کنید تا نسنجیده سخنی نگویید. چه بسا سخن حقی که در محل نامناسبی بیان شود و باعث بروز مشکلات فراوانی گردد.

4ـ مزاح و شوخی: اسلام برای مزاح و شوخی هم آداب خاص دارد. مزاح و شوخی چون باعث خنده و شادی می‏شود یکی از بهترین عوامل آرامش روانی و رفع خستگی روحی محسوب می‏شود و سبب ایجاد پیوند دوستی بین افراد می‏گردد. پیامبر خدا و اهل بیت او نیز اهل مزاح و شوخی بوده‏اند و برای رفع خستگی و کسالت افراد از آن استفاده می‏کردند ولی همانطور که گفتیم آداب و قوانین خاص هم برای آن قرار داده‏اند.
اولاً: باعث آزار و اذیب طرف مقابل نشود، ثانیا: غیبت یا تمسخر مسلمانی در آن نباشد. ثالثا: زیاده‏روی و افراط در آن نکنند که باعث می‏شود هیبت و وقار شخص لکه‏دار شود و ارزش او را در بین مردم پایین آورد.

5ـ رعایت شئون اجتماعی مانند: پاکیزگی، وقار، احترام به بزرگترها، نظم و انضباط، وفای به عهد، رازداری، مهربانی و گذشت که میزان نفوذ انسان را در دیگران بالا می‏برد.

6ـ موارد ویژه: در آداب معاشرت گرچه بر ما لازم است نسبت به همه انسانها و بلکه همه موجودات خیرخواه و مهربان باشیم، ولی دین اسلام در بعضی از موارد تأکید بیشتری کرده است. مانند 1ـ صله رحم و رسیدگی به اقوام و آشنایان و از همه مهمتر اعضای خانواده 2ـ همسایه‏داری و رعایت حقوق آنان 3ـ مهمانداری و آداب پذیرایی از آنان 4ـ عیادت مریض و رسیدگی به مشکلات او 5ـ تشییع جنازه و تسلی دادن به بازماندگان و رسیدگی به مشکلات آنان.
هر کدام از موارد فوق دارای مطالب و فروع فراوانی است که احتیاج به توضیح و مطالعه وسیعی دارد ولی از مجموع آن‏ها می‏توان نمایی کلی از آداب معاشرت اسلامی را بدست آورد.

7ـ آفات معاشرت: مطلب دیگر این که معاشرت با دیگران اگر در قالب رفت و آمد صورت گیرد، مانند صله رحم و رفت و آمد فامیلی و نیز معاشرت با دوستان و آشنایان، ممکن است دارای آفات و مضراتی هم باشد که بی‏توجهی به آن آثار زیانباری به دنبال دارد. بنابراین لازم است این معاشرت‏ها دقیق و حساب شده باشد.